Αλεξάνδρα Μητσοτάκη: Η ανθρωπότητα χρειάζεται μια «νέα Ελευσίνα»

Μετά τους Δελφούς και τη Δήλο, το World Human Forum συνδέεται με την Ελευσίνα με ένα συμπόσιο με διεθνή ονόματα από όλες τις επιστήμες, και τις τέχνες και τίτλο «Πώς θα αλλάξουμε το μυαλό μας για να αλλάξουμε τον κόσμο». Η Αλεξάνδρα Μητσοτάκη, πρόεδρος  και συνιδρύτρια του Forum μας μιλά για το συμπόσιο.

Οι ιερές πόλεις της αρχαιότητας ενώνονται και με οδηγό την επιστήμη, την τεχνητή νοημοσύνη, τη γνώση αναζητούν απαντήσεις για το πώς θα κάνουμε τον κόσμο καλύτερο και θα αντιμετωπίσουμε την οικολογική κρίση που απειλεί κάθε βεβαιότητα στη ζωής μας. Ενώνονται από το Human World Forum που από τις 27 ως τις 29 Σεπτεμβρίου έρχεται στην Ελευσίνα, στο ιστορικό εργοστάσιο ΙΡΙΣ, στο πλαίσιο του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, να παρουσιάσει ένα συμπόσιο με θέμα ««Πώς θα αλλάξουμε το μυαλό μας για να αλλάξουμε τον κόσμο».

Στο πρόγραμμα συμμετέχουν μεταξύ άλλων ο Andrew Koh, αρχαιολόγος και επικεφαλής του προγράμματος σπουδών αρχαίας φαρμακολογίας στο Yale University· η χορογράφος Sasha Waltz· ο συγγραφέας και ερευνητής Brian Muraresku· ο εθνομουσικολόγος Christopher King· η αρχαιολόγος Καλλιόπη Παπαγγελή· ο Fred Barrett, επικεφαλής του Johns Hopkins Psychedelic Research Centre· η Ivy Ross, καλλιτέχνις και αντιπρόεδρος του τμήματος hardware design της Google· η Susan Magsamen, ιδρύτρια και διευθύντρια του International Arts + Mind Lab στο Pedersen Brain Science Institute του Johns Hopkins University School of Medicine· ο Anthony Bossis, κλινικός ψυχολόγος και κλινικός επίκουρος καθηγητής ψυχιατρικής στο NYU School of Medicine· ο James Bridle, συγγραφέας, καλλιτέχνης και τεχνολόγος· η Bonna Wescoat, διευθύντρια της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.

Η Αλεξάνδρα Μητσοτάκη, πρόεδρος και συνιδρύτρια του World Human Forum μιλά στο iefimerida για την απάντηση στο ερώτημα που είναι και τίτλος του συμποσίου και αποκαλύπτει πως η σχέση με την Ελευσίνα θα συνεχιστεί, αλλά και ότι θα ενταχθούν νέα κέντρα συσπείρωσης και έκφρασης. Η Αρχαία Ολυμπία και το Λύκειο του Αριστοτέλη.

Ένα συμπόσιο με θέμα το πώς θα αλλάξουμε τον κόσμο με την ενεργοποίηση του μυαλού μας, στην ιερή και μυστηριακή Ελευσίνα. Πώς η επιλογή του τόπου υπογραμμίζει τις προθέσεις σας; Η αρχαία δύναμη που ακόμα δεν έχει αποκωδικοποιηθεί στην εποχή τις Τεχνητής Νοημοσύνης;

Το γεγονός ότι ζούμε στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να αναγνωρίσουμε και να θυμόμαστε την σημασία μιας άλλης νοημοσύνης, της προγονικής. Στα αγγλικά ακούγεται καλύτερα, μιλάμε για τα δύο AI's, artificial και ancestral intelligence. Μόνο όταν συναντηθούν θα βρει η ανθρωπότητα τη σοφία να αντιμετωπίσει τις τεράστιες προκλήσεις της εποχής μας. Η Ελευσίνα ήταν από τα μεγαλύτερα πνευματικά κέντρα της αρχαιότητας όπου oi άνθρωποι πήγαιναν για να βρουν την ευτυχία. Αυτά μας λέει ο Φίλιππος Κουτσαφτής στην ταινία «Αγέλαστος Πέτρα». Ένας τέτοιος τόπος σίγουρα έχει ακόμα να μας διδάξει πολλά.

Έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον ότι θα γίνει αναφορά, και μάλιστα από καθηγητή του Yale στην αρχαιοχημεία.

Η επιστήμη σήμερα έχει κάνει πολύ μεγάλη πρόοδο σε τομείς που ούτε μπορούσαμε να φανταστούμε στο παρελθόν. Η αρχαιοχημεία είναι ένας από αυτούς. Η συνεργασία της αρχαιολογίας με τη χημεία και τη βιολογία ανοίγει νέους ορίζοντες που θα μας επιτρέψουν να καταλάβουμε καλύτερα τι συνέβαινε στην αρχαιότητα. Πολύ εύκολα σήμερα, επιστήμονες μπορούν να μας πουν εξετάζοντας αρχαία σκεύη και δοχεία -υπό τον όρο ότι δεν έχουν καθαριστεί από τους αρχαιολόγους με τον τρόπο που το έκαναν στο παρελθόν- ποιες ουσίες μπορεί να περιείχαν. Αν βρίσκαμε τώρα από καινούργιες ανασκαφές, κύπελλα που χρησιμοποιούσαν για τον κυκεώνα στα ιερά μυστήρια, ίσως να μπορούσαμε επιτέλους να απαντήσουμε σε ένα ερώτημα το οποίο μας απασχολεί τόσα χρόνια. Ωστόσο, πέρα από αυτό, το πανεπιστήμιο του Yale και το μουσείο του  Φυσικής Ιστορίας Peabody ενδιαφέρονται να δουλέψουν στη χώρα μας για να ερευνήσουν και να καταγράψουν φάρμακα και διατροφικές συνήθειες της αρχαιότητας. Μια πρωτοβουλία που ελπίζουμε να οδηγήσει και σε συνεργασία με το δικό μας «καινούριο» Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας που τόσα χρόνια το ξέρουμε ως Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας.

Συνειδητότητα και ευδαιμονία. Δυο λέξεις ζητούμενα, δυο λέξεις που έχουν δημιουργήσει μια βιομηχανία κερδοφορίας. Πώς θα προσεγγιστούν επιστημονικά και πολιτισμικά μέσα από τα συνέδριο; Από ποια πρίσματα;

Θα προσέξατε ίσως ότι ο τίτλος του συνεδρίου μας είναι «Πως θα αλλάξουμε το μυαλό μας, για να αλλάξουμε τον κόσμο». Η συνειδητότητα και η ευδαιμονία του καθενός μας είναι σίγουρα σημαντική.  Όμως όση αξία κι αν έχει για τον καθένα μας ξεχωριστά, αποκτά άλλη διάσταση αν τη συνδέσουμε με αυτό που ονομάζουμε κοινό καλό (common good). Ας θυμηθούμε πως όριζε ο Αριστοτέλης την ευδαιμονία σε αντίθεση με τον ηδονισμό, ως μία ζωή με νόημα και σκοπό, βασικός παράγοντας της οποίας ήταν οι ανθρώπινες σχέσεις.  Σε ένα πλανήτη που αναγκαστικά έχει όρια και που η γραμμική οικονομική ανάπτυξη δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρον πρέπει να καταλάβουμε ότι η ξέφρενη υλική κατανάλωση στην λογική της οποίας έχουμε μπει ως κοινωνία δεν είναι ούτε εφικτή, ούτε επιθυμητή.  Πρέπει επιτέλους να θυμηθούμε, όπως από πάντα μας δίδασκαν φιλόσοφοι και θρησκείες από όλο τον κόσμο, ότι αυτό που χρειαζόμαστε για μια καλή ζωή είναι να ξανασυνδεθούμε με τον εαυτό μας, τους άλλους και τη φύση. Αυτό το επιβεβαιώνουν και οι πλέον σύγχρονες επιστημονικές έρευνες. Η ιδιαιτερότητα του συμποσίου μας είναι ακριβώς εκεί. Η συζήτηση για τη συνειδητότητα και την ευδαιμονία πρέπει να συνδεθεί με την οικολογική διάσταση και την κρίση που αντιμετωπίζουμε ως ανθρωπότητα. 

Κορυφαίοι αρχαιολόγοι, ερευνητές εμβληματικών πανεπιστημίων, ένας βραβευμένος με Γκράμι μουσικοεθνολόγος, καλλιτέχνες, Πώς αυτή η κοινότητα θα βρει κοινή στέγη, γλώσσα και δια μορφώσει την απάντηση που προσδοκούμε.

Η απάντηση βρίσκεται στον Δελφικό μας κύβο. Τρία χρόνια στους Δελφούς, στις συναντήσεις μας δουλέψαμε για να τον συνδημιουργήσουμε. Οι κρίσεις είναι πολλαπλές. Κλιματική, βιοποικιλότητα, κοινωνική, ανισότητες, κρίση δημοκρατίας, παιδείας, ψυχικής υγείας, φόβοι και ανησυχίες συνδεδεμένες με την εκθετική τεχνολογία… από που πρέπει να ξεκινήσουμε; Εγώ η ίδια για πολλά χρόνια πίστεψα ότι η καταπολέμηση της φτώχειας και των ανισοτήτων πρέπει να έχει απόλυτη προτεραιότητα. Κάποια στιγμή όμως αναρωτήθηκα μήπως είχα κάνει λάθος επιλογή. Μήπως η κλιματική κρίση που οδηγεί σε οικολογική καταστροφή θα έπρεπε να είναι το πρώτο μας μέλημα; Η αλλαγή που βάζει σε κίνδυνο την επιβίωση της ανθρωπότητας; Όπως και πρόσφατα άλλωστε μας θύμησε ο γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών.  

Πότε έγινε ξεκάθαρο αυτό για εσάς;

Η δουλειά που κάναμε στους Δελφούς, δημιουργώντας τον Δελφικό μας κύβο το ξεκαθάρισε αυτό για εμένα. Όλα είναι αλληλένδετα καμία από τις κρίσεις δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ξεχωριστά. Η λύση βρίσκεται όχι στο να ξεχωρίζουμε τα χρώματα στην λογική του περίφημου άλλου κύβου, αλλά αντιθέτως στο να τα συνδυάζουμε όλα. Γιατί η κρίση είναι μια. Είναι κρίση πολιτισμού, είναι κρίση αξιών. Αυτό είναι το αφήγημα που φέρνει όλους μας τους καλεσμένους στην Ελευσίνα, ο καθένας από διαφορετικές πλευρές του κύβου. Οικολογία, Δημοκρατία, Παιδεία, Εσωτερική Ανάπτυξη, Τεχνολογία και Τέχνη. Έξι πλευρές όλες σημαντικές, όλες απαραίτητες για να λύσουμε τον γρίφο του σήμερα. 


Δήλος, Ελευσίνα. Πώς οι τόποι συναντιούνται με τις κεντρικές αναζητήσεις και τους στόχους του World Human Forum;

Να μην ξεχάσουμε τους Δελφούς. Από εκεί ξεκινήσαμε γιατί είναι ο ομφαλός της γης. Γιατί πρέπει σαν τόπος να βρει ένα σύγχρονο αφήγημα που να τους ξαναφέρει στο επίκεντρο της παγκόσμιας προσοχής. Όχι μόνο για την αρχαιολογική και ιστορική τους αξία, όσο μεγάλη και αν είναι αυτή, αλλά και γιατί όπως το νιώσαμε στις συναντήσεις μας εκεί, μπορούν να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε καλύτερα το παρόν για να χτίσουμε ένα ελπιδοφόρο μέλλον. Από τους Δελφούς οδηγηθήκαμε στη Δήλο γιατί έχουν κοινό στοιχείο τον Απόλλωνα, και γιατί η NASA συνδέει τον Απόλλωνα και την Άρτεμη με ένα από τα μεγαλύτερα τεχνολογικά επιτεύγματα του ανθρώπου, να περπατήσει στη Σελήνη. Βλέπετε ότι οι τόποι μας και οι μύθοι μας εμπνέουν τα μεγαλύτερα εγχειρήματα του ανθρώπου ακόμη και σήμερα. Η Ελευσίνα δεν ήταν στο πρόγραμμά μας.

Πώς προέκυψε;

Προέκυψε από μια συζήτηση που είχα με την οραματική Δέσποινα Γερουλάνου, η οποία σήμερα μας λείπει πολύ και που οδήγησε σε μία πρόταση από την ίδια και τον Μιχαήλ Μαρμαρινό να σκεφθούμε μία πρωτοβουλία του World Human Forum στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, πέρα βεβαίως από την καθαρά καλλιτεχνική μας συμβολή, δηλαδή το Human Requiem του Μπραμς, στο οποίο το World Human Forum είναι συμπαραγωγός. Και στους τρεις τόπους πάντως κυριαρχεί η ίδια λογική. Τόποι δυνατοί, επιλεγμένοι από την αρχαιότητα ως τόποι ιεροί αναγνωρισμένοι σε παγκόσμιο επίπεδο, ελκυστικοί οι οποίοι έτσι σήμερα αποκτούν μία καινούρια αποστολή να μας ευαισθητοποιήσουν και να μας κινητοποιήσουν όλους για την προστασία της ζωής στον πλανήτη. Τόποι τέτοιοι υπάρχουν και αλλού στον κόσμο, η χώρα όμως οι οποία διαθέτει από τους πιο σημαντικούς, με το αφήγημα του World Human Forum μπορεί να ηγηθεί στη διασύνδεσή τους.

Κάντε μου μια αναδρομή από την Ιδρυση του World Human Forum ως σήμερα.

Στην αρχή ήταν μια ιδέα, φιλόδοξη, οραματική, με πολύ λίγες ελπίδες να υλοποιηθεί. Στην πρώτη μας συνάντησή μας στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο των Δελφών, είμασταν περίπου 120 πολίτες. Από την αρχή ήταν μία πρωτοβουλία πολιτών, συμμετοχική και βασισμένη στην συλλογική νοημοσύνη. Το θέμα μας ήταν «Imagining and Building the World Human Forum». Μία ιδέα που ήταν βασισμένη στην βαθιά πεποίθηση ότι η αλλαγή έρχεται από εμάς τους ίδιους από κάτω προς τα πάνω. Αυτό το είχα διδαχθεί στα 20 σχεδόν χρόνια ενασχόλησής μου με την Action Aid. Μια ιδέα όμως που δεν είναι ευκολά κατανοητή και αποδεκτή από τους πολιτικούς παράγοντες, επιχειρηματίες, ιδρύματα. Γενικά από ιεραρχίες. Δεν χωρούσε στην δική τους λογική του θεσμικού πλαισίου. Θεσμικό πλαίσιο όμως στην περίπτωσή μας δεν υπήρχε.

Τι υπήρχε;

Υπήρχε μια ιδέα, ένας σπόρος που μπήκε στην γη των Δελφών που σιγά-σιγά έγινε πραγματικότητα. Αλλά χρειάστηκε χρόνος και σκληρή δουλειά, γιατί έγινε με οργανικό τρόπο. Ο σπόρος αυτός μεγάλωσε, και οι ευκαιρίες ήρθαν και από αλλού. Πήγαμε στη Δήλο, τώρα στην Ελευσίνα, αύριο στην Ολυμπία και στο Λύκειο του Αριστοτέλη. Η ιδιαιτερότητά μας πάντα ήταν η σύνδεσή μας με την τέχνη. Κουρεντζής και 7η συμφωνία του Μπετόβεν στους Δελφούς, Βιβάλντι και Ορχήστρα Νέων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη Δήλο. Στο τέλος της εβδομάδας το «Ηuman Requiem» του Μπραμς, στο πρόγραμμα στην Ελευσίνα. Η δύναμη της τέχνης είναι μεγάλη. Την χρειαζόμαστε αν θέλουμε να μιλήσουμε στις καρδιές των ανθρώπων. Και αυτό είναι απαραίτητο αν επιθυμούμε να δούμε αυτήν τη βαθιά πολιτισμική αλλαγή για την οποία μιλήσαμε.

Ποιο θα είναι το θέμα της δική σας τοποθέτησης πέρα του συντονισμού που θα έχετε στο συμπόσιο στην Ελευσίνα;

Η τοποθέτησή μου είναι, λίγο-πολύ, αυτά που σας είπα. Δηλαδή, η μεγάλη εικόνα. Σήμερα δεν έχουμε επιλογή, ο κόσμος θα αλλάξει. Το μόνο ερωτηματικό είναι αν θα έχουμε ενεργό ρόλο σε αυτήν την αλλαγή για να πάει στη σωστή κατεύθυνση, ή αν απλά θα την υποστούμε παθητικά. Αλλά επιτρέψτε μου να τελειώσω με δύο λόγια ακόμα για την Ελευσίνα, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2023. Έγινε μεγάλη προσπάθεια για να είναι ένα επιτυχημένο έργο. Και νομίζω, γενικά, το έργο αυτό πέτυχε. Χρήματα ξοδεύτηκαν πολλά, υποδομές έγιναν, ένα οικοσύστημα έχει δημιουργηθεί. Η προσπάθεια βρήκε εύφορο έδαφος στην κοινωνία της Ελευσίνας, όμως αύριο, τι θα γίνει; Θα τελειώσει το 2024; Για άλλη μια φορά, κινδυνεύουμε να μην υπάρξει συνέχεια. Είναι κρίμα να πάει χαμένος τόσος κόπος. Και ένας τόπος που για 1.500 χρόνια ήταν πνευματικό κέντρο, σίγουρα, θα το πω και θα το ξαναπώ, πρέπει να ξαναβγεί στο προσκήνιο. Η φετινή μας πρωτοβουλία είναι μόνο αρχή. Για τα επόμενα χρόνια εύχομαι και ελπίζω ότι θα είμαστε πάλι εκεί χτίζοντας μια στενή σχέση συνεργασίας και εμπιστοσύνης και με την τοπική κοινότητα και συνεχίζοντας μια σειρά από αξιόλογες πρωτοβουλίες που ξεκίνησαν κατά την διάρκεια αυτής της χρονιάς. Η Ελευσίνα έχει να κερδίσει πολλά από αυτή την προσπάθεια στην οποία τόσοι πολλοί άνθρωποι συνέβαλαν, αλλά να θυμόμαστε ότι η Ελευσίνα έχει και να προσφέρει και να διδάξει πολλά όπως θα ακούσουμε κατά την διάρκεια του συμποσίου μας. Δεν υπάρχει αμφιβολία για μένα, η ανθρωπότητα χρειάζεται μία “νέα Ελευσίνα”.

Χρήσιμες Πληροφορίες / Πρόγραμμα:

«Πώς θα αλλάξουμε το μυαλό μας για να αλλάξουμε τον κόσμο»

27, 28, 29 Σεπτεμβρίου 2023

Δείτε το αναλυτικό πρόγραμμα του τριημέρου εδώ.

Τετάρτη 27.9.2023 | 16:00 - 21:00

Φανερώνοντας ένα Σύγχρονο Αφήγημα Μεταμόρφωσης και Ενότητας

Πέμπτη 28.9.2023 | 11:00 - 19:30

Συνδυάζοντας την Προγονική με την Σύγχρονη Σοφία

Παρασκευή 29.9.2023 | 10:00-18:30

Μία Επιστημονική Προσέγγιση για την Ίαση της Ψυχής