Η συγκλονιστική Τέχνη του Γιανούλη Χαλεπά, η μυθιστορηματική ζωή του με τους δαίμονες, την τρέλα, την μοναξιά, την Τήνο, ανεβαίνει στη σκηνή της Στέγης από την Αργυρώ Χιώτη. Μαζί του επί σκηνή ο χορός των ανολοκλήρωτων αγαλμάτων του, όπως λέει η δημιουργός στο iefimerida.
«Μελετήσαμε και ακόμα μελετάμε, ως την τελευταία στιγμή, απίστευτες λεπτομέρειες των ψυχικών διακυμάνσεων του Γιαννούλη Χαλεπά. Ανεπαίσθητων. Για παράδειγμα τα αποτσίγαρα που έβρισκε και του άρεσε να καπνίζει», μου λέει η Αργυρώ Χιώτη. Η σκηνοθέτης που μεταφέρει στη σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση την συγκλονιστική ζωή του Τήνιου γλύπτη Γιανούλη Χαλεπά, αυτού του σπουδαίου καλλιτέχνη που πάλεψε με τους δαίμονες της ψυχής όσο λίγοι καλλιτέχνες -πολλοί τον συγκρίνουν ως προς την αναμέτρηση με την τρέλα, με τον Βαν Γκογκ. Ο δημιουργός της Κοιμωμένης στο Πρώτο Νεκροταφείο, ο τρυφερός, μεγαλειώδης στην τέχνη του δημιουργός αλλά και τα ίδια του τα έργα με έναν genial τρόπο πρωταγωνιστούν στην παράσταση «Χαλεπάς» που κάνει πρεμιέρα στη Στέγη την Πέμπτη 10 Φεβρουαρίου σε λιμπρέτο του The Boy (Αλέξανδρος Βούλγαρης). Σημαντική σημείωση: σύμφωνα με την μεγαλύτερη μελετήτρια του έργου του Χαλεπά, την κυρία Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά,
ομότιμη καθηγήτρια της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ, το όνομα του γράφεται με ένα ν και όχι δύο όπως έχει επικρατήσει. Γιανούλης Χαλεπάς λοιπόν και όχι Γιαννούλης.
Η Αργυρώ Χιώτη μου μιλάει μεταξύ Αθήνας και Θεσσαλονίκης όπου επισκέφτηκε το Τελλόγλειο, στις αίθουσες του οποίου στήνεται αυτές τις μέρες μια μεγαλειώδης έκθεση με 150 έργα -γλυπτά και σχέδια – Γιαννούλη Χαλεπά, σε συμπαραγωγή με το Ιδρυμα Ωνάση, υπό τον τίτλο «Δούναι και Λαβείν». Αλλωστε το Ιδρυμα Ωνάση έχει αγοράσει σημαντικό αριθμό έργων του Γιανούλη Χαλεπά και ουσιαστικά με αυτή τη διπλή προσέγγιση -σκηνικά και εκθεσιακά- μας καλεί να συγκινηθούμε ξανά από το έργο του αλλά και να βρούμε νέες αφετηρίες σε αυτό. Η Αργυρώ Χιώτη μου μιλά για την έρευνα που έκανε όχι μόνο για τη ζωή και το έργο, αλλά ακόμα και για τη στάση του σώματος, το βλέμμα, τους ήχους που συγκρότησαν το σύμπαν του Χαλεπά. «Ξέρεις πουθενά και ποτέ δεν απεικόνισε την μητέρα του. Σε κανένα κατάστιχο ή σημείωση του Χαλεπά δεν αναφέρεται τέτοιο έργο», μου λέει η Αργυρώ Χιώτη
Αυτό έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Η μητέρα του Γιανούλη Χαλεπά ήταν ένα πρόσωπο που τον καταδυνάστευσε. Όταν πέθανε ο πατέρας του και επέστρεψε στο πατρικό του σπίτι στην Τήνο από το Ψυχιατρείο στην Κέρκυρα όπου νοσηλευόταν ο Γιανούλης Χαλεπάς, η μητέρα του κατέστρεφε τα έργα του και του απαγόρευε να δημιουργεί. Από αυτό το στοιχείο ξεκίνησε η συζήτηση με την Αργυρώ Χιώτη που ήταν μαζί ένας οδηγός στην παράσταση αλλά και στον μεγάλο ίσκιο που ρίχνει ακόμα ο Χαλεπάς.
Και τα γλυπτά του με θέμα τη Μήδεια; Κάποιοι λένε ότι ήταν αναφορά στην μητέρα του που ένιωθε να τον σκοτώνει, αν μη τι άλλο καλλιτεχνικά, ως δημιουργό.
Υπάρχει αυτή η ερμηνεία στα κείμενα κάποιων αναλυτών. Όμως εγώ δεν νομίζω ότι ήταν αυτό, ή έστω μόνο αυτό. Νομίζω ότι στην Μήδεια ο Γιανούλης Χαλεπάς έβλεπε τον ίδιο τον εαυτό.
Με ποια έννοια; Πίστευα ότι τον εαυτό του τον έβλεπε στον Σάτυρο. Η εκδοχή της Μήδειας με ξαφνιάζει.
Όταν έφτιαξε την Μήδεια βρισκόταν στην πρώτη φάση του παραληρήματός του, έμπαινε σε έναν ψυχισμό ιδιαίτερο και θορυβώδη που εξελίχθηκε με τον γνωστό πλέον τρόπο. Εκείνη την εποχή μελετούσε την Μήδεια -μάλιστα στην παράσταση ο Αλέξανδρος Βούλγαρης έχει εντάξει μια σκηνή όπου βλέπουμε τον Χαλεπά να μελετά την Μήδεια και ταυτόχρονα να γράφει στο ημερολόγιό του για αυτή. Για τον Γιανούλη Χαλεπά τα γλυπτά του ήταν τα παιδιά του. Την πρώτη Μήδεια που έφτιαξε την έσπασε.
Και στη συνέχεια την έφτιαξε ξανά και ξανά.
Ακριβώς. Εβλεπε τα αγάλματα του σαν παιδιά του, νόμιζε ότι του μιλούσαν, ότι είναι ζωντανά. Όπως η Μήδεια σκότωσε τους γιους της έτσι και αυτός τα κατέστρεφε, τα έσπαγε. Ηταν σαν να στρέφεται ταυτόχρονα όχι μόνο εναντίον των έργων του, αλλά και εναντίον του ίδιου του του εαυτού. Γι’ αυτό στην παράσταση έχουμε εστιάσει πολύ στον διττό χαρακτήρα τόσο του ίδιου όσο και του έργου του. Αυτό ήταν το πρώτο πράγμα που μου έκανε εντύπωση στα έργα του.
Εξηγήστε μου ποιο είναι αυτό το «διττό»;
Ας πάρουμε για παράδειγμα το έργο του με τον Σάτυρο. Είναι σαν η άλλη του φωνή, το δαιμόνιό του που συνέχεια τον σπρώχνει προς μια κατεύθυνση. Είναι σαν μέσα του να υπήρχαν δυο δρόμοι. Ο ένας έχει σχέση με το πώς συνυπήρχε με τους άλλους, με τα πρέπει της κοινωνίας, με όσα ο πατέρας του θεωρούσε σημαντικά. Ο άλλος δρόμος αφορούσε την ταραχώδη του φύση που ήταν βουτηγμένη στο συναίσθημα, στην Τέχνη, στο ανικανοποίητο. Η ερωτική απογοήτευση από την Μαριγώ, την πρώτη και μοναδική του αγάπη… Δεν γνωρίζουμε ποτέ αυτός ο άνθρωπος να είχε μια ερωτική ιστορία στη ζωή του.
Μια περίπτωση Δόκτωρ Τζέκιλ και Μίστερ Χάιντ, σαν να εκφράστηκε μέσα από τον Σάτυρο.
Αν και ο Σάτυρος εκπροσώπευε λίγο και την πατρική φιγούρα με την οποία άρχισε να συμφιλιώνεται, κατά τη γνώμη μου αφορούσε εντελώς τον κακό, τον δαιμόνιο άλλο εαυτό του Χαλεπά.
Εχω την εντύπωση ότι σε κάθε του έργο είχε ενθέσει κάτι εντελώς προσωπικό του. Είτε για να το γίνει το έργο καθρέπτης του, είτε για να «κρυφτεί» μέσα σε αυτό.
Ναι, 100%. Για αυτό είναι και τόσο ελκυστικά τα έργα του. Βλέπεις σε όλα του τα έργα και σε όλα του τα σκίτσα να αποτυπώνεται μια δυνατή, προσωπική σχέση μαζί τους. Αλλά έχει τρομακτικό ενδιαφέρον και όλο το άλλο κομμάτι του Χαλεπά: οι εμμονές του. Το πόσο τακτοποιημένη ήταν μέσα στον χρόνο η εμμονή του – η Μήδεια, ο Σάτυρος, ξανά και ξανά. Αλλά και οι κρυπτικές εμμονές του, για παράδειγμα τα γοργόνεια που έβαζε σε όλα του έργα σχεδόν. Για ποιο λόγο έβαζε στο μπούστο ή στο χέρι αυτά τα κεφάλια Μεδουσών; Γιατί έκρυβε μέσα στα έργα του άλλα έργα; Ο πηλός ήταν προέκταση της σκέψης του, του ψυχισμού του, της καρδιάς του. Γι’ αυτό ζωντάνευαν μετά οι μορφές του και συνομιλούσε μαζί τους.
Τα έργα που δημιουργούσε ο Χαλεπάς ήταν κάπως σαν τις σελίδες του ημερολογίου του;
Ακριβώς. Αυτό είχε για εμένα και όλη την ομάδα εξαιρετικό σκηνικό ενδιαφέρον. Ανθρωποι να μπαίνουν στη φύση του αγάλματος και πάλι να ζωντανεύουν. Στην παράσταση είναι σαν να κάνουμε μια βουτιά στο κεφάλι του Γιανούλη Χαλεπά.
Στην παράσταση, γίνονται και τα έργα του Χαλεπά χαρακτήρες της σκηνικής δράσης;
Στην παράσταση βλέπουμε τον Σίμο Κακάλα ως Γιαννούλη Χαλεπά, βλέπουμε το άλτερ έγκο του, τον άλλο Γιαννούλη που ερμηνεύει ο Αντώνης Μυριαγκός…
Ο άλλος εαυτός του Χαλεπά είναι ο Σάτυρος;
Ναι, αυτός είναι. Ο δαίμονας, ο Σάτυρος, ο αγαπημένος του φίλος. Η άλλη όψη του Χαλεπά. Είναι συνέχεια μαζί στη σκηνή, έχουν μια πολύπλοκη σχέση. Στη σκηνή η Τζωρτζίνα Χρυσκιώτη είναι η Κοιμωμένη. Οι υπόλοιποι ερμηνευτές περνάνε από φιγούρες -για παράδειγμα η Χαρά Κότσαλη περνάει από τη φιγούρα της μαμάς Αφεντάκη, της μητέρας δηλαδή της Σοφίας, της νεκρής που για αυτήν δημιουργήθηκε η Κοιμωμένη.
Γιατί η παράσταση χαρακτηρίζεται «μουσική τραγωδία».
Αυτό προέκυψε πολύ οργανικά κατά τη διάρκεια της συνεργασίας με τον Αλέξαδρο Βούλγαρη, από τα «υλικά» που μας έφερνε.
Δώστε μας ένα παράδειγμα αυτών των υλικών.
Για παράδειγμα με την Κοιμωμένη, υπάρχει μια σκηνή που ενώ την στήνουμε ως άγαλμα, αυτή ξυπνάει και φλερτάρει με τον Γιανούλη Χαλεπά μέσα από φτερνίσματα που προκύπτουν από την σκόνη που σηκώνεται καθώς ο Χαλεπάς σκαλίζει το άγαλμα. Φτερνίζονται και γελάνε. Είναι ο τρόπος τους να φλερτάρουν. Μέχρι να την αρπάξουν την Κοιμωμένη τα άλλα αγάλματα. Ο Χορός των ανολοκλήρωτων αγαλμάτων.
Χορός όπως στην αρχαία τραγωδία, όπου τα μέλη όπως είναι τα ανολοκλήρωτα αγάλματα; Πολύ ωραία ιδέα.
Υπήρχαν πολλά στοιχεία που ναι, έδεσαν σε μια δραματουργική φόρμα τραγωδίας, αφού έχει όλα τα συστατικά μιας αρχαίας τραγωδίας, αλλά ταυτόχρονα έχει πάρα πολλή μουσική. Παίζω με εντάσεις, δυναμικές, κορυφώσεις, ήχους μέσα σε αυτό το εσωτερικό σύμπαν που έχουμε δημιουργήσει.
Είναι η μουσική σαν τον θόρυβο που είχε στο μυαλό του ή τα ξεσπάσματά του Χαλεπά στις μεγάλες του κρίσεις;
Εχουμε μαρτυρίες ότι όταν βρισκόταν στις παραληρηματικές περιόδους είχε ξαφνικά ξεσπάσματα γέλιου. Ή μιλούσε διαρκώς μόνος του. Στο κεφάλι του μιλούσε με τα αγάλματά του, για αυτό περιγράφω την παράσταση ως βουτιά στο μυαλό του.
Η τέχνη του Χαλεπά, η ατόφια, αυτή που βλέπει κάποιος χωρίς να ξέρει τη ζωή και τα δεινά του, υπάρχει στην παράσταση; Και αν ναι με ποιον τρόπο;
Υπάρχει με πολλούς τρόπους. Περνάμε από μια σειρά σκίτσων και έργων του με τα σώματά μας. Για παράδειγμα στη Μήδεια, κάποια στιγμή έχουμε το σκάλισμα, τη διαμόρφωση του αγάλματος και το σπάσιμο του μετά με τα σώματα των ερμηνευτών. Οποιος έχει στο μυαλό του έστω και λίγο εικόνες έργων του Γιαννούλη θα αναγνωρίσει αρκετά από αυτά στη σκηνή.
Αρα δεν θα υπάρχουν αντίγραφα έργων του Χαλεπά, αλλά θα αναδιομορφωθούν στη σκηνή με «υλικό» τα σώματα των ερμηνευτών;
Ακριβώς. Το μόνο που έχουμε πάνω στην σκηνή είναι ένα πιάνο, ένα wind machine -ένα όργανο που παράγει αέρα- το δάσος με τα φυσικά δέντρα και πολλές πέτρες. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι διάλεγε πέτρες και τις έκρυβε σε ένα λόφο για να τις σκαλίσει κάποια στιγμή. Τα σώματα είναι τα κυρίαρχα στοιχεία και «υλικά» στη σκηνή. Ο χορός. Αυτός οδηγεί την αφήγηση, η οποία έχει μια χρονική συνέχεια. Ξεκινάμε από τον νεαρό Γιαννούλη, φτάνουμε στη δημιουργία της Κοιμωμένης, στις πρώτες σκιές, στον ψυχισμό του με την Μήδεια, μετά φτάνουμε στην πιο ταραχώδη στιγμή της ζωής του στο ψυχιατρείο και την Τήνο μέσα στην απόλυτη τρέλα, στον θάνατο της μητέρας του. Και από εκεί και μετά στην επιστροφή του στη δημιουργία και στην ισορροπία.
Και η εικόνα, το σώμα του Χαλεπά; Πώς θα τον δούμε στη σκηνή; Μου άρεσε πολύ αυτή η εικόνα που περιγράψατε, με τον Γιαννούλη να μαζεύει αποτσίγαρα για να τα καπνίσει.
Ενας άνθρωπος εξαιρετικά συνεσταλμένος, σαν να έχει κάνει μια στροφή προς τα μέσα. Μιλάει λίγο και ήσυχα, σχετικά σιγά. Ενας άνθρωπος που δεν θέλει καθόλου τη βία και για αυτό όταν φτάνει στα άκρα προσπαθεί να κάνει κακό μόνο στον εαυτό του και στα έργα του. Ο Γιανούλης Χαλεπάς είναι η ίδια του η Τέχνη. Αντιλαμβάνεται τον κόσμο ως μορφές, βλέπει τις γραμμές και μπορεί να τις αποτυπώσει. Είναι ένας άνθρωπος που περπατάει σκυφτός και είναι εναρμονισμένος με τη φύση. Στο βουνό, όταν ήταν με τα κατσικάκια του ήταν πιο εναρμονισμένος με το περιβάλλον απ’ ότι όταν βρισκόταν στην πόλη. Νιώθει πιο ελεύθερος στα βουνά, με τον αέρα και γι’αυτό ήταν σημαντικό στην παράσταση να καταφέρουμε να μπούμε στο φυσικό τοπίο. Εχουμε την αίσθηση του δυνατού αέρα της Τήνου.
Όπως δεν μπορεί κανείς να σκεφθεί κανείς την Φόνισσα του Παπαδιαμάντη, την Φραγκογιαννού, χωρίς τη Σκιάθο.
Ναι. Ο αέρας της Τήνου όπως και το μάρμαρο είναι καθοριστικά για τον Χαλεπά. Το μάρμαρο είναι συγκλονιστικό, είναι ζωντανό, αν δεν ακολουθήσεις τα νερά του σπάει. Για να γίνεις καλός μαρμαροτέχνης πρέπει να είσαι εξαιρετικός στο σχέδιο. Αντανακλά το φως. Στο λατομείο της Τήνου που επισκεφθήκαμε μας εντυπωσίασε η ακραία αντανάκλαση του ήχου. Αυτό έχει επηρεάσει και τη μουσική σύνθεση (μουσική Σύνθεση και Ηχητικός Σχεδιασμός Jan Van Angelopoulos), όπως και τα πολλαπλά χτυπήματα με τον ματρακάς στο μάρμαρο καθώς και τα φυσήματα μετά για να φύγει η σκόνη.
Υπάρχουν φράσεις στο έργο που νιώθεις να αναδύονται, τις σκέφτεστε συχνά;
Πολλές. Για παράδειγμα, η μάνα του συνέχεια τραγουδάει στη σκηνή. Ωραία τραγουδάκια. Σε ένα από αυτά, που είναι πιο λαϊκό, λέει «μύρισε αγάπη η αυλή, το πιο ωραίο γιασεμί». Και κάποια στιγμή μάθαμε ότι όντως είχε γιασεμιά στην αυλή του πατρικού του σπιτιού στην Τήνο.
Αν είχατε να δώσετε μια συμβουλή στον θεατή που θα δει την παράσταση ποια θα ήταν αυτή;
Να αφεθεί. Δεν έχει σημασία να ξέρει τη ζωή του. Στον Χαλεπά όλοι ανεξαιρέτως μας συγκινεί κάτι που αναγνωρίζουμε από τον εαυτό μας.
Αν βάζατε έναν υπότιτλο στην παράσταση ποιος θα ήταν;
Ο χορός των ανολοκλήρωτων αγαλμάτων.
*ΧΑΛΕΠΑΣ
10 -
27.2.2022 | Κεντρική Σκηνή | Τετάρτη έως Κυριακή | 20:30
Η παράσταση ΧΑΛΕΠΑΣ είναι προσβάσιμη σε όλους, σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Οργανισμό liminal:
Οι παραστάσεις στις 24, 25 και 26 Φεβρουαρίου θα παρουσιαστούν σε συνθήκες καθολικής προσβασιμότητας σε συνεργασία με τον πολιτιστικό οργανισμό liminal.
- Διερμηνεία στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα και Ελληνικός Υπερτιτλισμός για Κωφά και βαρήκοα άτομα
- Ακουστική Περιγραφή για άτομα με οπτική αναπηρία
Οι υπηρεσίες προσβασιμότητας γίνονται με την υποστήριξη του δικτύου Europe Beyond Access, το οποίο πραγματοποιείται με τη συγχρηματοδότηση του προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη» της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Λιμπρέτο: The Boy
Σύλληψη & Σκηνοθεσία: Αργυρώ Χιώτη
Μουσική Σύνθεση & Ηχητικός Σχεδιασμός: Jan Van Angelopoulos
Σκηνική εγκατάσταση & Σχεδιασμός κοστουμιών: Έφη Μπίρμπα
Σχεδιασμός Φωτισμών: Τάσος Παλαιορούτας
Σωματική προετοιμασία: Χαρά Κότσαλη
Σύμβουλος δραματουργίας: Ευθύμης Θέου
Καλλιτεχνικός συνεργάτης: Νεφέλη Γιώτη
Τεχνική επιμέλεια ήχου: Νίκος Κόλλιας
Καλλιτεχνικός συνεργάτης: Ευθύμης Θέου
Α΄ Βοηθός σκηνοθέτριας: Κατερίνα Κώτσου
Βοηθός σκηνογράφου: Βάσια Λύρη
Βοηθός ενδυματολόγου: Αλέξανδρος Γαρνάβος
Βοηθός σχεδιαστή φωτισμών Σοφία Αδαμοπούλου
Β’ Βοηθός σκηνοθέτριας: Κωνσταντίνος Καρδακάρης
Ερμηνεύουν (με αλφαβητική σειρά): Σίμος Κακάλας, Χαρά Κότσαλη, Αντώνης Μυριαγκός, Γιώργος Νικόπουλος, Αλίκη Στενού, Δημήτρης Σωτηρίου, Αργυρώ Χιώτη, Τζωρτζίνα Χρυσκιώτη
Εκτέλεση Παραγωγής: Μαρία Δούρου / VASISTAS