Κακοποίηση, μνήμη, αποκάλυψη: Η ύφανση και οι αφηγήσεις της στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης

Υφάσματα που τυλίγουν αρχαία γλυπτά. Παιδικές υφασμάτινες κούκλες και ο τρόμος της κακοποίησης. Εργα ανδρών που θυμούνται τις μανάδες τους να πλέκουν.Η έκθεση «Εκφάνσεις ύφανσης μέσα από έργα των συλλογών του MOMus» στη Θεσσαλονίκη είναι μια εμπειρία Τέχνης και αυτογνωσίας.

Υφαίνει διαφορετικά ένας άνδρας από μια γυναίκα; Πόσες ιστορίες, παράταιρες, αρχέγονες ή με το έγκαυμα της σημερινής εποχής μπορείς να αφηγηθείς στην Τέχνη με κυρίαρχο μέσο και γλώσσα την ύφανση;

Η απάντηση σε αυτές τις ερωτήσεις είναι αποκαλυπτική και παρουσιάζεται στην έκθεση που διοργανώνει ως και τις 30 Οκτωβρίου το Momus Πειραματικό Κέντρο Τεχνών, στην αποθήκη Β1 του Λιμανιού της Αποθήκης, με τίτλο «Εκφάνσεις ύφανσης μέσα από τα έργα των συλλογών του MOMus.» Η Θούλη Μισιρλόγλου, αναπληρώτρια Διευθύντρια του MOMus-Πειραματικού Κέντρου Τεχνών μας οδηγεί στα μυστικά και τις αποκαλύψεις της έκθεσης ανοίγοντας νέους τρόπους να κοιτάμε αυτά τα έργα και τις αφηγήσεις της ύφανσης. Η κυρία Μισιρλόγου είναι η συνεπιμελήτρια της έκθεσης μαζί με την Δόμνα Γούναρη.

Από το πρώτο χρονολογικά έκθεμα ως το τελευταίο πώς βλέπουμε τη σχέση μας με το νήμα να εξελίσσεται; Ποια είναι η κυρίαρχη καμπή;

Αυτό είναι ένα από τα ενδιαφέροντα στοιχεία που προέκυψαν από την έκθεση: η σχέση με το νήμα και την επεξεργασμένη του μορφή, το ύφασμα, είναι διαρκής. Άλλωστε αυτό είναι στην πραγματικότητα από αιώνες το υλικό της ζωγραφικής επιφάνειας. Όπως όμως μας δείχνουν τα καλλιτεχνικά έργα, οι μορφές που παίρνει είναι πολύ διαφορετικές, όπως και οι στόχοι του κάθε καλλιτέχνη: είναι άλλο να σχεδιάζεις υφάσματα για να φορεθούν από τον «λαό», άλλο να διαχειρίζεσαι έναν ζωγραφικό καμβά σαν να είναι σώμα και άλλο να φωτογραφίζεις το ύφασμα που καλύπτει τα αρχαία αγάλματα τη στιγμή που μεταφέρονται από το παλιό στο νέο Μουσείο της Ακρόπολης, μετατρέποντάς σε σώματα, ακόμη και καλά κρυμμένα .

Ποια έργα είναι αυτά που για δικούς σας λόγους, σας συγκινούν περισσότερο;

Όλα τα παραπάνω είναι λόγοι που με κάνουν να αγαπώ κάθε έργο ξεχωριστά. Με συγκινεί το πώς φτιάχνει ένας καλλιτέχνης όπως ο Babi Badalov παιδικές υφασμάτινες κούκλες με όλο τον τρόμο μιας κακοποιημένης παιδικής μνήμης, ή ο Nikolaj B. S.  Larsen που βυθίζει σε νερό τα υφάσματα μαζί με άλλα υλικά, για να φτιάξει φωλιές που θυμίζουν αιωρούμενα σώματα ανθρώπων που χάνονται στις θάλασσες, όσο και ο Lionel Estève, που μας βάζει να ρεμβάζουμε πίσω από μια όμορφη κουρτίνα.

Εντοπίζετε διαφορές στους τρόπους που ένας άνδρας και μια γυναίκα προσεγγίζουν την ύφανση στα έργα που δημιουργούν;

Το αντίθετο! Τόσο στην έκθεση «Εκφάνσεις ύφανσης μέσα από έργα των συλλογών του MOMus», όσο και στην προηγούμενη εκδοχή της, την έκθεση «Η κλωστή ως συμβάν», που παρουσιάστηκε στο MOMus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών μέχρι και τον περασμένο Αύγουστο, είδαμε καλλιτέχνες, άνδρες και γυναίκες, να διαχειρίζονται τα υλικά και τη μνήμη τους με πολύ διαφορετικούς τρόπους που δεν ανταποκρίνονται στην έμφυλη διάκριση. Είδαμε έργα ανδρών που αναπολούσαν και επανέφεραν τη μνήμη των μανάδων τους να κεντάνε ή να πλέκουν, είδαμε άνδρες να κάνουν coming out μέσα από τα έργα τους και τα υλικά του υφάσματος, είδαμε γυναίκες να βυθίζονται στα αρχεία και να ψάχνουν την ιστορικότητα υφασμάτινων υπολειμμάτων, άλλες να αμφισβητούν την οικογενειακή ευτυχία και τη χαρά του νυφικού. Οι ζωές, λοιπόν, των ανθρώπων, μέσα από τα έργα της τρέχουσας έκθεσης, είναι πολύ πιο σύνθετες απ’ όσο μπορούν να επιβάλλουν οι έμφυλοι διαχωρισμοί.

Ποιο είναι το μυστικό σήμερα, μουσειολογικά, επιμελητικά, εννοιολογικά, για να μιλήσει κάποιος για τη δύναμη της ύφανσης σε μια εποχή που στρεφόμαστε με ορμή ξανά στη χειροτεχνία, στην σχέση με το νήμα και τις ιστορίες του;

Δικός μας στόχος ήταν να καταφέρουμε να μιλήσουμε για τη δύναμη της ύφανσης όχι μόνο σε υλικό, αλλά και σε νοηματικό και βιωματικό επίπεδο. Άρα, να αναδείξουμε όχι μόνο τεχνικές πραγματώσεις των υλικών σήμερα, αλλά κυρίως πολλαπλά επίπεδα νοήματος μέσα από ιστορίες που αφορούν θέματα όπως το φύλο, η μετανάστευση, ο καταναλωτισμός, η μνήμη, οι κοινωνικοί ρόλοι, η αναπαράσταση η ίδια ή και η τέχνη η ίδια ως «υψηλή» ή «φτωχή» τέχνη. Ο στόχος αυτός, δύσκολο να επιτευχθεί ειδικά σε μια εποχή που ξαναστρέφεται στην πολύ υλική διάσταση της χειροτεχνίας εν γένει, θεωρήσαμε ότι είναι μια πρόκληση, που εμπλουτίζει τη σχέση του κοινού μας με την ιστορία, αλλά και τη σύγχρονη πραγματικότητα. Και το να δείξουμε έργα που παρουσιάζουν τελικά την κλωστή και το ύφασμα ως υλικά συμβάντα και όχι απλώς ως υλικά κλειστά, ήταν το δικό μας ερμηνευτικό μυστικό.

Οδηγείστε μας στην διαδρομή της έκθεσης. Εχει στηθεί χρονολογικά, υφολογικά, θεματικά; Ποια είναι η αφήγηση που θέλετε να ξεδιπλωθεί από το πρώτο βήμα ως την έξοδο;

Καθώς η έκθεση πραγματοποιείται και διοργανώνεται από το Πειραματικό Κέντρο Τεχνών του MOMus, που δεν είναι μουσείο με την τυπική έννοια, επιχειρήσαμε ένα «πείραμα», το οποίο στόχευσε να ανακατέψει την …τράπουλα με έναν όχι συμβατικό τρόπο. Κατά συνέπεια, η έκθεση δεν ακολουθεί μια γραμμική αφήγηση, οπότε δεν οργανώθηκε χρονολογικά, αλλά υφολογικά και θεματικά: θεματικά, τόσο ως προς τα ζητήματα που τίθενται από την ερμηνευτική των έργων τέχνης, όσο και ως προς τη διάρθρωση του MOMus που επίσης αναπαρίσταται μέσα στην έκθεση. Η συμβολή του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, ως η παλαιότερη κατάθεση της ρωσικής πρωτοπορίας μέσα από το έργο της Λιουμπόβ Ποπόβα και της Κσένια Έντερ, που προχώρησαν σε έναν πολύ στοχευμένο σχεδιασμό υφασμάτων προκειμένου να γίνουν δημοφιλή σε μεγάλη μάζα του κόσμου, είναι κεντρική.

Τα έργα που προέρχονται από το MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης αποτελούν επίσης μια ξεχωριστή ενότητα και όλα υπογραμμίζουν τη σημασία του υφάσματος ως ρούχου, ως ενδύματος δηλαδή που προσδίδει και διερωτά για κοινωνικούς κατασκευσμένα ρόλους. Τα έργα, τέλος, που προέρχονται από το MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης-Συλλογές Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης είναι εκείνα που βάζουν περισσότερα θέματα στο τραπέζι: αρχικά τους πολλούς και διαφορετικούς τρόπους διαχείρισης του υφάσματος. Δεν είναι μόνο ένα υλικό εύπλαστο που αποδίδει από γεωμετρικές μέχρι και αρκετά αφηρημένες συνθέσεις, στην έκθεση γίνεται και ένα υλικό νοητικό, όταν αναπαρίσταται ζωγραφικά από έναν ζωγράφο, όπως ο πρόσφατα εκλιπών Γιώργος Λαζόγκας.

Ταυτόχρονα, προβάλλεται όλη η σωματικότητα που κρύβει μέσα του: σε άλλα έργα γίνεται καμβάς που φοριέται, μέσο που χρησιμοποιείται σε ζωντανές επιτελέσεις, αλλά ταυτόχρονα και υλικό του οποίου μένει μόνο η μνήμη, όπως για παράδειγμα στις φωτογραφίες από performance της Ευαγγελίας Μπασδέκη, που κεντάει το σώμα της με έναν προκλητικό τρόπο ως γυναίκα-καλλιτέχνης και ταυτόχρονα ως καλλιτέχνης-παρίας που πρέπει να προσελκύσει το βλέμμα του θεατή με έναν τόσο βίαιο ή οδυνηρό τρόπο. Από την άλλη, υπάρχουν και τα πιο ιστορικά έργα του Δανιήλ ή του Βασίλη Σκυλάκου, που φωτίζουν έννοιες όπως ο καταναλωτισμός ήδη από τη δεκαετία του 70 και του 80, αλλά και το μαγικό, πολύ νεότερο έργο του Lionel Estève, μια χειροποίητη βαμμένη κουρτίνα, που κατορθώνει να υποβάλλει αφηρημένα την ατμοσφαιρικότητα του χρώματος και των αποχρώσεών του κάτω από το φως. Άρα, στόχος είναι όχι μόνο να καταλάβει κανείς τις επιμελητικές χειρονομίες που επιχειρούν να συνθέσουν μια έκθεση γύρω από τις τόσες διαστάσεις του νήματος και της υφαντουργίας εν γένει, αλλά και να νιώσει την πολλαπλότητα των καλλιτεχνικών εκφράσεων καλλιτεχνών που τους συνδέει μια κοινή ιδιότητα, τους αποσυνδέουν όμως διαφορετικές εμπειρίες του κόσμου μέσα σε ένα μεγάλο χρονικό φάσμα.

*Η έκθεση συνεχίζεται ως τις 30 Οκτωβρίου

www.momus.gr

Καλλιτέχνες: Νίκος Αλεξίου, Δημήτρης Αμελαδιώτης, Ειρήνη Απέργη, Babi Badalov, René Bértholo, Δανιήλ (Παναγόπουλος), Ksenia Ender, Lionel Estève, Λίζη Καλλιγά, Γιώργος Λαζόγκας, Nikolaj B. S. Larsen, Στάθης Λογοθέτης, Ειρήνη Μανωλαράκη, Μιχάλης Μιχαηλίδης, Ευαγγελία Μπασδέκη, Βασίλης Παντελίδης, Αιμιλία Παπαφιλίππου, Αλέξανδρος Πλωμαρίτης, Liubov Popova, Άρις Προδρομίδης, Ιωάννα Ράλλη, Alexei Siozov, Βασίλης Σκυλάκος, Λία Σμαράγδα, Θανάσης Τότσικας, Κατερίνα Τσακίρη, Γιώργος Τσακίρης, Έρση Χατζηαργυρού, Κατερίνα Χατζηδημητρίου, Ira Waldron.