Υποκατάστατο και συμβιβασμός ή μετεξέλιξη και ευκαιρία για νέο κοινό; Οι θεατρικές παραστάσεις που μαγνητοσκοπούνται για να προβληθούν διαδικτυακά -λόγω της πανδημίας- προ(σ)καλούν τους ανθρώπους του θεάτρου σε μια πρωτόγνωρη συνθήκη.
Μία συνθήκη η οποία κανείς δεν μπορεί με ευκολία να πει πώς θα εξελιχθεί.
Διαδικτυακή συζήτηση για το θέατρο
Η διαδικτυακή συζήτηση που πραγματοποιήθηκε χθες το απόγευμα με πρωτοβουλία της Διεύθυνσης Πολιτισμού και Τουρισμού του Δήμου Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο των δράσεων «Διαδικτυακή σκηνή - Θεατρικές φωνές της πόλης 2021» είχε αισιόδοξα μηνύματα, αλλά και αμηχανία και βαθύ προβληματισμό για το θέατρο στη μετα-covid εποχή.
«Υποκατάστατο το διαδίκτυο»
«Αυτό που σήμερα βλέπουμε μπορώ να το αξιολογήσω ως υποκατάστατο, για να διασκεδάζουμε την αναγκαστική αποχή και απομάκρυνση από την πράξη της θεατρικής τέχνης», σημείωσε ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Βασίλης Παπαβασιλείου, ενώ η σκηνοθέτρια και καλλιτεχνική υπεύθυνη του Θεάτρου Τ, Γλυκερία Καλαϊτζή έκανε λόγο για συμβιβασμό. «Δεν μπορώ να αντιληφθώ τι σημαίνει παράσταση μόνο για προβολή. Δεν έχω εμπειρία σαν δημιουργός τέτοιων παραστάσεων, αλλά σαν θεατής, γιατί "καταβρόχθισα" πολλές παραστάσεις αυτήν την περίοδο. Ακόμη και σ' αυτές που ήταν πολύ καλά γυρισμένες, πάντα είχα την αίσθηση ότι έκανα μέσα μου έναν συμβιβασμό. Δεν μπορώ να είμαι μέσα στην αίθουσα, δεν μπορώ να εισπράξω τη "θερμοκρασία" της παράστασης, δεν μπορώ να εισπράξω την ενέργειά της, αλλά παίρνω μια μικρή "γεύση"».
Ευκαιρίες για το θέατρο
Πιο αισιόδοξος εμφανίστηκε ο σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας Γιάννης Παρασκευόπουλος. «Ίσως πρέπει να ξαναδούμε κάποια πράγματα, μήπως αυτό που είδαμε αυτήν την περίοδο μας ανοίγει κάποιο νέο δρόμο. Αυτό που συνέβη δεν πρέπει να το αφήσουμε εύκολα στην άκρη. Να δούμε πώς μπορεί να επιδράσει στο τι θέλουμε να κάνουμε από δω και πέρα», σημείωσε και εξήγησε ότι από τις δύο παραστάσεις για τις οποίες δούλεψε με τη νέα συνθήκη, μια συνεργασία με το Εθνικό Θέατρο Κραιόβας και μια για το ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας, αποκόμισε ότι μέσω διαδικτύου δίνεται μια δυνατότητα συνάντησης που δεν θα μπορούσε να υπάρξει διαφορετικά. «Με τρομάζουν κι εμένα τα τεχνικά», τόνισε και σημείωσε ότι αυτό που συμβαίνει δεν είναι ούτε παράσταση, ούτε ταινία. «Κάτι καινούργιο πάει να δημιουργηθεί που δεν ξέρουμε καν πώς να το ονομάσουμε».
Στο ίδιο μήκος κύματος και ο σκηνοθέτης, διευθυντής Εταιρείας Θεάτρου Μικρός Βορράς, Τάσος Ράτζος. «Αντιληφθήκαμε ότι ένα κομμάτι της διαδικασίας στο θέατρο, όπως η έρευνα, μπορεί να γίνει διαδικτυακά. Αν μια παράσταση βιντεοσκοπηθεί όπως πραγματικά θέλουμε, έχουμε τη δυνατότητα να τη δείξουμε σε όλο τον κόσμο, κάτι που πριν δεν ήταν δυνατό», σημείωσε.
«Δεν είναι θέατρο, δεν μπορεί υποκαταστήσει το θέατρο»
«Δεν είναι θέατρο, δεν μπορεί υποκαταστήσει το θέατρο, αλλά πηγαίνει σε πολλά σπίτια και μπορεί να μείνει στο διηνεκές», σχολίασε ο ηθοποιός Άκης Σακελλαρίου, αναφερόμενος και στην εμπειρία των περασμένων Δημητρίων, που πραγματοποιήθηκαν διαδικτυακά και στα οποία ήταν ο συντονιστής της καλλιτεχνικής επιτροπής.
Η συντονίστρια της συζήτησης Έλση Σακελλαρίδου, θεατρολόγος, ομότιμη καθηγήτρια του ΑΠΘ και μέλος της Επιτροπής Θεάτρου του Δήμου Θεσσαλονίκης, αναφέρθηκε σε φορείς που άρχισαν να βιντεοσκοπούν παραστάσεις για προβολή στο διαδίκτυο, όπως το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδας. «Εφόσον οι συνθήκες της πανδημίας επιμένουν, ίσως θα πρέπει να δούμε με θετικότερο πρόσημο αυτό που μπορεί να γίνει, έτσι ώστε το θέατρο να εξακολουθήσει κατά κάποιον τρόπο να κινείται έστω και μέσα από τα δωμάτιά μας».
Τεχνολογία χωρίς να χαθεί η τέχνη του θεάτρου
Ομόφωνη ήταν η άποψη ότι η τεχνολογία είναι ένα πολύ ισχυρό μέσο, ιδίως όσον αφορά τη διάδοση του θεάτρου, καθώς μπορεί να απευθυνθεί σε ένα ευρύτατο κοινό χωρίς γεωγραφικούς και χρονικούς περιορισμούς. Από παραστάσεις που «άγγιξαν», μέσω διαδικτύου, κοινό από διαφορετικά μέρη του κόσμου, μέχρι την ομάδα του Μικρού Βορρά, που καθώς δεν μπορούσε να πάει στα σχολεία, όπως κάνει σε κανονικές συνθήκες, «μπήκε» στις ψηφιακές σχολικές αίθουσες. «Για το πόσο θα επηρεάσει τη δημιουργία μιας παράστασης, νομίζω ότι θα πρέπει να περιμένουμε πριν βγάλουμε συμπεράσματα, γιατί μπορεί να είναι ένα φαινόμενο το οποίο μπορεί να λήξει μαζί με την πανδημία», σημείωσε η κ. Καλαϊτζή.
«Από την τωρινή εμπειρία θα κερδίσουμε αν δημιουργήσουμε προϋποθέσεις καταγραφής του προϊόντος αρτιότερες και πιο προχωρημένες από εκείνες τις βιντεοσκοπήσεις που ξέραμε. Ένα κέρδος θα είναι η βελτίωση του επιπέδου της μαγνητοσκόπησης και της άμεσης μετάδοσης της θεατρικής πράξης στο κοινό», σημείωσε ο κ. Παπαβασιλείου, προσθέτοντας ότι «το θέατρο πάντοτε υποδέχεται τους κυματισμούς, τους προβληματισμούς και τις αμηχανίες των καιρών, αλλά έχει δείξει ότι μπορεί να περνάει μέσα από αυτά, να τα υποδέχεται, να τα μετασχηματίζει και να τα επεξεργάζεται».
Αναφορικά με τις δυνατότητες που δίνει η τεχνολογία στη θεατρική τέχνη, η Γλυκερία Καλαϊτζή σχολίασε ότι πρόκειται για μία τέχνη που μπορεί να γίνει χωρίς κανένα μέσο και με πολλά μέσα. «Δεν πρέπει η τεχνολογία να μας τρομάζει, αλλά δεν πρέπει και να μας ξιπάζει. Να μην ξεχάσουμε την τέχνη που κάνουμε», τόνισε, ενώ ο Άκης Σακελλαρίου επισήμανε ότι αυτό που κερδήθηκε στο επάγγελμα του ηθοποιού μέσα από τις εξελιγμένες βιντεοσκοπήσεις είναι «ίσως μια μεγαλύτερη σχέση με την κάμερα».
Ο (νέος;) ρόλος του κοινού
«Από το να παίζω ενώπιον κοινού στο να παίζω ενώπιον κενού, υπάρχει διαφορά», υπογράμμισε ο Βασίλης Παπαβασιλείου, επισημαίνοντας ότι στο θέατρο ο «βασιλιάς» είναι ο θεατής και η επιλογή του κοινού να πάει στο θέατρο «συνιστά μια υπεύθυνη πράξη που στηρίζεται στην έξοδο του ανθρώπου από το σπίτι του».
Παπαβασιλείου: Το θέατρο δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο delivery
«Δεν νομίζω ότι η πανδημία μπορεί να πάρει μαζί της αυτήν την έξοδο», τόνισε και χαρακτήρισε το διαδίκτυο ως ένα «εργαλείο, ένα μέσο που ανήκει στο οπλοστάσιο των ανέπαφων συναλλαγών», πράγμα ασύμβατο με την ουσία του θεάτρου που έχει στη βάση της την αλληλεπίδραση με το κοινό.
Αναφέρθηκε ακόμη στη διαφοροποίηση που γινόταν παλιότερα ανάμεσα στον κινηματογράφο και στο θέατρο. «Λέγαμε ότι στον κινηματογράφο η επένδυση των ανθρώπων που εμπλέκονται έχει λάβει χώρα και έχει αποτυπωθεί σε μία κόπια, η οποία μπορεί να παίζεται σε όλο τον κόσμο, ταυτόχρονα. Αυτή είναι η καθοριστική διαφορά από τη θεατρική υποκριτική. Στο θέατρο υπάρχει συνεπένδυση σκηνής και πλατείας, πομπού και δέκτη, που λαμβάνει χώρα εδώ και τώρα. Το θέατρο δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο delivery», τόνισε ο κ. Παπαβασιλείου.
Τη βαθιά του αμηχανία όταν έπρεπε να ετοιμάσει τη σκηνή της υπόκλισης για μια διαδικτυακή παράσταση περιέγραψε ο Τάσος Ράτζος. «Ήταν η πιο σκληρή στιγμή σε αυτό που κάναμε. Εκεί, ταράχτηκα. Συνήθως είναι μια στιγμή που μου αρέσει πολύ. Σε αυτή τη συνθήκη δεν ήξερα τι να κάνω. Σε ποιον να υποκλιθούμε;».