Γιατί αποφάσισαν οι «Times» του Λονδίνου να κάνουν τώρα τη μεγάλη στροφή; Υπάρχουν παγίδες για την Ελλάδα στο άρθρο; Πώς διαμορφώνεται πλέον η ορολογία για τη διεκδίκηση των Γλυπτών του Παρθενώνα; Τι θα ακολουθήσει;
Aπό το απόγευμα της 29ης Σεπτεμβρίου στο Μουσείο της Ακρόπολης, σε ζωντανή συνδιάσκεψη με την UNESCO, ως το βράδυ της Τρίτης 11 Ιανουαρίου στο Λονδίνο με την κυκλοφορία του άρθρου της εφημερίδας «Τhe Times», που σχεδόν απαιτεί την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα, έγιναν συμπυκνωμένα, σε διάστημα 3,5 μηνών, όσα δεν είχαν γίνει -τουλάχιστον στο προσκήνιο- επί δεκαετίες.
Η υπόθεση, που έχει γίνει η νέα «Μεγάλη Ιδέα» του ελληνικού πολιτισμού, φαίνεται ότι κερδίζει εργαλεία, επιχειρήματα και υποστηρικτές απέναντι σε μια βρετανική κυβέρνηση που o πρωθυπουργός της ταλανίζεται στη δίνη των κορωνοπάρτι, με το Λονδίνο να μπαίνει στο περιθώριο εξαιτίας του Brexit και το Βρετανικό Μουσείο να στέκει με την πλάτη στον τοίχο, καθώς ο νέος του πρόεδρος, ο πρώην υπουργός Οικονομικών που έμεινε γνωστός ως «αρχιτέκτονας της λιτότητας», εξοργίζει ακόμα και τους ίδιους τους Βρετανούς.
Το άρθρο των «Τimes» δεν αποτελεί λοιπόν έκπληξη, δεν ήρθε τυχαία τώρα. Όμως εντυπωσιάζει με τη θέρμη του -αρκεί να διαβάσει κανείς προσεκτικά και να δει και πιθανές παγίδες.
Η επανένωση των Γλυπτών ως παγκόσμιο κοσμo-όραμα
Η ιστορική βρετανική εφημερίδα έχει την εμπειρία και το χάρισμα να βλέπει αυτό που έρχεται και να σπεύδει να πάρει θέση εγκαίρως, σχολιάζει ο Νίκος Σταμπολίδης, διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης, στο iefimerida:
«Όταν το 60% του βρετανικού λαού τάσσεται υπέρ της επανένωσης -με μόνο το 18% να είναι εναντίον και περίπου 20% να μην έχει θέση-, μια τόσο σοβαρή, ιστορική εφημερίδα βλέπει τι έρχεται και για αυτό κάνει μια μεγάλη στροφή».
Η απόφαση της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών στις Xώρες Προέλευσης και φυσικά η κατάθεση του θραύσματος Fagan από το Παλέρμο, ήταν οι κινήσεις που καθόρισαν ότι, ναι, τώρα, είναι η στιγμή να αλλάξουν στάση ακόμα και οι «Times».
«Όταν στρατηγικά ξεκινάς από μια απόφαση -και όχι σύσταση- της UNESCO που λέει ότι πρόκειται για ζήτημα που πρέπει να επιλυθεί σε διακυβερνητικό επίπεδο, όταν βλέπεις πώς προχωρούν οι κινήσεις σε πρωθυπουργικό επίπεδο πλέον σε Παρίσι και Λονδίνο, τονίζοντας και την πολιτική διάσταση της υπόθεσης, τότε ξέρεις ότι αυτό που ευχόσουν είναι κοντά στο να γίνει πραγματικότητα. Ναι, αυτό το κοσμο-όραμα, το παγκόσμιο κοσμο-όραμα της επανένωσης των Γλυπτών του Παρθενώνα τείνει προς τη λύση του», λέει ο Νίκος Σταμπολίδης με αποφασιστικότητα. Ο ίδιος μάλιστα μας λέει ότι το νέο hashtag που χρησιμοποιείται για την υπόθεση και από το Μουσείο της Ακρόπολης είναι το #reuniteParthenon.
Μιλάμε πλέον για «αρχιτεκτονικά Γλυπτά του Παρθενώνα»
Οι «Times» είναι η αρχή. Τις επόμενες ημέρες αναμένεται να ακολουθήσουν και άλλα δημοσιεύματα από τον βρετανικό Τύπο και επιδραστικές προσωπικότητες, που θα γίνουν οι ιδανικοί πρέσβεις του ελληνικού αιτήματος στη Βρετανία και διεθνώς. Όμως, για πολλούς λόγους μπορούμε να θεωρούμε το άρθρο αυτό έναν σταθμό. Εχει σημασία όμως ότι ταυτόχρονα αλλάζουν οι λέξεις που χρησιμοποιούμε -οι φορτίσεις και οι συμβολισμοί είναι μεγάλοι. Δεν λέμε δάνειο, δεν μιλάμε πλέον για επιστροφή αλλά για επανένωση, ενώ δεν μένουμε στον όρο Μάρμαρα του Παρθενώνα αλλά μιλάμε για «αρχιτεκτονικά Γλυπτά του Παρθενώνα», όπως τονίζει, μιλώντας στο iefimerida, ο διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης, Νίκος Σταμπολίδης.
«Δεν πρόκειται για ελεύθερα χάλκινα, μαρμάρινα ή λίθινα γλυπτά που μετήχθησαν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο σε οποιαδήποτε πόλη. Εδώ το θέμα είναι ότι τόσο τα αετώματα όσο και οι μετόπες και η ζωφόρος είναι γλυπτά και ανάγλυφα, μέρος του αρχιτεκτονήματος, ενός αισθητικού συνόλου. Όταν τα αφαιρείς από το ίδιο το αρχιτεκτόνημα, τότε ουσιαστικά το γκρεμίζεις».
Διαγράφοντας τη λέξη «δάνειο»
Μεταφέροντάς μας στο παρασκήνιο της συμφωνίας για την κατάθεση του θραύσματος Fagan από το Μουσείο του Παλέρμο στο Μουσείο της Ακρόπολης, ο κ. Σταμπολίδης μάς αποκαλύπτει ότι «η προσοχή και η μεγάλη διελκυστίνδα με το Μουσείο του Παλέρμο αφορούσε στη λέξη ''δάνειο''. Δεν υπήρχε περίπτωση να υπογράψω συμφωνία που περιείχε τη λέξη ''δάνειο'', γιατί αυτό θα σήμαινε αυτόματα αναγνώριση κυριότητας του άλλου. Ετσι μπήκε ο όρος deposit, που σημαίνει κατάθεση, απόδοση. Παράλληλα, άρχισε η διαπραγμάτευση από τους φίλους μας Σικελούς με το υπουργείο Πολιτισμού της Ιταλίας για να μπορέσει να παραμείνει το θραύσμα εδώ εσαεί, ''sine die''. Δεν πρόκειται για δάνειο λοιπόν, πρόκειται για κατάθεση τμήματος της ζωφόρου του Παρθενώνα. Το ευτύχημα είναι ότι η Σικελία είναι εντελώς αυτόνομη κυρίως στα πολιτιστικά ζητήματα και με το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού καταφέραμε αυτή τη σημαντική αλλαγή: όχι δάνειο, αλλά κατάθεση. Και επίσης εργαζόμαστε για το εσαεί, δηλαδή τη μόνιμη επιστροφή».
Δικαιούνται να χαρακτηρίζουν τα Γλυπτά «Ελγίνεια»;
Συνεπώς, όσο θετικό και αν είναι το άρθρο των «Times», δεν πρέπει να υιοθετήσουμε τον όρο «δάνειο» που αναφέρει, γιατί σημαίνει και αναγνώριση κυριότητας από τους Βρετανούς.
Ρώτησα τον Νίκο Σταμπόλιδη για την εκνευριστική εμμονή των Βρετανών -και άλλων- να μιλάνε για τα Ελγίνεια Γλυπτά. Ακόμα και ο τίτλος του άρθρου αναφέρεται σε «Elgin Marbles».
Η απάντηση που έλαβα ήταν αποστομωτική: «Και όμως, δεν μπορείς να τους κατηγορήσεις για αυτό. Μέσα στους όρους αποδοχής πώλησης των Γλυπτών στο Βρετανικό Μουσείο το 1816 υπήρχε και ο όρος να αναφέρονται ως Ελγίνεια, να υπάρχει το όνομα του Ελγιν παντού. Ετσι ονομάζονται από τους Βρετανούς επισήμως».
Ένα άλλο σόφισμα που καταρρέει και που το φωτίζει και το άρθρο, είναι αυτό του υπευθύνου για την επίλυση του ζητήματος της επανένωσης των Γλυπτών. Είναι τελικά αρμόδια η βρετανική κυβέρνηση, ή μόνο το Βρετανικό Μουσείο μπορεί να αποφασίσει;
«Το 1816 το Βρετανικό Κοινοβούλιο με πλειοψηφία και όχι με ομοφωνία (το ένα τρίτο καταψήφισε) ενέκρινε την αγορά των Γλυπτών. Το 1963, μια πράξη του Βρετανικού Κοινοβουλίου όρισε ότι τα Γλυπτά του Παρθενώνα και αρκετά άλλα δεν πρέπει να μετακινηθούν από το Βρετανικό Μουσείο. Αρα, το Βρετανικό Μουσείο δεν είναι ανεξάρτητη αρχή, όπως ισχυρίζονται εδώ και δεκαετίες. Δεσμεύεται απόλυτα από τις πράξεις του Κοινοβουλίου και από συγκεκριμένους όρους. Αυτό έθεσε και η UNESCO: το ζήτημα είναι διακυβερνητικό. Μια νέα κοινοβουλευτική πράξη μέσα στο 2022 θα μπορούσε να φέρει τη μεγάλη αλλαγή», απαντά.
Η μπανανόφλουδα του… κόστους
Βέβαια, διαβάζοντας το άρθρο, μέσα στην ευφορία που προκαλεί, θα πρέπει να είμαστε ιδιαιτέρως προσεκτικοί σε μια παγίδα, σε μια... μπανανόφλουδα που δεν πρέπει να πατήσουμε. Είναι το σημείο όπου προτείνεται να πουληθούν τα Γλυπτά στην Αθήνα σε τιμή κόστους. Και αυτό όμως θα σήμαινε αναγνώριση της κυριότητας στους Βρετανούς! Σημειώνουμε ότι ο Ελγιν πούλησε τα Γλυπτά στο Βρετανικό Μουσείο στην τιμή των 35.000 λιρών το 1816.
Σε κάθε περίπτωση, όπως τονίζει ο Νίκος Σταμπολίδης, «είναι δυνατόν να αγοράσουμε κάτι που ήδη μας ανήκει;», και σταματάει κάθε σχετική ερώτηση.
Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί όμως και στην τελευταία παράγραφο, όπου σημειώνεται πως η επιστροφή των Γλυπτών θα ήταν μια μεγαλόψυχη χειρονομία που θα αναθέρμανε τις σχέσεις της Βρετανίας με την Ευρώπη.
Μια αιώνια πράξη από τη Βρετανία
Και αυτό αποτελεί ένα ισχυρό όπλο στην ελληνική φαρέτρα, τη στιγμή που ο Μπόρις Τζόνσον έχει εμπλακεί ξανά σε ένα σχεδόν εξωφρενικό για τον λαό σκάνδαλο με το κορωνοπάρτι της Downing Street και η Βρετανία παλεύει σε ανοιχτά πελάγη ακόμα, εξαιτίας του Brexit.
Τι μπορεί να θυμίσει ότι η Βρετανία υπήρξε μεγαλειώδης; Τι μπορεί να τη βγάλει από το περιθώριο που μοιάζει να τοποθετείται, στην Ευρώπη; Σίγουρα μια χειρονομία όπως η επανένωση των αρχιτεκτονικών Γλυπτών του Παρθενώνα.
«Το όπλο της πολιτιστικής διπλωματίας. Ο Παρθενώνας είναι το μνημείο-σύμβολο του παγκόσμιου πολιτισμού, είναι το κοινό σπίτι όλης της Ευρώπης, όλου του δυτικού κόσμου. Η επιστροφή των Γλυπτών θα είχε ύψιστη σημασία. Θα έκανε με αυτό τον τρόπο η Βρετανία μια αιώνια πράξη. Θα είχε ηθικά με το μέρος της για πάντα την παγκόσμια κοινότητα», λέει ο Νίκος Σταμπολίδης.
Σκέφτομαι τον Ομπάμα, τη λήξη της οκταετούς προεδρίας του με ένα προσωπικό προσκύνημα στην Ακρόπολη. Το σύμβολο της Δημοκρατίας, του Πολιτισμού. Ολες οι ψηφίδες έχουν μπει στο ζήτημα της διεκδίκησης. Και το σίγουρο είναι ότι οι ταχύτητες αλλάζουν. Αρκεί, τρέχοντας, να μην πατήσουμε κάποια βρετανική μπανανόφλουδα…