Μαύροι τους θεωρούσαν λευκούς. Το εμβληματικό βιβλίο «Πέρασμα» της Νέλα Λάρσεν για το φαινόμενο «passing» στην Αμερική, μόλις κυκλοφόρησε στην Ελλάδα, τη στιγμή που ο Τραμπ πετάει στην προεκλογική αρένα το θέμα της φυλεκτικής ταυτότητας αφόρητα πιεσμένος από την επέλαση της Χάρις.
Τι απέλπιδο γύρισμα της Ιστορίας.
Ο Τραμπ κατηγορεί την Κάμαλα Χάρις για φυλετική απιστία, λοιπόν. Υποστηρίζει ότι δηλώνει μαύρη για να έχει εκλογικό κέρδος. Πάντα ήταν Ινδή, λέει, τώρα ξαφνικά δηλώνει μαύρη. Μα πόσο κακοποιητική χρήση είναι αυτή μιας ιστορικής πραγματικότητας που για χρόνια έσπρωχνε στο περιθώριο τους μαύρους στις ΗΠΑ. Δεν έχουν περάσει δα τόσα χρόνια από τότε που θεωρίες συνωμοσίας έβαλαν στόχο τον Ομπάμα, κατηγορώντας τον ότι είναι μουσουλμάνος ή ότι δεν έχει γεννηθεί στη Χαβάη.
Η Μισέλ και ο Μπαράκ Ομπάμα σε αγχόνες
Η πρώτη φορά στην σύγχρονη πολιτική ιστορία των ΗΠΑ που εμφανίστηκαν καρτούν με πρόεδρο και την σύζυγό τους να κρέμονται σε αγχόνες, ήταν όταν ο Ομπάμα εκλέχτηκε πρόεδρος. Ένας μαύρος πρόεδρος, που το κύριο επιχείρημα των ρεπουμπλικανών εναντίον του ήταν το χρώμα του δέρματός του.
To φαινόμενο ονομάζεται στις ΗΠΑ επιστροφή του γενετισμού και στηρίζεται σε προπαγανδιστικά λογύδρια που θέλουν τους μετανάστες και τους μαύρους να κλέβουν τις δουλειές των λευκών αντιστρέφοντας την κυρίαρχη ιεραρχία του έθνους. Τώρα, μια Ινδή, κατά τον Τραμπ, θέλει να αλλάξει τις ΗΠΑ και να κάνει τους μαύρους να χάσουν τη δουλειά τους. Την κατηγορεί, κοντολογίς, για φυλεκτική προδοσία και οπορτουνισμό.
Βέβαια ο ισχυρισμός δεν είναι απολύτως νέος. Εμφανίστηκε με το που ανακοίνωσε ο Μπάιντεν ότι θα είναι υποψήφια αντιπρόεδρος η Κάμαλα Χάρις στις προηγούμενες εκλογές. Συνεργάτες του Τραμπ έλεγαν τότε ότι δεν είναι Αφροαμερικανή αλλά Ινδή και Τζαμαϊκανή, δεν έχει ρίζες στους μαύρους που ήταν δούλοι στις ΗΠΑ…
Μέσα σε αυτό το κλίμα, διάβασα το «Πέρασμα» της Νέλα Λάρσεν, που κυκλοφόρησε μόλις πριν δυο μήνες από τις εκδόσεις Έρμα σε μετάφραση Νίκου Κατσιαούνη. Μία νουβέλα, βασισμένη στο γεγονός ότι στις ΗΠΑ υπήρχαν μαύροι που έμοιαζαν με λευκούς. Αυτοί, εφόσον ήταν «άπιστοι» στη φυλή τους, μπορούσαν να περάσουν για λευκοί και να έχουν τα αντίστοιχα προνόμια. Να γίνονται δεκτοί εκεί που οι μαύροι δεν έμπαιναν, να κάθονται όπου θέλουν, να έχουν τον σεβασμό που έδειχναν στους λευκούς.
Hρωίδες στο βιβλίο είναι η Αϊρίν Ρέντφιλντ, που αν και περνιέται για λευκή, δεν απαρνείται τις ρίζες της, μάλιστα είναι μέλος μιας δραστήριας οργάνωσης υποστήριξης των δικαιωμάτων των μαύρων. Αν και υπάρχουν στιγμές, που δεν έχει πρόβλημα να την αντιμετωπίζουν ως λευκή, όταν θέλει να απολαύσει το παγωμένο τσάι της στο αριστοκρατικό ξενοδοχείο Ντρέιτον, μια μέρα αφόρητου καύσωνα στο Σικάγο.
Λιποτάκτες φυλής
Η άλλη ηρωίδα, η Κλερ Κέντρι -την οποία συναντά ακριβώς σε αυτή την επίσκεψή της στο Ντρέιτον- είναι μια καλλονή με σταράτο δέρμα. Μεγάλωσαν μαζί ώσπου εξαφανίστηκε από την γειτονιά τους μετά τον θάνατο του αλκοολικού πατέρα της. Παντρεύτηκε έναν πλούσιο ρατσιστή άνδρα, τον Τζόν Μπέλοου, αποκρύπτοντας το γεγονός ότι είναι μαύρη και περνώντας μαρτυρικές ώρες μέχρι να γεννήσει και να αποδειχθεί ότι η κόρη της Μαρτζ δεν ήταν μαύρη. Για το λόγο αυτό αποφάσισε να μην κάνει δεύτερο παιδί. Από φόβο.
Μια σχέση εμμονής αναπτύσσεται μεταξύ τους, κάθε μία μοιάζει να ποθεί την πορεία ζωής της άλλης, με την Αϊρίν να έχει το ηθικό πλεονέκτημα, να μπορεί να κατακρίνει την Κλέρ και τις επιλογές της. «Μόνο λιποτάκτες σαν και του λόγου μου πρέπει να φοβούνται τα τέρατα της φύσης. Όπως έλεγε ο πολύτιμος πατέρας μου “για όλα πρέπει να πληρώνεις”», λέει κάποια στιγμή η Κλερ.
Και όταν η Αϊρίν ανακαλύπτει ότι η Κλερ ερωτοτροπεί με τον σύζυγό της, τον μαύρο γιατρό Μπράιαν που θέλει να φύγει από τις ΗΠΑ, να ζήσει πιο ελεύθερος, σκέφτεται μήπως προδώσει το μυστικό της Κλερ στον ρατσιστή σύζυγό της, που εκτοξεύει τη λέξη «νέγρος» διαρκώς, με μίσος.
Ο εαυτός; Ή η φυλή;
Όμως «τρόμαζε στη σκέψη να αποκαλύψει σε εκείνον τον άντρα, τον λευκό σύζυγο της Κλερ Κέντρι, οτιδήποτε που θα τον έκανε να υποπτευθεί πως η γυναίκα του ήταν νέγρα. «Ήταν εγκλωβισμένη ανάμεσα σε δύο όρκους πίστεως -διαφορετικούς αλλά συνάμα και τόσο ίδιους. Ο εαυτός της. Η φυλή της. Φυλή! Αυτό που την έσφιγγε και την έπνιγε. Ένα άτομο ή η φυλή;»
Η Νέλα Λάρσεν, ήξερε καλά γιατί έγραφε. Μάλιστα με ιδιαίτερη τόλμη για την εποχή της, με ύφος μοντέρνο περνάει στη νουβέλα της όχι μόνο το ζήτημα της αλλαγής φυλετικής ταυτότητας, αλλά και την συγκάλυψη της ερωτικής, αφού υπαινίσσεται χωρίς ποτέ να φανερώνει μια ομοφυλοφιλικής έλξη μεταξύ των δυο γυναικών. «Να περνάς για λευκή, να γίνεσαι κουίρ» γράφει η Τζούντιθ Μπάτλερ στα επιλεγόμενα του βιβλίου.
Η Νέλα Λάρσεν, δεν ήταν μια μαύρη που την περνούσαν για λευκή. Έζησε όμως έτσι. Η μητέρα της ήταν γεννημένη στη Δανία, ο πατέρας της Ινδός που εγκατέλειψε την οικογενειακή στέγη. Η μητέρα της παντρεύτηκε ξανά, έναν Δανό αυτή τη φορά, απόκτησαν μια λευκή κόρη, την Άννα. Τα κορίτσια μεγάλωσαν σε μια γειτονιά αστών λευκών, η Νέλα ήταν πάντα διαφορετική, μέχρι να φύγει για σπουδές.
Τι θα έκανες για να αποκτήσεις όσα επιθυμείς;
Στη Νέα Υόρκη παντρεύτηκε τον Έλμερ Άιμς, τον δεύτερο Αφροαμερικανό στην ιστορία που πήρε διδακτορικό στη Φυσική. Αμέσως μετά ξεκίνησε η Αναγέννηση του Χάρλεμ και η Νέλα ήταν εκεί μαζί με τον σύζυγό της και τους διανοούμενους φίλους τους για να το συνδιαμορφώσουν. Το «Πέρασμα» ήταν καθοριστικό βιβλίο, αν και ξεχάστηκε και επανεκδόθηκε το 2001 κάνοντας τον κριτικό των Νew York Times να εκθειάζει τον τρόπο που η συγγραφέας ζωντανεύει τις μάχες που δίνει κάποιος ανάμεσα σε όσα του υπαγορεύει από τη μία η λογική και από την άλλη η επιθυμία.
«Δεν μπορείς να καταλάβεις ότι δεν σου μοιάζω ούτε λίγο;» ρωτά η Κλερ την Αϊρίν. «Διότι για να αποκτήσω τα πράγματα που λαχταρώ, θα έκανα τα πάντα, θα πλήγωνα τον καθένα, θα ξεφορτωνόμουν τα πάντα. Αλήθεια Ρενέ δεν είμαι σώφρων άνθρωπος».
Με τη διαρκή σκιά του κραχ
Το βιβλίο της Λάρσεν, το τελευταίο που έγραψε, κυκλοφόρησε το 1929, την χρονιά του κραχ, του τέλους των βεβαιοτήτων, της απόλυτης σύγχυσης. Σχεδόν 100 χρόνια μετά η Αμερική φλερτάρει ξανά έντονα με την οικονομική ύφεση – και όμως η αρθρογραφία παγκοσμίως σχετικά με τις επικείμενες εκλογές δεν εστιάζουν σε αυτό το τεράστιο ζητούμενο για την εκλογή του επόμενου προέδρου. Εξαιτίας του Τραμπ εστιάζουν στο θέμα της φυλής. Στην κατηγορία του ότι η Χάρις δεν είναι μαύρη πραγματικά, ότι λιποτάκτησε από την ταυτότητά της ως Ινδή. Έκανε το πέρασμα, σαν να λέει, στην μαύρη φυλή επειδή θέλει τον Λευκό Οίκο.
Θα περίμενε κανείς το ζήτημα της φυλετικής ταυτότητας να έχει πλέον αποσαφηνιστεί στις ΗΠΑ. Να μην αφήνει χώρο για παρερμηνείες και κυρίως τέτοιου είδους χρήσεις με το επικάλυμμα της ιδεολογίας. Αλλά στα χρόνια του Τραμπ, όλα τα τσεκούρια έχουν ξεθαφθεί και η ρητορική του μίσους γίνεται μέινστριμ. Άλλωστε, πριν λίγα χρόνια, δεν είχα καλέσει δημοσίως την Ελίζαμπεθ Γουόρεν, που φλέρταρε με το αξίωμα της προεδρικής υποψηφίου για λίγο, να κάνει ένα DNA τεστ για να αποδείξει ότι όντως οι πρόγονοί της ήταν αυτόχθονες Αμερικάνοι;