Η έναρξη του πολέμου του 1940 σήμανε συναγερμό και στην Κρήτη, με τον τοπικό Τύπο να περιγράφει τα γεγονότα εκείνων των ημερών.
Παράλληλα όμως, έφερε στο μέτωπο χιλιάδες στρατιώτες και εφέδρους που ανήκαν στην 5η Μεραρχία Κρητών.
Με ανακοινώσεις φορέων και οδηγίες των αρχών για το «σβήσιμο των φώτων» και την επιστράτευση αντιμετώπισε ο χανιώτικος Τύπος της εποχής την έναρξη του πολέμου.
Ο πόλεμος του 1940 μέσα από πρωτοσέλιδα του τοπικού Τύπου
Οπως οι εφημερίδες της Πελοποννήσου μαρτυρούσαν τις πρωτες ώρες του πολέμου, έτσι και στην Κρητη, δύο εφημερίδες εκείνης της περιόδου, ο «Εσπερινός Ταχυδρόμος» και η «Εθνική Φωνή» περιγράφουν πώς βίωσε η πόλη την έναρξη του πολέμου.
Το πρώτο σχόλιο για την έναρξη του πολέμου δημοσιεύτηκε στο φύλο του «Εσπερινού Ταχυδρόμου» της 29ης Οκτωβρίου.
Η εφημερίδα γράφει για τον «ενθουσιασμό του Κρητικού λαού επί τη αναγγελία της κηρύξεως του πολέμου», που όπως λέει, «είναι ανώτερος πάσης περιγραφής».
Αλλού στην εφημερίδα αναφέρεται ότι, «η λειτουργία των σχολείων διεκόπη, συνέπεια των γεγονότων επ' αόριστον», ενώ περιγράφεται και η αντίδραση του λαϊκού στοιχείου με πολίτες που φωνάζοντας συνθήματα και τραγουδώντας, εμψύχωναν τον υπόλοιπο πληθυσμό.
Οι πρώτες ανακοινώσεις της επιστράτευσης
Την ίδια ημέρα στην «Εθνική Φωνή» και τον «Εσπερινό Ταχυδρόμο» δημοσιεύονται και οι πρώτες ανακοινώσεις επιστράτευσης. Οι έφεδροι οπλίτες πεζικού, πυροβολικού όλων των όπλων καλούνται να παρουσιαστούν άμεσα στη Μεραρχία.
Το ίδιο και όσοι έχουν υπηρετήσει στο παρελθόν σε σώματα ασφαλείας και πυροσβεστική. Στις ανακοινώσεις των τοπικών αρχών για την ενημέρωση του πληθυσμού περιλαμβάνεται το τηλεγράφημα του Γενικού Διοικητή Κρήτης Παναγιώτη Σφακιανάκη προς τις Αστυνομικές αρχές και τους προέδρους των κοινοτήτων του Ν. Χανίων για απαγόρευση του φωτισμού, ενώ η διοίκηση Χωροφυλακής συνιστά στους πολίτες να καταφεύγουν σε υπόγεια σε περίπτωση βομβαρδισμού ενώ γίνεται αναφορά και στους εννέα σταθμούς πρώτων βοηθειών στην πόλη των Χανίων.
Η περίφημη 5η Μεραρχία Κρητών
Την δική της συμβολή στο μέτωπο της Αλβανίας είχε η 5η Μεραρχία Κρητών που ως στρατιωτική δύναμη συγκροτήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1912.
Οι άνδρες της Μεραρχίας Κρητών άρχισαν να αποχωρούν από το μέτωπο σταδιακά από τις 13 Απριλίου 1941 μετά και την συνθηκολόγηση.
Στα Ιωάννινα παραδίδουν τον οπλισμό και τα υλικά διαβιβάσεων και αρχίζουν την πορεία της επιστροφής στην Κρήτη οδεύοντας προς Άρτα, Πρέβεζα και Ναύπακτο. Το πρώτο δεκαήμερο του Μαΐου φτάνουν στην Πελοπόννησο. Μικρός αριθμός στρατιωτικών καταφέρνει να φτάσει στην Κρήτη, που ετοιμάζεται να δεχτεί τη μεγάλη επίθεση από τους Γερμανούς, στην οποία επίσης συμμετέχει και ενώνεται με τα συμμαχικά στρατεύματα.
Ουσιαστικά η 5η Μεραρχία Κρητών δεν μπορεί να συμβάλει στην Μάχη της Κρήτης καθώς στερείται οπλισμού και επαρκούς δύναμης.