Μία παράσταση για τα σπάνια γιατροσόφια της παράδοσης στο Ασκληπιείο της Κω. ο κόντρα τενόρος Νίκος Σπανάτης αποδίδει τις θεραπευτικές ιδιότητες των βοτάνων, φυτών και ουσιών, τα γιατροσόφια με τα ξόρκια και τις βασκανίες.
Γιατροσόφια της παράδοσης, για τις αρρώστιες του σώματος, της ψυχής και του νού, για τους πόνους της καρδιάς, για τα άλγη του κορμιού, ενας συγκινητικός κι απόκοσμος θησαυρός λαϊκής σοφίας ξεδιπλώνεται στα βυζαντινά «Ιατροσόφια» του Ιωάννη Σταφιδά, την παράσταση που παρουσιάζεται 18 και 19 Αυγούστου στο περίφημο Ασκληπιείο.
Το Ασκληπιείο της Κω είναι κτισμένο στις πλαγιές ενός λοφίσκου με πλούσια βλάστηση και θέα στη θάλασσα και τις Μικρασιάτικες ακτές. Αποτελεί το σπουδαιότερο αρχαιολογικό μνημείο του νησιού, αλλά και ένα από τα πιο φημισμένα ασκληπιεία της αρχαιότητας. Στους αρχαίους χρόνους αποτελούσε χώρο λατρείας του θεού Ασκληπιού και χώρο θεραπείας αλλά και διδασκαλίας της Ιατρικής. Εκεί δίδαξε ο Ιπποκράτης, ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της ιατρικής κατά την αρχαιότητα, στη σχολή που είχε ιδρύσει ο ίδιος στο χώρο του Ασκληπιείου. Σε αντίθεση με το ιερό του Ασκληπιού στην Επίδαυρο, στην Κω αναπτύχθηκε ιδιαίτερα η επιστημονική ιατρική.
Μία μουσική παράσταση για μαγγανείες και ξόρκια
Με άξονα το βιβλίο του του Ιωάννη Σταφιδά, η Ομάδα μουσικού θεάτρου Ραφή συμπράττει με τον συνθέτη Νίκο Γαλενιανό και την εικαστικό Μαλβίνα Παναγιωτίδη για μια μουσική παράσταση που επιθυμεί να συνδεθεί ξανά με τη μαγγανεία, το ξόρκι, το παράλογο. Η ασθένεια, η αδυναμία, ψυχική και ανατομική, το γήρας και οι χυμοί της νιότης απέναντι στην αιώνια πάλη του ανθρώπου με τη ζωή και τον θάνατο.
Τα γιατροσόφια είναι πρακτικά φάρμακα της λαϊκής παράδοσης που συνήθως βασίζονται στη μακροχρόνια λαϊκή πείρα και παρατήρηση. Άλλοτε έχουν ορθολογική βάση και στηρίζονται μόνο στις θεραπευτικές ιδιότητες βοτάνων, και άλλοτε συνδυάζουν τις θεραπευτικές ιδιότητες κάποιων φυτών και ουσιών, με μαγικές πράξεις όπως ξόρκια, βασκανίες κτλ. Οι ρίζες τους μπορούν να αναζητηθούν στις θεραπευτικές πρακτικές του αρχαίου κόσμου, της Ελλάδας και της Αιγύπτου.
Ως ιατροσοφιστής αλχημικών και μαγικών συνταγών, ο κόντρα τενόρος Νίκος Σπανάτης θα συμπράξει στην παράσταση στην Κω, σε ένα από τα πιο φημισμένα Ασκληπιεία της αρχαιότητας στο πλαίσιο του θεσμού του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός». Ακόμα μια ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη σύλληψη από την «Ραφή», από τις πιο δυναμικές Ομάδες Λυρικού Θεάτρου στην Ελλάδα, που ζωντανεύει το παραθρησκευτικό εγχειρίδιό του συγγραφέα ή απλώς αντιγραφέα Ιωάννη Σταφιδά στα 1384, με τη μυσταγωγική μουσική του συνθέτη Νίκου Γαλενιανού και την εικαστικό Μαλβίνα Παναγιωτίδη.
Τα Ιατροσόφια, στο επιβλητικό Ασκληπιείο της Κω
«Τα Ιατροσόφια, στο επιβλητικό Ασκληπιείο της Κω, πλαθουργούν την ιδανική ατμόσφαιρα για την ίαση του σώματος και της ψυχής, που υποφέρουν από την ασθένεια και την αδυναμία» αναφέρει μιλώντας για την παράσταση στο iefimerida ο κόντρα τενόρος Νίκος Σπανάτης.
«Στα βυζαντινά Ιατροσόφια ερμηνεύω έναν μυστηριώδη πλούτο λαϊκής δεξιότητας του αρχαίου ανθρώπινου γένους, με ιατροσόφια για τις αδυναμίες, τις διαταραχές, της απελευθέρωσης από μάγια, την προσμονή της αγάπης και την ίαση του σωματικού πόνου, της καρδίας, του νου, της ψυχής που υποφέρει, που πάσχει, που έχει πληγωθεί και κακοποιηθεί.
Θεραπευτικοί μέθοδοι, που η μαγεία και το ξόρκι συναινούν με την επιστήμη της ιατρικής σε έναν ασυμβίβαστο και φανταστικό κόσμο, που ζωντανεύει μυσταγωγικά και καθηλωτικά με τη μουσική του Νίκου Γαλενιανού και τις φωνές της υψιφώνου Λητούς Μεσσήνη και της μεσοφώνου Αναστασίας Κότσαλη» αναφέρει ο Νίκος Σπανάτης.
«Όποιος ταξιδέψει μέχρι την Κω για να παρακολουθήσει τις παραστάσεις θα απολαύσει τα πιο σπάνια γιατροσόφια των λαϊκών παραδόσεων, με τις θεραπευτικές ιδιότητες των βοτάνων, φυτών και ουσιών, με ξόρκια και βασκανίες, που έχουν απαρχές από την ελληνική αρχαιότητα και τη Μέση Ανατολή. Θα προσέθετα, επίσης, πως η αίσθηση των παραστάσεων, μετά τη δυσάρεστη περίοδο του εγκλεισμού και των πρόσφατων θλιβερών καταστροφών από τις πυρκαγιές, θα είναι αντίδοτο στη ψυχή και στη σκέψη των θεατών».
Τα γιατροσοφια και η ιστορία τους
Αποτέλεσμα συνδυασμού αυτης της λαϊκής σοφίας, λοιπόν, με τα ποικίλα παραϊατρικά και παραθρησκευτικά εγχειρίδια της εποχής φαίνεται να είναι και τα ευφάνταστα Ιατροσόφια του Ιωάννη Σταφιδά, συγγραφέα ή απλώς αντιγραφέα τους στα 1384 . Άξιος συνεχιστής ο Σταφιδάς μιας μακρότατης παράδοσης, η οποία, διαμέσου (και) της (υστερο)βυζαντινής γραμματείας, επέζησε στον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα.
Διάσημοι στην Ελλάδα για τα γιατροσόφια τους, ήταν οι κομπογιαννίτες γιατροί από τα Ζαγοροχώρια της Ηπείρου και απο την Ιερισσό της Χαλκιδικής. Επίσης γνωστοί ήταν και οι εμπειρικοί γιατροί-καλόγηροι του Αγίου Όρους , της Ελασσόνας, και της Ανατολικής Μακεδονίας.
Η άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος ήταν απαγορευμένη κατα την περίοδο του Βυζαντίου, γιατί θεωρούνταν οτι έρχεται σε αντίθεση με τη Χριστιανική Πίστη. Αν κάποιος αρρώσταινε, προσπαθούσαν να τον σώσουν με προσευχές και όχι με χρήση φαρμάκων ή με ιατρική θεραπεία-Αλλά και την εποχή της Τουρκοκρατίας, οι θεραπευτικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνταν ενέπλεκαν συχνά την ιατρική με τη μαγεία. Απίθανα γιατροσόφια ήταν ίδιαίτερα δημοφιλή για την αντιμετώπιση διάφορων ασθενειών, όπως για κοιλιακά προβλήματα, για πονοκεφάλους, για την αϋπνία, για την υπογονιμότητα, για την αντισύλληψη, αλλά ακόμη και ξόρκια για πρόκληση της αγάπης, λύσιμο μαγείας και ευόδωση σχεδίων.
Χαρακτηριστική ήταν η γλώσσα στα Ιατροσόφια, μια ιδιαίτερη μίξη λόγιας και δημώδους με πολλά στοιχεία ελληνικών διαλέκτων. Στόχος ήταν , βέβαια, να γίνεται κατανοητή στον αγράμματο πληθυσμό διατηρώντας όμως μια επίφαση “ιερής επισημότητας” και κύρους.
Από εγχειρίδια οικιακής ιατρικής το Μεσαίωνα , λοιπόν, ένα αμάλγαμα μαγείας και εμπειρικής γνώσης, τα γιατροσόφια αποψιλώθηκαν στη νεωτερικότητα μέσα απο την ανάπτυξη της φαρμακοβιομηχανίας. Συμπαρασύρθηκαν έτσι και όλες οι υπόλοιπες κοινωνικοπολιτικές και έμφυλες διαστάσεις τους σε μια σύγχρονη , “πολιτικά ορθή”, ανάγνωση τους.“(…) ‘Οταν έχη μάχην ανδρόγυνον, και μάχουνται οι δυο από μάγια , γράφε τον αυτόν ψαλμόν με αίμα άσπρου πετεινού, και διάβασε τον απάνω εις τα κεφαλάς των (..)” “(…) Εάν αγαπάς και εξάπτη σε ο πόθος, διάβασε τον απάνω εις το νερόν φοράς επτά μέσα είς αγγείον καινούργιον, και πίε εξαυτού ,και πλύνε τα μόρια σου και θέλεις αναπαυτήν (…) “
Ο συνθέτης Νίκος Γαλενιανός σημειώνει: «Είναι ευτυχής η στιγμή που ένας καλλιτέχνης συνειδητοποιεί ότι βρίσκεται απέναντι σε ένα κείμενο τόσο αλλόκοτης -και ταυτόχρονα με τόσο βαθιές ρίζες-ιδιοσυγκρασίας.Τρείς κλασικές φωνές, ένα ακορντεόν κι ένα κοντραμπάσο εκτίθενται σε ηχητικούς κόσμους όπως η δομή ενός ξορκιού, ή ο παλμός του διαλόγου ενός αμαρτωλού με έναν άγγελο. Μεταμορφώνονται σε δομικά υλικά της μουσικής αφήγησης. “(…) Εάν αγαπάς και εξάπτη σε ο πόθος, διάβασε τον απάνω εις το νερόν φοράς επτά μέσα είς αγγείον καινούργιον, και πίε εξαυτού, και πλύνε τα μόρια σου και θέλεις αναπαυτήν (…) “
Η εικαστικός-αρχιτέκτων Μαλβίνα Παναγιωτίδη συνομιλεί με το Ιατροσόφια και σχεδιάζει: «Με τα Ιατροσόφια εστιάζουμε στα σημεία τομής της πολιτισμικής ιστορίας, των κατασκευών του ανορθολογικού και της ανοίκειας φύσης των ανθρώπινων σχέσεων. Αυτές η “ζωντανές” γλυπτικές μηχανές έχουν πρόθεση να στήσουν αλληγορικά ένα κρυφό διάλογο με περιφρονημένες εικόνες του πολιτισμού και να ενεργοποιήσουν τη διερεύνηση ερωτημάτων σχετικά με τη μεταμόρφωση, το σώμα, την ταυτότητα και τη συλλογική μνήμη» (…) Προς κατασχισμένα χείλια :Ελάφου κέρατον ρίνισε το, και το ρίνισμα εκείνο πότισε το με το χλίον το νερό (…)
Δύο μουσικοί, τρεις τραγουδιστές, ένας συνθέτης και μία εικαστικός ξορκίζουν το πάσχον σώμα, φορέα της απόκρυφης ιστορίας της Ευρώπης, μέσα από τις ελληνικές, λαϊκές θεραπευτικές δοξασίες. Στο ατμοσφαιρικό περιβάλλον του Ασκληπιείου της Κω, εκεί που συναντιούνται η Ανατολή με τη Δύση, αναμετριέται η ιστορία της επιστημονικής γνώσης με το μεταφυσικό θυμίζοντας μας τη φράση του Φράνσις Μπέηκον: “Όποιος δεν εφαρμόζει νέες θεραπείες, πρέπει να περιμένει καινούρια κακά. Γιατί ο χρόνος, είναι ο πιο μεγάλος πρωτοπόρος»
Ο κόντρα τενόρος Νίκος Σπανάτης γεννήθηκε στη Φρανκφούρτη. Σπούδασε τρομπέτα, ανώτερα θεωρητικά και πιάνο και είναι απόφοιτος και υποψήφιος διδάκτορας του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου. Μελέτησε τραγούδι με τον Άρη Χριστοφέλλη, τη Ρόζα Πουλημένου και τη Μάτα Κατσούλη (Δίπλωμα Μονωδίας με Άριστα και Α’ Βραβείο). Έχει εμφανιστεί ως σολίστ με όλες τις ορχήστρες και σε όλα τα θέατρα της Ελλάδας και έχει συμμετάσχει σε Art Projects σε Διεθνή Φεστιβάλ στο Lahti, Ταλίν, Σαν Σεμπαστιάν, Λονδίνο, Βέλγιο, Βενετία, Μαδρίτη, Άμστερνταμ. Συνεργάζεται με τη Βελγική Καμεράτα Brussels Virtuosi και τον διεθνούς φήμης φλαουτίστα Marc Grauwels και την Εσθονική Glasperlenspiel Sinfonietta, ενώ έχει συμπράξει με τη Σουηδική Ορχήστρα Musica Vitae και το Εσθονικό Μπαρόκ Σύνολο Floridante. Έχει ερμηνεύσει ρόλους όπως: Θεία Δίκη (Η Κιβωτός του Νώε), Μάγισσα (Διδώ και Αινείας), Πίσανδρο (Επιστροφή του Οδυσσέα), Μαρκελλίνο (Μαρτύριο του Αγίου Σεβαστιανού), Πού-Μπα (Μικάδο), Καρπόφορο και Μαντατοφόρο (Ερωφίλη), Νιρηνό (Ιούλιος Καίσαρας), και Ασκάνιο (Ο Ασκάνιος στην Άλβα), Μπάμπα (Ο Κατήφορος του Ασώτου) και ‘Ομπερον ( Το Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτα) στο Όπερα Στούντιο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Ιατροσόφια» / Η παράσταση θα πραγματοποιηθεί στις 18 και 19 Αυγούστου στον Αρχαιολογικό χώρο Ασκληπιείο της Κω, 21:00 μ.μ / Λυρική-εικαστική καντάτα βασισμένη στα βυζαντινά «Ιατροσόφια» του Ιωάννη Σταφιδά / Σύνθεση: Νίκος Γαλενιανός / Σύλληψη-Καλλιτεχνική επιμέλεια : Ομάδα Μουσικού Θεάτρου Ραφή / Εικαστικός : Μαλβίνα Παναγιωτίδη / Τραγουδούν: Λητώ Μεσσήνη (υψίφωνος), Αναστασία Κότσαλη (μεσόφωνος),Νίκος Σπανάτης (κόντρα τενόρος) /Ερμηνεύουν οι μουσικοί: Κώστας Ζιγκερίδης (ακορντεόν), Δημήτρης Τίγκας (κοντραμπάσο)
“Εάν ήσαι εκ χώρας μακράς και όλοι οι άνθρωποι εδώ μισούσι σε, νήστεψον μέρας τρεις και λέγε «φίλιους,βήλους, μίτους» μετα καθαράς καρδίας και θέλεις έχειν ειρήνη μετα πάντων»
«Ιατροσόφια» Λυρική-εικαστική καντάτα βασισμένη στα βυζαντινά «Ιατροσόφια» του Ιωάννη Σταφιδά
18-19 Αυγούστου, Αρχαιολογικός χώρος Ασκληπιείο Κω, 21:00 μ.μ