Είναι η πρώτη παράσταση του 2023 στο Ηρώδειο και έχει δημιουργήσει ένα χρήσιιμο debate. Μιλήσαμε με τον Πιερ-Αντρέ Βάιτς που δημιούργησε κοστούμια και σκηνικά για την Μαντάμα Μπατερφλάι, που περιγράφει συναρπαστικά πώς συνέδεσε τον Ντιόρ, την Κάλλας, την Χιροσίμα.
Το μυαλό μας έχει εκπαιδευτεί να μένει στην εικόνα, όλα μοιάζουν συχνά με ένα σκλοράρισμα στην οθόνη του κινητού, όπου βλέπεις αλλά δεν σταματάς να παρατηρήσεις. Να σκεφθείς. Αυτό το αντανακλαστικό του σύγχρονου ανθρώπου φαίνεται πώς έκανε και πολλούς να συνοφρυωθούν όταν κυκλοφόρησαν οι πρώτες εικόνες των σκηνικών της Μαντάμα Μπατερφλάι του Πουτσίνι που ανεβάζει η Εθνική Λυρική Σκηνή στο Ηρώδειο.
Χωρίς τη σύνδεση με αυτό που ακολούθησε -την εικόνα της Χιροσίμα- αλλά και με τους σκοπούς των συντελεστών να κριθεί η επιβολή του αμερικανικού τρόπου ζωής ακόμα και σε παμπάλαιους πολιτισμούς. «Είναι προφανές ότι ο Πουτσίνι γράφοντας την Μαντάμα Μπαττερφλάι, γράφει μία προφητική όπερα για το τι θα συμβεί ανάμεσα στην Αμερική και την Ιαπωνία. Μοιάζει ο Πουτσίνι να έχει συνειδητοποιήσει ότι η τέχνη ορισμένων χωρών θα εξαφανιστεί εντελώς προς όφελος μίας παγκόσμιας τέχνης» λέει στο iefimerida o Πιερ Αντρέ Βάιτς που υπογράφει σκηνικά και κοστούμια στην παράσταση.
Αλλά δεν είναι μόνο τα σκηνικά. Στεκόμαστε στην περίπτωση του κοστουμιού που φόρεσε η Κέιτ Πίνκερτον, η σύζυγος του Αμερικανού που επέστρεψε για να πάρει τον γιο του από την Τσο Τσο Σαν. Φοράει ένα ταγιέρ με καπέλο που παραπέμπει αμέσως στην εμβληματική πρώτη εικόνα του Bar Jacket και του New Look του Dior. Oχι τόσο για λόγους αισθητικούς, αλλά ως μια εικόνα που γίνεται μανιφέστο, όπως μας εξηγεί μεταξύ άλλων ο Πιερ-Αντρέ Βάιτς. Η αφήγησή του είναι συναρπαστική και αποκαλυπτική για τον τρόπο που μπορούμε να διαβάζουμε κάθε λεπτομέρεια και αφήγηση πίσω από κοστούμια και στοιχεία του σκηνικού.
Πώς οδηγηθήκατε στην επιλογή του Bar Jacket και γενικά της εμβληματικής γραμμής του The New Look, δηλαδή την πρώτη εικόνα του στυλ που εισήγαγε ο Ντιόρ και άλλαξε την μόδα;
Γιατί, λοιπόν, επέλεξα το κοστούμι της Κέιτ Πίνκερτον; Στο θέατρο υπάρχουν πολλές απαντήσεις. Υπάρχουν πολλά νοήματα. Το κουστούμι της Κέιτ Πίνκερτον δημιουργήθηκε από τα δύο υλικά του κοστουμιού της Τσο Τσο Σαν (σ.σ. η Μπαττερφλάι στην αρχή του έργου φοράει ένα φόρεμα σατέν λευκό και αργότερα εμφανίζεται με μαύρο σατέν). Ήθελα, λοιπόν, το κοστούμι της Κέιτ Πίνκερτον να είναι ένα μείγμα των δύο αυτών υλικών, σαν να ήταν η Κέιτ Πίνκερτον πραγματικά η ιδανική γυναίκα για τον Πίνκερτον. Το άλλο θέμα που μ’ ενδιέφερε πολύ στην Κέιτ ήταν η τέλεια κομψότητα. Η Κέιτ Πίνκερτον είναι η τέλεια κομψότητα. Αλλά αυτή τέλεια κομψότητα δημιουργείται σαν να έχει χρησιμοποιήσει το ιαπωνικό στυλ ή το ασιατικό στυλ. Δηλαδή φοράει ένα καπέλο που είναι πραγματικά ένα ασιατικό καπέλο πολύ στρογγυλό. Θα έλεγα το καπέλο της Κέιτ Πίνκερτον έχει το σχήμα του πάνω μέρους όλων των μπαλονιών, που βρίσκονται στο χώρο. Αυτά τα μπαλόνια εκπροσωπούν τη σχέση ανάμεσα στην ιστορία της Τσο Τσο Σαν, στην ιστορία του πλανήτη και στο σύμπαν. Είναι σαν η κορυφή του καπέλου της Κέιτ Πινκερτον να είναι η κορυφή ενός μπαλονιού. Επιπλέον, η Κέιτ Πίνκερτον εμφανίζεται τη στιγμή που στη σκηνή βλέπουμε τις εικόνες από τη βόμβα της Χιροσίμα, οπότε θα μπορούσε να πει κανείς επίσης ότι το κοστούμι μοιάζει και με το σχήμα του καπνού που δημιουργήθηκε εξαιτίας της βόμβας της Χιροσίμα. Είναι σαν το κοστούμι της τέλειας κομψότητας να προέρχεται από το μαυρόασπρο, το γιν και το γιανγκ, το ασιατικό φαντασιακό. Αλλά επιπλέον μαζί με το ντεκόρ, καταλαβαίνουμε ότι πάνω στο κεφάλι της ή μέσα στο κεφάλι της είναι επίσης η βόμβα της Χιροσίμα, βρίσκουμε ότι αυτό το κοστούμι είναι μια πραγματική αναφορά στην μεταπολεμική περίοδο και μια αναφορά στην πιο τέλεια παγκόσμια κομψότητα. Και μετά είναι το κλείσιμο του ματιού ότι η Μαρία Κάλλας φόρεσε αυτό το κοστούμι. Οπότε δεν μπορούμε να πούμε ότι επέλεξα αυτό το κοστούμι για ένα μόνο λόγο, αλλά για όλους αυτούς τους λόγους.
Ποια ιδιότητα, ταυτότητα, θέλετε να έχουν τα κοστούμια σας;
Πιστεύω ότι ένα κοστούμι είναι πολύσημο. Πρέπει να φέρει πολλά νοήματα και σύμβολα και κάθε άνθρωπος να το βλέπει σε διαφορετικό επίπεδο. Και αυτό που μ’ ενδιαφέρει στο θέατρο και στην όπερα, είναι αυτά τα επίπεδα να μην σταματούν να θέτουν ερωτήματα στους θεατές. Αυτό μπορεί να κάνει ένα κοστούμι ποιητικό. Δεν φτιάχνω λοιπόν ιστορικά κοστούμια, δεν φτιάχνω πολιτικά κοστούμια, αλλά προσπαθώ να φτιάχνω ποιητικά κοστούμια. Εάν η ποίηση είναι κάτι που μας θέτει πολλές ερωτήσεις και όχι μόνο μία, δεν υπάρχει μόνο μία απάντηση για το κοστούμι της Κέιτ Πίνκερτον.
Οι περίπλοκοι όγκοι των ρούχων της Κέιτ με την τεχνική να φωνάζει απέναντι στην αφαίρεση και την «ταπεινή» έκφανση των ρούχων της Τσο Τσο Σαν δηλώνουν την εξουσία και την διαφορά των κόσμων;
Ναι, αλλά όχι μόνο, δηλαδή υπάρχουν πολύ καθαρές φόρμες μέσα σε αυτό το κοστούμι, που είναι το τρίγωνο, το τετράγωνο και ο κύκλος. Μπορούμε λοιπόν να καταλάβουμε το σακάκι ως ένα τετράγωνο. Μπορούμε να καταλάβουμε το καπέλο ως μισό κύκλο και μπορούμε να καταλάβουμε τη φούστα ως ένα τρίγωνο. Μπορούμε να πούμε ότι είναι η τελειότητα του να αναμιγνύεις αυτούς τους όγκους και, επίσης, αυτά τα σύμβολα ταυτόχρονα, το τρίγωνο αναμιγνύεται με το τετράγωνο ή με τον κύκλο, δίνουν την τέλεια κομψότητα, αλλά μπορεί να δείξει και την παγκόσμια ομορφιά ή η ομορφιά πάνω από κάθε φόρμα ή πάνω από κάθε χρώμα, καθώς είναι ασπρόμαυρο.
Yπάρχει ένα κλείσιμο του ματιού στο γεγονός ότι τη δημιουργία του Dior την έχει φορέσει η Κάλλας;
Ναι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχει ένα κλείσιμο του ματιού, καθώς ανεβάζουμε Μαντάμα Μπατερφλάι στην Αθήνα. Φυσικά για μένα η πιο μεγάλη τραγουδίστρια όλων των εποχών είναι η Μαρία Κάλλας. Φυσικά αντιπροσωπεύει την τέχνη, αντιπροσωπεύει την όπερα, αντιπροσωπεύει με αυτό το κοστούμι τη διεθνή κομψότητα. Και η τέχνη δεν έχει σύνορα, είναι κι αυτό. Οπότε είναι ένα κλείσιμο του ματιού; Ναι, είναι ένα κλείσιμο, αλλά όχι μόνο. Μετά από όλα όσα έχω πει είναι, θα έλεγα, ότι είναι κυρίως το κερασάκι στην τούρτα, αλλά όχι κλείσιμο του ματιού. Γιατί σκέφτηκα το κοστούμι της Κέιτ Πίνκερτον από την αρχή. Από τη στιγμή που έμαθα ότι θα ανεβάζαμε την παράσταση εδώ, στο Ηρώδειο και στην Αθήνα, και πίστευα ότι ήταν σημαντικό να συνδέσω τους όγκους του σκηνικού με τους όγκους του κοστουμιού.
Πώς οδηγήστε στον συνδυασμό κοστουμιών και σκηνικών σε μια παράσταση. Εν προκειμένω στην Μαντάμα Μπατερφλάι;
Όταν φτιάχνουμε τα κοστούμια για την όπερα, υπάρχουν διάφορες δυνατότητες, όπως είτε να σκεφτείς τη δημιουργία του έργου, δηλαδή την εποχή που ο συνθέτης το έγραψε, αλλά μπορούμε φυσικά να σκεφτούμε ποια είναι η ιστορία και ποια είναι η εποχή των κοστουμιών, όπου ο Πουτσίνι θα ήθελε να το κάνει. Αυτό είναι κάτι που είναι προφανές στην όπερα. Από εκεί και πέρα, υπάρχει και μια τρίτη επιλογή, θα έλεγα άχρονη, που δεν αποτυπώνεται ιστορικά ή γεωγραφικά, αλλά κάτι που θα είναι πολύ πιο μεγάλο από την ιστορία και τη γεωγραφία. Η δουλειά μου είναι λοιπόν να συνδέω άμεσα τα κοστούμια με το σκηνικό, αφού κάνω και τα σκηνικά. Και μετά ένα είναι σίγουρο, όταν η όπερα έρχεται στην εποχή μας, η σύγχρονη ιστορία μας διηγείται κάτι. Είναι προφανές ότι ο Πουτσίνι γράφοντας την Μαντάμα Μπατερφλάι, γράφει μία προφητική όπερα για το τι θα συμβεί ανάμεσα στην Αμερική και την Ιαπωνία. Μοιάζει ο Πουτσίνι να έχει συνειδητοποιήσει ότι η τέχνη ορισμένων χωρών θα εξαφανιστεί εντελώς προς όφελος μίας παγκόσμιας τέχνης. Οπότε εφιστά την προσοχή στις τοπικές κουλτούρες, όπως είναι η κουλτούρα της Ιαπωνίας, η οποία θα εξαφανιστεί από την αμερικάνικη κουλτούρα. Αλλά επιπλέον, προσπαθεί ακόμα να πει ότι αυτό το πράγμα θα γίνει αναγκαστικά, η αμερικανική κουλτούρα θα καταβροχθίσει την ιαπωνική και το λέει σε πολλές όπερες είτε αυτή είναι η «Μποέμ» είτε «Το κορίτσι της Δύσης» είτε η «Τουραντότ». Αλλά και σε άλλες, λέει πάντα το ίδιο πράγμα ότι πρέπει να προστατεύουμε την κουλτούρα του κάθε λαού. Η άποψη μου είναι ότι αυτό που θα ήταν όμορφο, θα ήταν σίγουρα η μίξη αυτών.
Πώς αποφασίσετε να δείξετε την Μπατερφλάι στην εποχή μας;
Το 2023, όπου έχει υπάρξει η βόμβα της Χιροσίμα και βρισκόμαστε σε μια στιγμή όπου υπάρχει μία παγκόσμια πυρηνική ένταση, είναι σαφές ότι η όπερα μας επιτρέπει να δούμε και να αφουγκραστούμε τα ζητήματα της εποχής μας. Όταν σηκώνω τα μπαλόνια στον ουρανό, όταν σηκώνω τον καμβά με την βόμβα της Χιροσίμα, θέλω να επισημάνω αυτά τα πράγματα που συμβαίνουν τώρα, και λόγω των οποίων θα πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση. Και τα μπαλόνια είναι ακριβώς όπως οι μπουρμπουλήθρες (φούσκες από σαπούνι) με τις οποίες παίζει ο γιός της Μπατερφλάι – είναι αναφορές για τον κίνδυνο που αντιμετωπίζει ο πλανήτης από την ανθρώπινη ματαιοδοξία που μπορεί να εξαφανίσει τα πάντα.