Είναι το βιβλίο που συναντάμε επί μήνες στις πρώτες θέσεις στις λίστες με τα ευπώλητα και από τις πρώτες σελίδες του, το ρουφάς απνευστί.
Τελικά «Χωράει όλη η αρχαιότητα στο ασανσέρ;». Ο συγγραφέας του βιβλίου Θεόδωρος Παπακώστας μιλά στο iefimerida.gr για την ξέφρενη πορεία του βιβλίου και ξετυλίγει την πλοκή του, με αφορμή μία καθημερινή ερώτηση. «Εσείς με τι ασχολείστε;».
Ο Θεόδωρος Παπακώστας, αρχαιολόγος, Ιδρυτής του archaeostoryteller project που κάνει προσιτή την αρχαιότητα μέσω διαδικτύου, μάς καλεί να τη γνωρίσουμε, αυτή τη φορά, μέσα από βιβλίο του με τίτλο «Χωράει όλη η αρχαιότητα στο ασανσέρ» των εκδόσεων Key Books.
Τι πήρε στις αποσκευές της μια Μινωίτισσα πριγκίπισσα για να πάει στην Αίγυπτο; Πώς περνούσε την ώρα του όταν βαριόταν ένας Μυκηναίος δημόσιος υπάλληλος; Πώς τραυμάτισε το πόδι του ένας κένταυρος; Πώς ένας άσεμνος χορός οδήγησε τυχαία στη δημιουργία της Δημοκρατίας; Ποιος ξένος σκλάβος έγινε πλούσιος τραπεζίτης; Γιατί ο Ηράκλειτος πρότεινε να χαστουκίσουμε τον Όμηρο; Γιατί τις Κυκλάδες τις λέμε Κυκλάδες;
Η αρχαιολογία, όπως και η αρχαιότητα, ανήκει σε όλους μας, αναφέρει. Είναι απολαυστική, συγκινητική, τρομακτική, χιουμοριστική, μας εμπνέει και μας δείχνει τι θα πει άνθρωπος στο σύνολο της ύπαρξής του σε αυτή τη γαλάζια μπίλια που πλέει στο σύμπαν και λέγεται Γη. Η αρχαιολογία είναι μια πανανθρώπινα ψυχοθεραπευτική επιστήμη. Οι τόσοι αιώνες αρχαίας πολιτιστικής κληρονομιάς στον ελλαδικό χώρο συχνά μοιάζουν δύσκολοι στην κατανόηση. Δεν είναι. Ξεκινώντας από τα κοινωνικά δίκτυα, ο Archaeostoryteller, ένα project Επικοινωνίας της Επιστήμης, «σπάει τους κανόνες» και φέρνει την αρχαιολογία στο ευρύ κοινό με εύθυμο τρόπο.
Η ιδιαιτερότητα του βιβλίου
Αυτό το βιβλίο παρουσιάζει ολόκληρη την ελληνική αρχαιότητα, από τη βαθιά προϊστορία μέχρι το τέλος της. Δύο άγνωστοι συναντιούνται σε ένα ασανσέρ, το οποίο σταματά μεταξύ ορόφων. Ο ένας είναι αρχαιολόγος, ο άλλος όχι. Με αφορμή την ερώτηση «με τι ασχολείσαι» ξεκινάει ένας συναρπαστικός διάλογος και ένα ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο. Παράλληλα δίνονται απαντήσεις στις πιο κοινές ερωτήσεις για την επιστήμη της αρχαιολογίας. Μια απολαυστική διαδρομή στις πιο μεγάλες στιγμές αλλά και στις πιο μικρές ιστορίες ανθρώπων της ελληνικής αρχαιότητας, η οποία, ακόμη κι αν δεν χωράει στο ασανσέρ, χωράει σίγουρα στη φαντασία μας.
Η αρχαιότητα δεν είναι μόνο ένα μάτσο φιλόσοφοι, λαμπρά μάρμαρα, κομψοί ναοί
Ποιο ήταν το έναυσμα για να γράψετε αυτό το βιβλίο;
Το σκεπτικό ήταν να μπορεί να έχει κάποιος αναγνώστης μια εύκολη, γρήγορη και ευχάριστη εισαγωγή στον μαγικό κόσμο της ελληνικής αρχαιολογίας και αρχαιότητας. Προφανώς και ένα θέμα τόσο ευρύ και ενδιαφέρον έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον πολύ κόσμου και προφανώς υπάρχουν δεκάδες αξιολογότατες εκδόσεις για την ελληνική αρχαιότητα.
Γενικά δεν έχουμε εξοικειωθεί αρκετά με την νοοτροπία ότι οι επιστήμες ανήκουν σε όλους και μπορούν όλοι να τις ανακαλύψουν ανεξαρτήτως ηλικίας. Αν όμως κάποιος ήθελε να πιάσει τα πράγματα από την αρχή, χωρίς να θεωρείται ότι ξέρει κάτι ήδη ούτε να πρέπει να διαβάσει αμέτρητες σελίδες επιστημονικών συγγραμμάτων (που είναι εξαιρετικά τα περισσότερα αλλά είναι και πολύ ενδελεχή για κάποιους που πρώτη φορά αντικρύζουν την επιστημονική ορολογία) δεν υπήρχε κάποιο βιβλίο που να απευθύνεται πρώτα σε ενήλικες για να τους εισάγει στην αρχαιολογία και την αρχαιότητα. Προφανώς και αυτό το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί και από παιδιά γιατί δεν περιέχει κανένα υβρεολόγιο ή κάτι που δεν θα έκανε να διαβαστεί από παιδικά μυαλά, αλλά το βιβλίο απευθύνεται στον ενήλικο αναγνώστη. Απλά δεν προσπαθεί να το παίξει σοφό ή σοβαρό. Το θέμα είναι να προσεγγίσουμε χαλαρά και ευχάριστα το μαγικό παρελθόν μας (φωτεινό και σκοτεινό), γιατί έτσι είναι πιο εύκολο να το αγαπήσουμε και να το κάνουμε κτήμα μας.
Τελικά χώρεσε όλη η αρχαιότητα στο ασανσέρ;
Ούτε σε ασανσέρ ούτε στο καλλιμάρμαρο ούτε στο μεγαλύτερο στάδιο του κόσμου δεν χωράει, χωράει όμως στη φαντασία μας όπως σχολιάζει πολύ εύστοχα ο καθηγητης κλασικής αρχαιολογίας Δημήτρης Πλάντζος που μου έκανε την τιμή να προλογίσει το βιβλίο. Και αυτό είναι το θέμα. Να μπορεί να χωρέσει στο μυαλό και στην καρδιά μας. Η αρχαιότητα δεν είναι μόνο ένα μάτσο φιλόσοφοι, λαμπρά μάρμαρα, κομψοί ναοί και όμορφοι μύθοι. Οι μύθοι έχουν και τη σκοτεινή πλευρά τους, την οποία συνήθως αγνοούμε ή αποσιωπούμε. Εξάλλου η μυθολογία είναι σύγχρονη ‘εφευρεση’, δεν υπήρχε ως μυθολογία στην αρχαιότητα. Αυτό που σήμερα λέμε Ελληνική Μυθολογία, είναι το σύνολο διάφορων μύθων που φτιάχτηκαν σε διαφορετικές εποχές και για διαφορετικούς λόγους: κάποιοι είναι η ίδια η θρησκεία των αρχαίων Ελλήνων, άλλοι φτιάχτηκαν για να εξυπηρετήσουν πολιτικούς σκοπούς, άλλοι απλά είναι λαϊκά παραμύθια και θρύλοι και φυσικά πολλοί μύθοι είναι ουσιαστικά καλλιτεχνικά δημιουργήματα ποιητών, είτε πρόκειται για επικούς ποιητές που έγραφαν έπη που τραγουδιόνταν για να διασκεδάζουν οι άνθρωποι, είτε πρόκειται για τραγικούς ποιητές, δηλαδή θεατρικούς συγγραφείς επί της ουσίας, που έγραφαν σενάρια για τα έργα τους, γεμάτα πάθος, αγωνία, πόνο, λύτρωση. Ή και γέλιο γιατί και η κωμωδία είναι κάτι που ξεκίνησε από την αρχαιότητα.
Μπερδεύουμε επίσης τη μυθολογία με την αρχαιότητα και την αρχαιολογία. Η αρχαιότητα και η αρχαιολογία είναι πολλά περισσότερα. Όπως ακριβώς στο σύγχρονο ελληνικό κράτος, δεν αρκεί να αναφέρεις την ορθόδοξη πίστη για να περιγράψεις το σύνολο του νεοελληνικού πολιτισμού και κοινωνίας. Ούτε μόνο ναούς και φιλοσόφους είχε η αρχαιότητα. Είχε και σκλάβους, είχε και εταίρες, είχε και ναυτικούς, και εμπόρους, και καθημερινούς ήρωες και καθημερινούς απατεώνες, και ονειροπόλους και ερωτευμένους.
Σχεδόν όλα όσα μας απασχολούν σήμερα, καλά ή κακά, ξεκίνησαν από την αρχαιότητα
Αρχαιολογία και διαδίκτυο πώς μπορούν να συνδυαστούν και μάλιστα με τόση επιτυχία;
Τα κοινωνικά δίκτυα και το διαδίκτυο ήρθαν για να μείνουν και έχουν αλλάξει τη ζωή μας. Το πώς θα τα χρησιμοποιήσουμε είναι καθαρά δική μας υπόθεση. Δεν ξέρω αν πιστεύω τόσο πολύ στην έννοια της «μόρφωσης» όπως την έχουμε στο μυαλό μας. Μόρφωση και εκπαίδευση είναι λέξεις που μας τρομάζουν, αλλά δεν είναι τίποτε περισσότερο από συλλογή πληροφοριών. Και πληροφορίες συλλέγουμε από παντού, ακόμη και εν αγνοία μας και λίγα λεπτά στο facebook ή το Instagram μας δίνουν κάποιες πληροφορίες. Γιατί αυτές οι πληροφορίες να μην είναι αρχαιογνωστικές; Ή γενικά επιστημονικές; Αν η πληροφορία μπορεί να δοθεί με ανάλαφρο και εύκολο τρόπο, τότε γίνεται προσβάσιμη σε ακόμη περισσότερους ανθρώπους.
Δεν χρειάζεται να ενδύεται με την επιστημονική ορολογία, δεν αφορά το ευρύ κοινό. Η ουσία της επιστήμης όμως είναι τόσο όμορφο να διαχέεται προς όλους αφού όλοι μας εξάλλου είμαστε οι φυσικοί αποδέκτες των πορισμάτων κάθε επιστήμης. Τις εφαρμογές της αρχαιότητας στη σημερινή ζωή. Η αρχαιότητα πέρα από πολύ απολαυστική είναι και κατατοπιστική. Σχεδόν όλα όσα μας απασχολούν σήμερα, καλά ή κακά, ξεκίνησαν από τότε, ή απασχολούσαν ανθρώπους από τότε. Η αρχαιολογία μας δείχνει τι πήγε στραβά και κατέληξε ο άνθρωπος να είναι η πιο κομπλεξική μορφή ζωής στο ηλιακό σύστημα.
Η γνώση της αρχαιότητας μπορεί να μας δείξει πού βελτιωθήκαμε και πού χειροτερεύσαμε. Έχει άμεσες προεκτάσεις σε θέματα ανθρωπισμού επίσης. Το να αντιληφθούμε το πόσο δύσκολο θα ήταν να ζεις στην αρχαιότητα, είτε γιατί από πολέμους, αρρώστιες, και άλλες αιτίες το προσδόκιμο ζωής ήταν πολύ πιο χαμηλό.
Η αρχαιολογία, που πάνω από όλα σε κάνει να αγαπάς τον άνθρωπο
Ενας διαδραστικός αρχαιολόγος με βιντεάκια στο διαδίκτυο
Προσωπικά νομίζω πως είναι ένας συνδυασμός πραγμάτων. Ότι δεν προσπαθώ να ακουστώ πολύ ‘επιστημονικός’, παρότι οτιδήποτε λέω είναι τεκμηριωμένο γιατί οφείλει να είναι και γιατί πάνω από όλα υπηρετούμε την επιστήμη της αρχαιολογίας και όχι την ψυχαγωγία! Το τονίζω έντονα αυτό. Ως ‘μη επιστημονικός’ λόγος εννοώ τον λόγο που δε θα σκαλώσει στις ορολογίες, που δε θα φοβηθεί να πει κάτι με πιο απλά λόγια ή να πει κατι πιο εκμοντερνισμένα. Πχ θα αναφέρω τον Μεγαλέξανδρο ως Μεγκαλεξ και τον Ηρακλή ως Χερκ (από το Χέρκουλις). Και τι έγινε; Παρεξηγήθηκαν οι αρχαίοι; Δεν χρειάζεται να έχουμε το παρελθόν μας ως ιερό κειμήλιο κάπου μακριά σε ένα δοξασμένο βάθρο που δεν το βλέπουμε καν. Είναι χίλιες φορές καλύτερο να μην έχουμε ταμπού μαζί του και να το φέρουμε κοντά μας για να το γνωρίσουμε. Άλλος λόγος που το archaeostoryteller project έχει τόσο νεανικό κοινό στα κοινωνικά δίκτυα είναι και το χιούμορ. Ναι, είναι υποκειμενικό και δεν είναι το ίδιο για όλους. Ούτε προσπαθεί ντε και καλά να γίνει αστείο. Καλή διάθεση να υπάρχει, λίγη ευθυμία, και το χαμόγελο έρχεται αυθόρμητα. Στους συντηρητικούς που ξινίζουν; Ξίδι.
Συγκινητικές στιγμές που εχετε ζήσει με την κυκλοφορία του βιβλίου;
Ένα πολύ βασικό ήταν πόσος πολύς κόσμος και πόσοι άνθρωποι όλων των ηλικιών μου είπαν ότι το απήλαυσαν! Τα δυο σκληρότερα κοινά είναι οι έφηβοι και η τρίτη ηλικία, και αφού κατάφερα να έχω κοινό και στα δυο, νιώθω ευτυχισμένος.
Η πιο συγκινητική στιγμή όμως ήταν στην έκθεση Ζαππείου, όπου μετά από αρκετή ώρα αναμονή στην ουρά, με πλησίασε ένα ζευγάρι κωφών, και μου έδωσε ένα σημείωμα, μιας και οι μάσκες με τον κορωνοϊό έκαναν την επικοινωνία ακόμη πιο δύσκολη. Το σημείωμα της υπέροχης κυρίας έγραφε την παράκλησή της, αν θα μου ήταν εύκολο, να βάζω υπότιτλους στα βίντεο μου στο youtube για να μπορεί να τα παρακολουθεί. Δυστυχώς ό,τι κάνω το κάνω τελείως μόνος και δεν έχω πάντα χρόνο. Το δημοσίευσα και μερικοί άνθρωποι προσφέρθηκαν να μου ετοιμάσουν αυτοί τους υποτίτλους για κάποια βίντεο. Γιατί υπάρχει καλοσύνη εκεί έξω. Πλέον έχουν αρκετά. Θα ήθελα όταν βρω το χρόνο να ετοιμάσω υπότιτλους και για τα υπόλοιπα.
Το να μπορούν όλοι οι συνανθρωποι μας να εχουν προσβασιμότητα, να έχουν σεβασμό, να έχουν ίσα δικαιώματα είναι κάτι που η ανθρωπότητα και η ελληνική κοινωνία ακόμη το παλεύει. Είτε πρόκειται για δικαιώματα ΑΜΕΑ, για δικαιώματα λοατκι, για δικαιώματα γυναικών ακόμη, που αποτελούν το 50% του πληθυσμού στην τελική κι ακόμη πρέπει να μιλάμε και να φωνάζουμε υπέρ του φεμινισμού, ευελπιστώντας να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές μια καλύτερη κοινωνία, χωρίς διακρισεις λόγω φύλου, σώματος, χρώματος, ικανοτήτων, ειδικών αναγκών κλπ. Νομίζω ότι η αρχαιολογία, που πάνω από όλα σε κάνει να αγαπάς τον άνθρωπο, σίγουρα μπορεί να βοηθήσει σε αυτό.
Ο Δρ Θεόδωρος Παπακώστας είναι αρχαιολόγος. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Πήρε το πρώτο του πτυχίο στην αρχαιολογία από το Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ στη Βρετανία και το μεταπτυχιακό του στην προϊστορική αρχαιολογία από το Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ. Έχει συμμετάσχει σε ανασκαφές στην Ελλάδα και τη Βρετανία και έχει εργαστεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης και στην Αρχαιολογική Υπηρεσία Κιλκίς. Oλοκλήρωσε το διδακτορικό του στην κλασική αρχαιολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης το 2017. Έκτοτε, θεωρώντας ότι η επιστήμη έχει ουσία μόνο όταν επικοινωνείται, και με τη βαθιά πεποίθηση ότι η αρχαιότητα και το παρελθόν μας αφορούν όλους και πως η γνώση γι’ αυτά είναι δύναμη, δημιούργησε το «Αrchaeostoryteller». Εκεί μεταφέρει την αρχαιογνωστική πληροφορία με τρόπο απλό, άμεσο και διασκεδαστικό.