Το θέατρο έχει πλέον την παγκόσμια κλίμακα για να απαντήσει στη ρηχότητα του Twitter, λέει ο σπουδαίος Μπράιαν Ντόρις, ο σκηνοθέτης που ενώνει τους σημαντικότερους ηθοποιούς του κόσμου μαζί με καταπιεσμένους πολίτες για να παρουσιάσει το αρχαίο ελληνικό δράμα ως την «τεχνολογία» που έχει απαντήσεις για όσα συμβαίνουν σήμερα. Από τον Τραμπ και τον ρατσισμό, ως την πανδημία. Στις 24 Ιουνίου δίνει ραντεβού με την Αθήνα.
«Είμαι βρωμερός, είμαι ένας ιός, είμαι μια φονική μόλυνση που απλώνεται» λέει σπαρακτικά ο πολυβραβευμένος ηθοποιός Οσκαρ Άιζακ ερμηνεύοντας τον Οιδίποδα στο βίντεο του «The Oedipus Project» του νέου έργου του περίφημου αμερικανικού The Theater of War. Εχοντας πλάι του κορυφαία ονόματα, όμως η Φράνσις ΜακΝτόρμαντ, ο Τζον Τορτούρο κ.α., ακολουθεί τις οδηγίες του ιδιοσυγκρασιακού μεταφραστή, σκηνοθέτη και ιδρυτή του Theater of War Mπράιαν Ντόρις. Το έργο έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο zoom μέσα από μια δραματοποιημένη ανάγνωση και με συζήτηση που ακολούθησε αμέσως μετά με τουλάχιστον 15.000 άτομα από όλο τον κόσμο να συμμετέχουν. Η δεύτερη ανάγνωση θα γίνει ειδικά για την Αθήνα και το RetroFuture Festival του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος στις 24 Ιουνίου, στις 8 το βράδυ (για συμμετοχή στη συζήτηση μετά την ανάγνωση απαιτείται εγγραφή στο ειδικό event του zoom).
O Mπράιαν Ντόρις, από το σπίτι που μένει τις τελευταίες εβδομάδες, δύο ώρες έξω από τη Νέα Υόρκη, μέσα σε ένα δάσος, μίλησε στο iefimerida για όσα ριζικά άλλαξαν στον παγκόσμιο θέατρο από την πανδημία, για την δύναμη του zoom που μπορεί να φέρει την Τέχνη ξανά στο κέντρο της ζωής μας όπως συνέβαινε στην Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ. Μιλά για την «τεχνολογία» του αρχαίου δράματος, για το τέλος «επιτέλους του 20ου αιώνα», τις διαδηλώσεις στις ΗΠΑ, την καταπίεση των μαύρων και όλων όσων τώρα επιτέλους βρίσκουν ηχεία για να ακουστούν «είναι συναρπαστικοί καιροί για να δημιουργήσεις τέτοιες πλατφόρμες», τα αγάλματα που πέφτουν, την λευκή υπεροχή την οποία όπως λέει υπηρετεί ο Τραμπ. Βαθιά πολιτικός, βαθιά ακτιβιστής και βαθιά αισιόδοξος ο Μπράιν Ντόρις σε μια συνέντευξη που δείχνει πως η Τέχνη είναι κυρίως η φωνή του πολίτη και της Δημοκρατίας όπως στην Αθήνα του 50υ αιώνα π.Χ και δεν μπορεί να εγκλωβίζεται πλέον σε ναρκισσισμούς και αυτοαναφορικότητες. Εχοντας παίξει σε ηλικία 8 ετών τον γιο της Μήδειας, φωνάζοντας καθώς το μαχαίρι της έπεφτε στον λαιμό του, έχει αναλύσει το αρχαιοελλληνικό δράμα που «ένα είδος εμβολίου» όπως λέει προς τους πολίτες και επιμένει ότι το κοινό ξέρει πάντα περισσότερα από τους συγγραφείς, τους σκηνοθέτες, τους ηθοποιούς.
Πόσο άλλαξε το παγκόσμιο θέατρο η πανδημία του κορωνοϊού;
Το θέατρο δεν θα είναι ποτέ ξανά αυτό που ήταν. Και η αλήθεια είναι ότι χαίρομαι για αυτό, γιατί το θέατρο είχε εμπορευματοποιηθεί, είχε γίνει προϊόν του καπιταλισμού, είχε απωλέσει την σύνδεση με τον πραγματικό του προορισμό για την ανθρωπότητα. Κατά κάποιο τρόπο ένα από τα δώρα του κορωνοϊού ήταν ότι εξάλειψε τον 20 αιώνα από τον 21ο, διότι ήταν κάτι που δεν είχαμε κατορθώσει ακόμα να κάνουμε. Τώρα, έχουμε την πραγματική ευκαιρία να επανακαθορίσουμε το θέατρο. Οσον αφορά τον τρόπο που δουλεύει το Theater of War πιστεύουμε ότι ο πολιτισμός και οι φορείς πολιτισμού ειδικότερα δεν ήταν απαραίτητα σύμμαχοι στους σκοπούς μας, με την εξαίρεση κάποιων φορέων όπως το Ιδρυμα Νιάρχος όπου η Τέχνη είναι δωρεάν και με ελεύθερη πρόσβαση σε όλους. Θέτουμε επίσης το θεμελιώδες ερώτημα σε ποιον απευθυνόμαστε, ποιος έχει το δικαίωμα να λέει αυτές τις ιστορίες. Η νέα πραγματικότητα ή η νέα πιθανότητα είναι ότι χωρίς τον φωτισμό, την ασφάλεια που πρέπει να περάσεις για να μπεις στο θέατρο, χωρίς την συναλλακτική φύση τού να αγοράζεις εισιτήρια, χωρίς όλους όσους σου δίνουν οδηγίες για το πού να καθίσεις, πώς να συμπεριφερθείς, με την υποχρέωση να μείνεις σιωπηλός, ακίνητος, στο σκοτάδι. Το βασικό πείραμα του 20 αιώνα -με εξαίρεση τα τέλη της δεκαετίας του ’60 και τη δεκαετία του ’70- ήταν η ιδέα ότι το κοινό πρέπει να μη μιλά και ότι μόνο με το σκοτάδι θα επιτευχθεί ο ρεαλισμός και ο νατουραλισμός.
Μαζί με τον γενικό κανόνα ότι δεν επιτρέπεται να αγγίξεις την Τέχνη, πρέπει να σταθείς σε απόσταση.
Τουλάχιστον στον 19ο αιώνα μπορούσες να ρίξεις ντομάτες στη σκηνή. Η πανδημία μάς έδωσε επιτέλους την ευκαιρία να συρθούμε έξω από αυτή την κατάσταση και να δούμε τι πραγματικά είναι ο 21ος αιώνας.
Με την έννοια αυτής της μετάβασης, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η συμμετοχή σας στο Summer Nostos Festival που έχει τον τίτλο RetroFuture.
Ακριβώς. Διότι παίρνουμε μια αρχαία τεχνολογία, το αθηναϊκό δράμα του 5ου αιώνα π.Χ. και μιλάμε για το σήμερα.
Τεχνολογία;
Ναι, είναι μια μορφή τεχνολογίας κατά τη γνώμη μου το αρχαίο δράμα, διότι πάντα αποφέρει εξαιρετικά προβλέψιμα αποτελέσματα όταν τη χρησιμοποιείς.
Τι αποτελέσματα;
Δεν είμαι οπαδός της λέξης Κάθαρσις γιατί κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς την έννοιά της. Είναι μια λέξη που χρησιμοποιούν εύκολα από εδώ και από εκεί όπως και την λέξη ενσυναίσθηση. Προτιμώ να χρησιμοποιώ την λέξη δυσφορία. Όλα τα έργα της ελληνικής αρχαιότητας, αν αφοσιωθούμε σε αυτά και στους ακραία συναισθηματικούς τρόπους που απαιτούν για να τα παρουσιάσουμε, τότε καταλήγουν σε μια κοινή δυσφορία. Και στη συνέχεια μπορούμε να διερευνήσουμε τι ήταν αυτό που μας έκανε να δυσφορήσουμε, να νιώσουμε άβολα. Κατά την άποψή μου αυτή είναι η βασική τεχνολογία του αρχαίου ελληνικού δράματος.
Εν τέλει είναι μια μήτρα ελπίδας, δηλαδή;
Πολλοί λένε ότι το ελληνικό δράμα γεννήθηκε από την ανάγκη να μιλήσει κανείς για το κοινό τραύμα του πολέμου, του λοιμού… Μας έχουν μάθει ότι το αρχαίο δράμα είναι μια μορφή πεσιμισμού. Όμως πραγματικά πιστεύω ότι είναι μια μορφή εμψυχωτικής αφήγησης. Ναι, η σκηνή είναι γεμάτη με θάνατο και καταστροφή, ανθρώπους που παίρνουν το μάθημα τους πολύ αργά και σκοτώνουν τις οικογένειές τους, τυφλώνονται εξαιτίας των επιλογών τους. Όμως, αυτό που προκαλεί στο κοινό το θέατρο είναι το αντίθετο της απαισιοδοξίας. Η εμπειρία μου είναι ότι εμπνέει και κινητοποιεί την ελπίδα για τη συνεργασία των ανθρώπων, προκειμένου μαζί, ως κοινότητα, να αντιμετωπίσουν τις μεγαλύτερες δυσκολίες του να είσαι άνθρωπος.
Πώς λειτουργεί αυτός ο μηχανισμός στο zoom, όπου δραστηριοποιείται πλέον εν μέσω της πανδημίας το Theater of War; Το «Πρότζεκτ Οιδίποδας» (The Oedipus Project) έκανε πρεμιέρα στις 7 Μάη και ακολούθησε συζήτηση. Ποια ήταν η συμμετοχή;
Μετά από τουλάχιστον 5.000 ζωντανές παραστάσεις που έχουμε κάνει τα τελευταία χρόνια, περί τα 15.000 άτομα από όλο τον κόσμο είδαν τη μετάδοση, ταυτόχρονα, με σχεδόν μηδενική διαφήμιση. Μας είδαν ακόμα και άνθρωποι από το Πακιστάν, ή την Κίνα. Ανθρωποι σε νησιά που δεν έχω ξανακούσει τα ονόματά τους. Δημιουργήσαμε ένα νέο είδος θεάτρου ενσυναίσθησης. Το RetroFuture του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος αποτελεί μια αρχειακή αναβίωση, επιστρέφουμε στην βασική ιδέα τού τι είναι η αφήγηση. Μπορούμε να το κάνουμε πλέον γιατί η πανδημία αφαίρεσε όλες τις βλακείες και τις τεχνικότητες του 20ου αιώνα. Το μόνο που χρειαζόμαστε είναι αφηγητές με τις φωνές και το σώμα τους. Το μόνο που χρειαζόμαστε είναι η ικανότητα να επικοινωνήσουμε οι δυο πλευρές μας. Μας βλέπεις και σε βλέπουμε.
Είναι και μια νέα νίκη για τη Δημοκρατία αυτό, έτσι δεν είναι; Μια νέα ενεργοποίηση της έννοιας της Αγοράς μέσα από τον διάλογο που ανοίγει αμέσως μετά την παρουσίαση.
Απολύτως. Αυτή είναι μια από αρετές του: δεν υπάρχει λογοκρισία. Μας ρωτάνε αν φοβόμαστε ότι κάποιος μπορεί να κάνει μια μορφή πειρατείας στο zoom λέγοντας κάτι πορνογραφικό ή προσβλητικό. Φυσικά δεν θα αφήσουμε κάτι τέτοιο να ακουστεί για πολύ, κυρίως μηνύματα μίσους δεν πρόκειται να περάσουν. Όμως, το να αντιμετωπίζουμε το κοινό, τον Δήμο, τους ανθρώπους που συμμετέχουν, ως απολύτως ικανούς να ανταποκριθούν ως κοινότητα σε όσα αρνητικά συμβαίνουν είναι η βασική ιδέα της τραγωδίας. Και το καταφέρνουμε φέρνοντας την Αγορά μέσα στο θέατρο. Φυσικά στην αρχαιότητα δεν εμφανιζόταν μετά την παράσταση κάποιος σαν και εμένα κάνοντας ερωτήσεις για το έργο, αλλά είμαι σίγουρος ότι αυτές οι ερωτήσεις γίνονταν στη συνέχεια σε άλλα μέρη συνάντησης της πόλης. Όταν βρέθηκα στην Αθήνα και επισκέφθηκα το αρχαίο θέατρο του Διονύσου δεν το είδα αποκομμένο από την Ακρόπολη, το ιερό του Ασκληπιού, την Αγορά. Όλα αποτελούν μια οντότητα, μια τεχνολογία της Δημοκρατίας, μια ολιστική συσκευή. Βλέποντας τα ξεχωριστά χάνεις την μεγάλη εικόνα του πειράματος του 5ου αιώνα π.Χ της Αθήνας.
Πάντα σας ενδιέφερε στις παραγωγές του Theatre of War να ακουστούν περισσότερο κάποιες φωνές που δεν έχουν πρόσβαση στα μίντια, στα κέντρα εξουσίας.
Επειδή εργαζόμαστε εναντίον συστημάτων καταπίεσης, προσπαθούμε να κάνουμε τις φωνές των καταπιεσμένων να ακουστούν πιο δυνατά από αυτές των προνομιούχων προκειμένου να δημιουργηθεί μια ισορροπία. Ο Σαίξπηρ το έκανε αυτό βάζοντας τους φτωχούς στις μπροστινές σειρές, όσο τον δυνατόν πιο κοντά στη σκηνή. Ξέρετε, σε μια μόνο βραδιά με τη μετάδοση στο zoom του The Oedipus Project, μας είδαν τόσοι άνθρωποι όσοι μας είχαν δει όταν επί δέκα εβδομάδες παρουσιάζαμε στο Μπρούκλιν το «Η Αντιγόνη στο Φέργκιουσον» με την υποστήριξη του Ιδρυματος Νιάρχος. Η πλειοψηφία του προϋπολογισμού μας πηγαίνει στο φέρνουμε στον χώρο αυτούς που εμείς θεωρούμε VIP μας, τα πολύ σημαντικά μας πρόσωπα, να τους φιλοξενήσουμε, να τους προσφέρουμε δείπνο. Και αυτοί που εμείς θεωρούμε VIP είναι οι καταπιεσμένοι από την κυρίαρχη κουλτούρα. Eνα από τα πρότζεκτ που ετοιμάζουμε είναι η παρουσίαση του «Βιβλίου του Ιώβ» από την Παλαιά Διαθήκη. Θα το κάνουμε ένα πολύ ειδικό κοινό: σε ανθρώπους που αποφυλακίστηκαν μόλις από τις φυλακές του Rock Island εξαιτίας της πανδημίας, και τώρα φιλοξενούνται σε δυο ξενοδοχεία από το πρόγραμμα επανένταξης Exodos. Θα φέρουμε αυτούς τους ανθρώπους σε διάλογο με το διεθνές κοινό μέσω του zoom. Σκεφτείτε ότι μπορούν να συνομιλήσουν με 15.000 άτομα και έτσι θα υψώσουμε τη φωνή ανθρώπων που δεν είχαν την ευκαιρία να ακουστούν στο παρελθόν.
Εσχάτως αυτό που συμβαίνει στους δρόμους των ΗΠΑ με τις διαδηλώσεις εναντίον του ρατσισμού, του θεσμικού ρατσισμού, της βίας εναντίον της μαύρης κοινότητας, θα έλεγε κανείς ότι έχει μετατρέψει τους δρόμους στη μεγάλη σκηνή όπου ακούγονται με τη μεγαλύτερη δυνατή ένταση φωνές καταπιεσμένες, σαν και αυτές που δεν είχαν ποτέ πριν ακουστεί.
Ένα από τα πιο απελευθερωτικά πράγματα που συνέβησαν τις τελευταίες εβδομάδες, είναι ότι πλέον κανένας δεν μπορεί να αρνηθεί αυτό που βλέπει με τα ίδια του τα μάτια ότι συμβαίνει. Τα βλέπει όλος ο κόσμος στα βίντεο που κυκλοφορούν. Κάθε μέρα συνειδητοποιούμε όλο και περισσότερο την πραγματικότητα. Είναι δύσκολο να μην δούμε σε όλα αυτά ένα είδος Τέλους. Πηγαίνουμε προς ένα σημείο που όλα αυτά τα δεινά που κρυβόντουσαν πίσω τους τοίχους της καταπίεσης μπορούμε να τα δύο. Οι δρόμοι γίνονται το «σε βλέπω, με βλέπεις» θέατρο και οι φωνές του λαού είναι ο Χορός. Μοιάζει με τη δουλειά που κάνουμε με το Theater of War, βάζοντας αυτές τις φωνές των καταπιεσμένων μέσα στο έργο. Στην «Αντιγόνη στο Φεργκιουσον» που παρουσιάσαμε και στην Αθήνα η χορωδία αποτελείτο από ανθρώπους που επηρεάστηκαν άμεσα από τη δολοφονία του Μάικλ Μπράουν. Και όχι μόνο από αυτούς και τους ακτιβιστές αλλά και από αστυνομικούς. Οι φωνές, τα συνθήματα, η συγχρονισμένη κίνηση των διαδηλωτών… υπάρχουν τόσο πολλά στοιχεία που συνδέονται με τη δομή του αρχαιοελληνικού δράματος. Ξέρετε, για μένα το αρχαίο δράμα έχει πάντα σχέση με την ένταση μεταξύ του ατόμου και της κοινότητας. Η ιδέα ότι ένας ηθοποιός βγαίνει από τον Χορό, αποκτά τις δικές του σκηνές, συγκρούεται με τον Χορό… Αυτό βλέπουμε και στους δρόμους. Είναι συναρπαστικοί καιροί για να δημιουργείς πλατφόρμες και να ενδυναμώνεις τις φωνές που πρέπει να ακουστούν.
Και η αποκαθήλωση των αγαλμάτων;
Είναι μια μορφή ειρωνείας: ξέρετε με τις δημοτικές αρχές του Ρίτσμοντ στη Βιρτζίνια ετοιμάζαμε ένα πρότζεκτ με παραστάσεις σχετικά με την αποκαθήλωση συγκεκριμένων αγαλμάτων που έχουν αναφορές στην αγορά σκλάβων που υπήρχε στο Ρίτσμοντ και όπου πουλήθηκαν 500.000 Αφρικανοί. Μας προσέγγισαν οι ίδιες οι αρχές του Ρίτσμοντ για να δημιουργήσουμε παραστάσεις και συζητήσεις γύρω από αυτά τα αγάλματα και να τα αποκαθηλώσουμε, εξηγώντας όμως ταυτόχρονα γιατί πρέπει να συμβεί αυτό. Το να ρίχνεις τα αγάλματα και να κάνεις διάλογο για αυτή τη διαδικασία εμπλέκοντας ανθρώπους που δεν συμμερίζονται το πάθος αυτού που τα αποκαθηλώνουν έχει μια έντονα δημοκρατική διάσταση.
Κάποιοι βλέπουν μια νέα διάσταση της πολιτικής ορθότητας στο γκρέμισμα των αγαλμάτων.
Σε καμία περίπτωση δεν κατηγορώ όσους ρίχνουν τα αγάλματα γιατί έμειναν στα βάθρα τους για πάρα πολύ. Τα περισσότερα από αυτά δεν στηρίζονται σε πραγματικά γεγονότα του Εμφυλίου Πολέμου, αλλά στη θεωρία της λευκής υπεροχής και στην προπαγάνδα που έγινε στον 19ου αιώνα με στόχο να ξαναγραφτεί η ιστορία του Εμφυλίου.
Διάβαζα ένα ενδιαφέρον άρθρο στον New Yorker, με τον τίτλο «Γιατί ο Τραμπ ξανακάνει τον Εμφύλιο Πόλεμο -και μάλιστα από την πλευρά του χαμένου».
Αυτό είναι το τρομακτικό. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, θεωρητικά ο ισχυρότερος άνθρωπος στον κόσμο, υιοθετεί απολύτως και πλήρως τη ρητορική της λευκής υπεροχής. Ο στρατός των ΗΠΑ αποφάσισε να αλλάξει τα ονόματα στρατιωτικών βάσεων τα οποία παραπέμπουν σε στρατηγούς που πολέμησαν υπέρ της διατήρησης της δουλείας και ο Τραμπ δεν το επιτρέπει! Αυτό στέλνει ένα ξεκάθαρο μήνυμα για τις πεποιθήσεις του Αμερικανού προέδρου. Μεγάλωσα στον Νότο, στη Βιρτζίνια και πήγα σε ένα σχολείο όπου το 95% των μαθητών ήταν Αφροαμερικανoί. Δεν θα έκανα αυτή τη δουλειά αν δεν είχα αυτή την εμπειρία, αν δεν είχα δει από την παιδική μου ηλικία, μέσα στην ίδια μου την κοινότητα, τους μηχανισμούς της καταπίεσης και την έκφραση της λευκής υπεροχής.
Χιλιάδες κείμενα από αρθρογράφους που προσπαθούν να μπουν στο μυαλό του Τραμπ να αποκωδικοποιήσουν την αδιανόητη συμπεριφορά του, ενόψει και των εκλογών του Νοεμβρίου.
Τα περισσότερα που κάνει ο Τραμπ είναι ένας αντιπερισπασμός από τα μεγάλα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Δεν θέλω να γίνω ηθικολόγος, αλλά πιστεύω ότι αυτό είναι και αποτέλεσμα του γεγονότος ότι η τεχνολογία που όλοι λατρεύουμε είναι η τηλεόραση. Είναι η απάνθρωπη στιγμή που το μέσο γίνεται το μήνυμα, που οι διασημότητες γίνονται οι πιο επιδραστικοί άνθρωποι στον κόσμο, που επενδύουμε στην χρήση τεχνολογίας για ρηχούς, αυτοαναφορικούς, διαφημιστικούς λόγους. Και για αυτό χαίρομαι τόσο για τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε την τεχνολογία, το zoom, στο Theater of War για την ελληνική τραγωδία. Πάντα πίστευα ότι το θέατρο είναι η απάντηση στην ρηχότητα του Τwitter, δεν πίστευα όμως ότι θα είχε ποτέ το θέατρο την ιδανική κλίμακα για να ανταγωνιστεί το Twitter. Oμως τώρα την έχουμε! Τώρα μπορούμε. Ηδη μιλάμε με μεγάλους παρόχους media για να δούμε πώς μπορούμε να συνεργαστούμε για να μεταδώσουμε πράγματα σε εκατομμύρια ανθρώπους και να έχουμε εκατοντάδες ταυτόχρονες συζητήσεις για αυτό σε όλο τον κόσμο.
Και όλο αυτό προέκυψε από την πανδημία.
Ακριβώς. Και αυτό είναι ένα ακόμα μήνυμα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, ότι πάντα υπάρχει ένα δώρο, πάντα. Δεν θέλω να το φετιχοποιήσω, δεν ξεχνώ πόσες ζωές χάθηκαν, αλλά είναι επιτακτικό να βγάλουμε κάποιο νόημα από όσα συνέβησαν και να σημειώσουμε πρόοδο, να εξελιχθούμε. Πρέπει να χτίσουμε μια κοινωνία που να εκτιμά την αξία της Τέχνης ώστε να γίνει κέντρο της, όπως έκαναν οι Αθηναίοι τον 5ο αιώνα. Είναι μια άσκηση πνευματική, ρητορική, πολιτική, νομική ταυτόχρονα.
Ασπάζεστε την άποψη ότι η ανθρωπότητα διέπραξε μια νέα Υβρη και για αυτό τιμωρείται;
Πολλοί στην Αμερική μιλάνε διδακτικά, λένε ότι η πανδημία προσπαθεί να μας δώσει μαθήματα για αυτά που κάναμε. Πιστεύω ότι είναι εύκολο να το λένε αυτό όταν δεν προέρχονται από τις κοινότητες των ΗΠΑ που έπληξε περισσότερο ο κορωνοϊός. Δεν νομίζω ότι διδάσκει τους Αφροαμερικανούς κάτι που δεν ήξεραν ήδη. Δείχνει όμως παγκοσμίως ότι οι μαύροι υπέφεραν δυσανάλογα περισσότερο από την πανδημία σε σχέση με τους υπόλοιπους εξαιτίας του συστήματος. Και αυτό δεν έχει σχέση μόνο με τις ανισότητες που παρουσιάζει το σύστημα Υγείας στις ΗΠΑ, αλλά και με ευρύτερες ανισότητες από το θέμα της στέγασης ως αυτό της εκπαίδευσης. Όμως δεν θα έπρεπε να συμβεί μια πανδημία για να τα δούμε όλα αυτά. Και για αυτό ανθίσταμαι στην ιδέα του ότι κάποιος μας τιμωρεί, ότι η Γη μας τιμωρεί. Και εδώ επανέρχομαι σε αυτό που σας έλεγα στην αρχή για την τεχνολογία του αρχαίου δράματος και την δημιουργία του αισθήματος δυσφορίας. Η τραγωδία ως τεχνολογία προσομοιώνει την ανθρώπινη δυστυχία. Είναι σαν ένα εμβόλιο που προκαλεί μια αντίδραση, όπου κανείς δεν πρέπει πραγματικά να υποφέρει ώστε να ενωθούμε σε μια κοινότητα και να αντιδράσουμε όπως κάνουμε αναγκαστικά τώρα εξαιτίας της πανδημίας.
Ο Σοφοκλής με τον Οιδίποδα έκανε ένα εμβόλιο στους Αθηναίους, λοιπόν…
Οταν Σοφοκλής έγραψε τον Οιδίποδα και τον παρουσίασε μεταξύ των δύο φάσεων της αθηναϊκής πανούκλα, οι αρχαίοι Αθηναίοι ήξεραν ότι δεν έπρεπε να θυσιαστούν ζωές για να έρθει ο λαός σε μια πνευματική συνειδητοποίηση της ευθραστότητας της ανθρώπινης φύσης. Το ένα τρίτο του αθηναϊκού πληθυσμού το διαπίστωνε απλώς βλέποντας τους ηθοποιούς να παίζουν, να παρουσιάζουν την ανθρώπινη δυστυχία μπροστά τους. Κάθε φορά που έχουμε μια ανθρώπινη τραγωδία, όπως η 11η Σεπτεμβρίου, ο τυφώνας Σάντι, η οικονομική κρίση στην Ελλάδα, η προσφυγική κρίση, προκαλείται μια αίσθηση δυσφορίας και αυτομάτως ένας δεσμός μεταξύ των ανθρώπων. Ακόμα και το να βλέπεις τη δυστυχία κάνει τους ανθρώπους να νιώσουν συνδεδεμένοι. Η τραγωδία δημιουργήθηκε από την ανάγκη να το συνειδητοποιήσουμε αυτό, για μια Δημοκρατία που απαιτεί όλοι να συμμετέχουν και να αντιλαμβάνονται τις συνέπειες των πολιτικών μας αποφάσεων και των επιλογών εξωτερικής πολιτικής.
Ποιες είναι οι σκέψεις σας ενόψει της παρουσίασης του The Oedipus Project στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Retrofuture του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος;
Είναι πολύ γενναίο για το Ιδρυμα Νιάρχος που μας καλεί να έρθουμε με τέτοιες παραστάσεις στην Ελλάδα, γιατί η εμπειρία μου με το αρχαίο ελληνικό δράμα μού έχει δείξει ότι συχνά γίνεται ένας τρόπος έκφρασης της εθνικής ταυτότητας. Και μερικές φορές χρειάζεται να έρθει κάποιος από έξω, μια ομάδα ξένων, για να ταρακουνήσει αυτή την πεποίθηση, όχι σε σχέση με το πώς παρουσιάζονται τα έργα, αλλά απλά λέγοντας ότι αυτά τα έργα έχουν μια άμεση αναφορά στην καθημερινή μας ζωή και είναι εργαλεία για να μιλήσουμε για πράγματα που με δυσκολία μιλάμε. Δεν ξέρετε πόσο πολύτιμο ήταν να παρακολουθώ το «Η Αντιγόνη στο Φέργκιουσον» και να βλέπω στη σκηνή της Λυρικής τους ελληνικούς υπότιτλους της αγγλικής μετάφρασης που είχα κάνει εγώ στο αρχαίο κείμενο (γελάει). Αλλά αυτό είναι μέρος της άσκησης: μπορούμε να επανεξετάσουμε τις ιδέες μας και να επανέλθουμε με νέες. Η πανδημία το έκανε αυτό παγκοσμίως στο θέατρο. Ισως το «The Oedipus Project» το κάνει αυτό για το ελληνικό δράμα και μέσα από μεγάλης κλίμακας πολιτιστικές συνεργασίες να το κάνουμε για το σύνολο του θεάτρου.