Η έναρξη του πολέμου μετά την Ιταλική επίθεση και η αντίδραση φορέων και πολιτών «αποτυπώθηκε» μέσα από τα δημοσιεύματα του τοπικού Τύπου εκείνης της εποχής, στα οποία περιγράφεται πώς βίωσε η πόλη των Χανίων την έναρξη του πολέμου.
Τι εγραφε ο τοπικός Τύπος των Χανίων το 1940
Το πολύτιμο αυτό υλικό φυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης από όπου το ΑΠΕ - ΜΠΕ βρήκε στοιχεία από τα δημοσιεύματα για τις πρώτες ώρες της κήρυξης του πολέμου στα Χανιά. Το πρώτο σχόλιο για την έναρξη του πολέμου δημοσιεύτηκε στο φύλο της «Εθνικής Φωνής» που στις 29 Οκτωβρίου 1940 εκδόθηκε με κεντρικό τίτλο: «ΕΡΡΙΦΘΗ Ο ΚΥΒΟΣ».
Στο πάνω μέρος της πρώτης σελίδας η εφημερίδα αναφέρει: «Ο αγών μας κατά της Ιταλίας έγινε ιερός. ΑΙ ΠΡΟΧΘΕΣΙΝΑΙ ΠΟΤΑΠΑΙ ΙΤΑΛΙΚΑΙ ΨΕΥΔΟΛΟΓΙΑΙ». Στο οπισθόφυλλο της η εφημερίδα αναφέρει: «Από τις πρωίας του χθες οι Ιταλοί, ήρχισαν επίθεση κατά των συνόρων μας».
Στην εφημερίδα καταγράφεται ο ενθουσιασμός του λαού επί τη αγγελία της κηρύξεως του πολέμου και γνωστοποιείται ότι, «η λειτουργία των σχολείων διεκόπη, συνέπεια των γεγονότων επ' αόριστον».
Την ίδια ημέρα στην «Εθνική Φωνή» δημοσιεύονται και οι πρώτες ανακοινώσεις επιστράτευσης. Οι έφεδροι οπλίτες πεζικού, πυροβολικού όλων των όπλων καλούνται να παρουσιαστούν άμεσα στη Μεραρχία. Το ίδιο και όσοι έχουν υπηρετήσει στο παρελθόν σε σώματα ασφαλείας και πυροσβεστική. Στις ανακοινώσεις των τοπικών αρχών για την ενημέρωση του πληθυσμού στην «Ε.Φ», περιλαμβάνεται το τηλεγράφημα -διάγγελμα του Γενικού Διοικητή Κρήτης Παναγιώτη Σφακιανάκη προς τις Αστυνομικές αρχές και τους προέδρους των κοινοτήτων του Ν. Χανίων για απαγόρευση του φωτισμού, ενώ η διοίκηση Χωροφυλακής συνιστά στους πολίτες να καταφεύγουν σε υπόγεια σε περίπτωση βομβαρδισμού ενώ γίνεται αναφορά και στους εννέα σταθμούς πρώτων βοηθειών στην πόλη των Χανίων.
Η 5η Μεραρχία Κρητών
Η κήρυξη της γενικής επιστράτευσης σήμανε συναγερμό και στην 5η Μεραρχία Κρητών που ως στρατιωτική δύναμη συγκροτήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1912. Η γενική επιστράτευση της 28ης Οκτωβρίου 1940, «έφερε» στην πρώτη γραμμή του μετώπου, το 14ο σύνταγμα πεζικού με έδρα τα Χανιά, το 43ο με έδρα το Ηράκλειο και το 44ο με έδρα το Ρέθυμνο. Την στρατιωτική δύναμη της Κρήτης που βρέθηκε στο μέτωπο συγκροτούσαν ακόμα το 5ο σύνταγμα πυροβολικού που εκείνη την εποχή είχε ως έδρα του την Σούδα, ένας λόχος σκαπανέων, ένας λόχος διαβιβαστών και η μονάδα του στρατιωτικού νοσοκομείου.
Στο μέτωπο μεταφέρθηκαν συνολικά 566 αξιωματικοί, 18.662 οπλίτες, 687 υποζύγια και 81 οχήματα. Οι απώλειες για την Μεραρχία Κρητών έφτασαν τους 1.141 νεκρούς, 2025 τραυματίες, 2553 παγόπληκτους και 434 με διάφορα νοσήματα.