Ενας κήπος σαν μεσογειακό μουσείο χλωρίδας, δεκάδες έργα τέχνης και οι αναμνήσεις μιας ζωής μυθιστορηματικής με γεύματα, και δημιουργία, τον Μόραλη, τον Ελύτη, τον Καπράλο. Το ατελιέ και σπίτι του Νίκου Νικολάου στην Αίγινα, ανοίγει στο κοινό.
«Τη φύση την είδα μέσα από μια ιδέα που σχημάτισα βλέποντας τους Ελληνες». Ο Νίκος Νικολάου, ο καθοριστικός ζωγράφος της γενιάς του ’30 που κατόρθωσε να έχει το ύφος και την καρδιά του αυτοδίδακτου παρά τις σπουδές του στην ΑΣΚΤ, στη Ρώμη, στο Παρίσι, παιδευόταν με την έννοια της παράδοσης. Της δικής του παράδοσης που ήθελε να μάθει, να αποκωδικοποιήσει και η οποία περνούσε μέσα από τη χώρα του.
Αυτή την κορυφαία ίσως αναζήτηση, που συνδέθηκε με την Ελλάδα, με την θαυμαστή κληρονομιά της, με το τοπίο, με τη γλώσσα της φύσης, την βρήκε καθισμένος σε μια πεζούλα από πέτρες που ο ίδιος έδωσε οδηγίες πώς θα στηθούν, στα Πλακάκια της Αίγινας. Κοιτάζοντας απέναντι την Επίδαυρο.
Στο σπίτι με το γλυπτό του Μόραλη απ’ έξω
Το σπίτι που έφτιαξε, όχι με μια ολοκληρωμένη αρχική σύλληψη όπως οι αγαπημένοι του φίλοι Χρήστος Καπράλος και Γιάννης Μόραλης παραδίπλα, είναι σήμερα θρυλικό στην Αίγινα. Και το γεγονός ότι άνοιξε πάλι για το κοινό με κάποια από τα διάσπαρτα σπιτάκια στον κήπο να χρησιμεύουν πλέον ως ξενώνες, δίνει την ευκαιρία στο κοινό να μπει όχι μόνο στο ατελιέ, αλλά στην δημιουργική στόφα και κουζίνα του Νικολάου. Το 2019 ξεκίνησαν οι εργασίες αποκατάστασης και παρέμβασης στο σπίτι και το κτήμα από τον ανιψιό του Θεόδωρο Ζουμπουλάκη. Το σπίτι έγινε ξανά μια κυψέλη συναντήσεων.
Δεν χρειάζεται κουδούνι, κάποια ξεχωριστή σήμανση, να ξέρεις την εικόνα του, ούτε καν να βάλεις GPS για να εντοπίσεις το σπίτι στα Πλακάκια της Αίγινας. Ένα γλυπτό ρωμαλέο του Μόραλη στέκει απέναντι από την είσοδο και ορίζει τον τόπο -δωρεά από την Πέγκυ Ζουμπουλάκη για να τιμήσει τη φιλία των δυο ανδρών που ξεκίνησε από τα πρώτα φοιτητικά χρόνια στην ΑΣΚΤ, συνεχίστηκε με την υποτροφία που μοιράστηκαν σε Ρώμη και Παρίσι και κατέληξε στην Αίγινα, ως τον θάνατό τους.
Η όραση, η αίσθηση, όχι η γνώση
Επιστροφή στο σπίτι. Στο κτήμα που απλώνεται σε 2.5 στρέμματα. Αρχές του 1960 πρωτοβρέθηκε στην Αίγινα ο Υδραίος Νικολάου, ακολουθώντας τον φίλο του Χρήστο Καπράλο ο οποίος το 1963 απόκτησε το εμβληματικό από πωρόλιθο σπίτι του στο νησί. Την ίδια εποχή άρχισε ο Νικολάου να χτίζει το δικό του. Με μια γοητευτική, καλλιτεχνική αναρχία, το έχτισε τμηματικά. Οσο μεγάλωναν οι ανάγκες, οι παρέες, τόσο έμπαιναν νέα κομμάτια στο σπίτι, με έναν τρόπο που μέσα στην αναρχία του πήγαινε με τη ροή της ίδιας της φύσης. Όπως η τέχνη του.
Ο Νικολάου έλεγε ότι δεν τον ενδιέφεραν τα σχήματα της ελληνικής τέχνης. Θεωρούσε ότι ήταν «αποτέλεσμα αυστηρών κανόνων, πειθαρχίας και μνήμης». Τα δικά του σχέδια ήταν βγαλμένα από τη φύση. Ο ίδιος έδινε μεγάλη σημασία στην όραση, στην αίσθηση, όχι στην γνώση (σημειώσεις του από τον κατάλογο για την έκθεση στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη «Η δουλειά μου μετά την Κατοχή»). Στον κήπο απλώθηκαν μικρά σπίτια που είχαν κάθε ένα τη δική του χρήση, και τα περισσότερα το δικό τους όνομα. Ο ξενώνας για τα ανίψια του (τον ονόμασε Ρόδι), ένα ατελιέ όπου έφτιαχνε τις νωπογραφίες του (fresco), μια αποθήκη, ξενώνας για τους φίλους και ούτω κάθε εξής.
Ο αυτοδίδακτος Νικολάου, πάντα είχε μια αγάπη στις πέτρες, τις σήκωνε τις μελετούσε. Κατά την κατασκευή των ξενώνων, σχεδόν «βασάνισε» τους εργάτες επιλέγοντας ο ίδιος ποιες πέτρες θα μπουν που και πώς. Μάλιστα ζωγράφισε κάποιες και τις τοποθέτησε στο κέντρο της τοιχοποιίας στα σπιτάκια. Μια σφραγίδα του ακόμα. Ο κήπος γύρω, ένα μικρό μεσογειακό μουσείο: συκιές, ελιές, φιστικιές, δεντρολίβανο, θυμάρι. Η φύση όπως ο ίδιος την όρισε στον δικό του χάρτη.
Οι πέτρες που περίμεναν το σχέδιό του μόνο
Οσο στο έργο του η αφαίρεση, η βασιλεία της γραμμής ήταν χαρακτηριστικά του, τόσο στον τρόπο ζωής του στην Αίγινα, βασιζόταν στο ένστικτο, στην παρόρμηση, στην στιγμή, στην πληθωρικότητα του χαρακτήρα του. Αλλαζε κάθε τόσο τον χώρο που επέλεγε να εργαστεί. Εκεί που σήμερα είναι το σαλόνι, το μεγάλο καθιστικό του σπιτιού ήταν στην αρχή το ατελιέ του. Μετά το μετέφερε σε άλλο σημείο του σπιτιού. Ετσι έκανε διαρκώς. Κάθε χώρος έχει την ενέργεια της τέχνης του και κυρίως τα έργα του. Στο σπίτι -και στους ξενώνες- υπάρχουν 52 έργα του μαζί με δημιουργίες από την Γκαλερί Ζουμπουλάκη, επιλεγμένες εκδόσεις κ.ο.κ.
Ξύλινα έπιπλα, σκαλιστά πολλά -τόσο όσο- οντάδες με μεγάλα κεντητά μαξιλάρια, και φυσικά το πέτρινο τζάκι γεμάτο με τις πέτρες του. Τις πέτρες που διάλεγε όπου και αν βρισκόταν τις καθάριζε και μετά τις ζωγράφιζε. Είναι οι διαρκείς κάτοικοι του αιγινήτικου σπιτιού. «Αυτό το σχέδιο μόνο περιμένανε» έλεγε στο Μονόγραμμα για τις πέτρες του ο Νικολάου. «Τις δυναμώνει, τις ξεσκεπάζει. Αυτό το αισθάνομαι». Γυναικεία πρόσωπα σε κοιτάνε με αυτά τα χαρακτηριστικά αμυγδαλωτά μάτια των Φαγιούμ πάνω στις δεκάδες πέτρες.
Συκιά, ένα δέντρο καταπληκτικό
Και αν δεν φτάνουν αυτά τα ίχνη, τα συνωμοτικά βλέμματα του Νικολάου στον επισκέπτη -τα έργα του, το ίδιο το σπίτι όπως χτίστηκε, οι πέτρες του- τα συναντάς και στον κήπο. Στις συκιές. «Μα είναι ένα δέντρο καταπληκτικό». Αρχισε να ζωγραφίζει ξανά και ξανά, τελετουργικά, τεράστια φύλλα συκιάς και αυτά σταδιακά μετεξελίχθηκαν σε γυναικείες μορφές. Οι καμπύλες των φύλλων, οι εσοχές, οι στρογγυλάδες συνάντησαν τα βελούδινα καμπυλωτά σώματα των γυναικών στα έργα του.
Η θέα, η τέχνη του Νικολάου, η κυριαρχία της πέτρας, του πωρόλιθου στην κατασκευή. Δεν είναι αυτά τα μόνα στοιχεία που συγκροτούν την οικία Νικολάου. Είναι οι αναμνήσεις των φωνών, των συναντήσεων, της γκρίνιας, της δημιουργικής έξαρσης του Νικολάου με τους σπουδαίους φίλους του. Τον Μόραλη, τον Καπράλο, τον Ελύτη, τον Χατζιδάκι, τον Γκάτσο. Μαζεμένοι στην αυλή στο ηλιοβασίλεμα, μαζεμένοι γύρω από το μεγάλο τραπέζι να γεύονται την συγκλονιστική μαγειρική της Αγγέλας, που ποτέ δεν μοιραζόταν τις συνταγές της. Παντρεύτηκε την Αγγέλα Ζουμπουλάκη -μετά τον πρώτο αποτυχημένο γάμο του- το 1967 και έζησαν μαζί σε απόλυτη αρμονία. Μαζί και οι περίπου 40 γάτες που μάζευε στο κτήμα ο Νικολάου και που τις τάιζε ψαράκια από την ιχθυαγορά όπου πήγαινε νωρίς κάθε πρωί. Στις γιορτές τους αγόραζε μπαρμπούνια.
Ο Αρης Κωνσταντινίδης, ο Μόραλης, οι γάτες
Στο σπίτι του Νικολάου ήρθε ο Αρης Κωνσταντινίδης για να δείξει στον Μόραλη τα σχέδια του σπιτιού που έχτισε στη συνέχεια στην Αίγινα -ο Μόραλης λένε δεν δεχόταν ποτέ στο σπίτι του επισκέψεις. Εκανε τα ραντεβού του στο σπίτι του Νικολάου ή στο αγαπημένο του καφενείο στο νησί.
«Η ζωγραφική, είναι μια γλώσσα. Μια γραφή. Μιλάει και γράφει όπως οι πλούσιες γλώσσες» γράφει ο Νίκος Νικολάου, που στην αρχή της καλλιτεχνικής του πορείας αγωνίστηκε να βρει την καταγωγή του «για να μιλήσω την γλώσσα μου». Το σπίτι και το κτήμα στην Αίγινα, έχουν τη δική τους γλώσσα. Τη δική τους γραφή.
*Η επίσκεψη της συλλογής θα μπορεί να πραγματοποιείται κατόπιν ραντεβού.(email: book@nikolaouresidence.gr)