Σε έναν κόσμο ανδρών με τις γυναίκες να είναι έρμαια της εξουσίας και να οδηγούνται στον αφανισμό όταν αντιδρούν, δηλαδή σε αυτόν της όπερας, η Εθνική Λυρική Σκηνή έρχεται τη νέα σεζόν να δοξάσει ηρωίδες του κλασικού ρεπερτορίου και να εγγράψει πρωτιές στο ενεργητικό της.
Είναι η όπερα η απόλυτη έκφραση του μισογυνισμού στην Τέχνη; Γυναίκες άβουλες, ή γυναίκες μοιραίες, ή άλλες που δολοπλοκούν, υποκύπτουν στην μοίρα τους, έρμαια των ανδρών και των εξουσιαστών; Δεν είναι λίγες οι φορές που μέσα στη μαγεία μιας παράστασης και όσων εξελίσσονται στη σκηνή, με έχει ενοχλήσει αυτή η σκέψη. Σαν να με τσιμπά ένα επίμονο κουνούπι.
Θα μου πείτε την εποχή που γράφτηκαν οι σπουδαίες αυτές όπερες, αυτή ήταν η κυρίαρχη αντίληψη για τις γυναίκες. Για τη θέση τους. Εταίρες, μάνες, κόρες, σύζυγοι. Θυσιάζονται για να γλυτώσει ο αγαπημένος τους, αυτοκτονούν γιατί τις εγκατέλειψε ο εραστής, πέφτουν στην φωτιά. Αφανίζονται. Χάνουν τα λογικά τους. Και τι πρέπει να κάνουμε στη νέα εποχή; Να γκρεμίσουμε αγάλματα και να σβήσουμε παραγράφους όπως συμβαίνει ήδη στην τέχνη, κυρίως με αφορμή βέβαια αυτή τη στιγμή την αντιμετώπιση των μαύρων;
Η αυτοκριτική της όπερας: Πώς βλέπει τις γυναίκες
Η Aϊντα πεθαίνει. Η Κάρμεν δολοφονείται. Η Μαντάμα Μπατερφλάι αυτοκτονεί. Η Ροζίνα παντρεύεται με το ζόρι αυτόν που δεν επιθυμεί. Μοιραία, με ιντριγκάρει η απόφαση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, στο πρόγραμμα της για την επόμενη σεζόν (2023/ 2024) που ουσιαστικά εκκινεί από τον Σεπτέμβριο του 2023, να ρίξει φως σε αυτό ακριβώς το ζήτημα. Στη θέση των γυναικών στην όπερα και κυρίως στις ηρωίδες που ξεχώρισαν από το στερεοτυπικό πεπρωμένο.
Αναγκαιότητα απόλυτη -αλλά και ρίσκο- με δεδομένη την παρούσα συνθήκη που τείνει να γίνει ξανά ασφυκτική για τις γυναίκες: στις ΗΠΑ ανετράπη η ιστορική δικαστική απόφαση «Roe εναντίον Wade» με αποτέλεσμα να γίνονται ανεπίτρεπτες οι αμβλώσεις σε πολλές πολιτείες. Στο Ιράν οι γυναίκες ζουν στην χειρότερη φάση των τελευταίων δεκαετιών, χάνοντας ακόμα και τη ζωή τους αν φανούν λίγες τούφες μαλλιών κάτω από την μαντήλα (η περίπτωση της Μαχσά Αμινί). Οι γυναικοκτονίες αυξάνονται, η ποσόστωση έρχεται να επιβληθεί από την Ευρωπαϊκή Ενωση ως αντίσταση στα πατριαρχικά δεδομένα που εξακολουθούν να ισχύουν σε δημόσιο και ιδιωτικές επιχειρήσεις.
«Από τη χειραφετημένη Κατερίνα Ισμαήλοβα, την ασθενική ράφτρα Μιμή, την προδομένη χωριάτισσα Σαντούτσα, την αδάμαστη Κάρμεν και τη θαρραλέα πολεμίστρια Βρουγχίλδη έως την αντισυμβατική πόρνη Τζέννυ Χιλ, τη μυστηριώδη Κοππέλια, την απομονωμένη πριγκίπισσα Τουραντότ και την εταίρα Βιολέττα Βαλερύ, οι ηρωίδες της περιόδου 2023/24 δεσπόζουν με μεγαλοπρεπή τρόπο στις ιστορίες τους, όσο κι αν η δραματική κατάληξη πολλών από αυτές έχει γίνει ανά τα χρόνια αντικείμενο κριτικής», σημειώνει η Εθνική Λυρική Σκηνή.
Και φυσικά ναι, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να δούμε αντιδράσεις ή και να υπάρξουν όντως κάποια στραβοπατήματα σε αυτό το εγχείρημα. Για αυτό η Λυρική σπεύδει να διευκρινήσει ότι «με δεδομένο τον σεβασμό στα κλασικά αριστουργήματα των περασμένων αιώνων, χωρίς καμία απλοϊκή διάθεση ακύρωσης των αφηγηματικών επιτευγμάτων και των δημιουργών τους, μα σε έμπρακτη συνάρτηση με τις κατακτήσεις και την εξέλιξη των κοινωνιών του 21ου αιώνα, η ΕΛΣ επιδιώκει να ανοίξει τη συζήτηση αναφορικά με τις παραδοσιακές απεικονίσεις της γυναίκας στα έργα του ρεπερτορίου, συνεισφέροντας με αυτόν τον τρόπο στην προσπάθεια κατάκτησης της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης».
Μαρία Κάλλας, Φανί Αρντάν, Ιωάννα Πανταζοπούλου
Κρατάμε αυτόν τον ισχυρό αρμό της επόμενης σεζόν για τη Λυρική. Προσθέτουμε βέβαια το αφιέρωμα στη Μαρία Κάλλας που θα συνεχισθεί και για την ακρίβεια θα κορυφωθεί με έναρξη τον Σεπτέμβρη και το γκαλά που θα αφιερωθεί σε αυτήν, φυσικά στο Ηρώδειο. Και λίγες μέρες μετά, μέσα πια στην αίθουσα Σταύρος Νιάρχος, μια νέα γυναίκα, μια δυναμική εικαστικός, με αυστηρά προσωπικό ύφος, πληθωρική, μαξιμαλιστικά αφηγηματική, αριστουργηματική στην χειροποίητη γραμμή της, η Ιωάννα Πανταζοπούλου, έρχεται να εγκαταστήσει το δικό της γλυπτικό σύμπαν. Είναι το τρίτο μέρος του προγράμματος «The Artist on the Composer» που διοργανώνει ο ΝΕΟΝ μαζί με την Λυρική -μετά τις απολύτως επιτυχημένες παρουσίες του Νίκου Ναυρίδη και του Γιώργου Λάνθιμου.
Και αμέσως μετά επιστρέφει η αιθέρια Φανί Αρντάν, παρουσιάζοντας πάλι την όπερα που είχε σκηνοθετήσει πριν την πανδημία, την «Λαίδη Μάκβεθ του Μτσενσκ» του Ντμίτρι Σοστακόβιτς. Στις ενδιαφέρουσες εκπλήξεις είναι η ανάθεση στον Νίκο Καραθάνο να σκηνοθετήσει την πρώτη του μεγάλη, σημαντική όπερα του ρεπερτορίου, το κορυφαίο δίπτυχο του βερισμού «Καβαλλερία ρουστικάνα» και «Παλιάτσοι». Εχει ενδιαφέρον να δούμε την ματιά αυτού του δημιουργού που πατώντας πάντα στον ρεαλισμό, στην αδιαμεσολάβητη αφή της στιγμής, δημιουργεί λυρικές, υπερβατικές ατμόσφαιρες. Δεν χάνεις ποτέ τη σύνδεση όμως με αυτό που είσαι και με τις λέξεις.
Νίκος Καραθάνος: Ματώνουν τα νιάτα μας
Ο ίδιος ο Νίκος Καραθάνος λέει με αφορμή αυτή τη νέα παραγωγή της Λυρικής: ««Ποτέ τόσο αίμα δεν πήρε τόσο χειροκρότημα. Ποτέ τέτοιο έγκλημα δεν γέννησε τέτοια μουσική – δεν ήταν μόνο ο θρυλικός Καρούζο, ο Κόππολα και ο Νονός του, ο Σκορσέζε και η μαφία ολόκληρη που δεν κατάφεραν να ξεφύγουν απ’ αυτή τη μουσική… Δεν κατάφερε να ξεφύγει κανένας μας! Μπήκε μες στις κουζίνες μας αποθεώνοντας τα μεσημέρια μας, μας κυνήγησε τ’ απογεύματα τότε που νέοι βγαίναμε πλυμένοι και καθαροί με τη χωρίστρα στη μέση και μας λέρωνε όλο το βράδυ. Καμιά μάνα, κανένας γκόμενος δεν μπόρεσε ν’ αντισταθεί να σιγοτραγουδήσει ή καλύτερα να φωνάξει δυνατά άριες από την Καβαλλερία ρουστικάνα και τους Παλιάτσους, την ώρα που μαγείρευε, την ώρα που φλέρταρε άγρια. Κανείς άνθρωπος φτωχός, ψηλός, χοντρός, βαθύς, ρηχός, πλούσιος δεν μπόρεσε ν’ αντισταθεί στην ιδέα ότι τραγουδάει το “Vesti la giubba”. Τέτοιες στιγμές δεν βλέπει το κοινό μια παράσταση. Ματώνουν τα νιάτα μας».
Στις νέες παραγωγές όπερας και μπαλέτου της σεζόν 23/24 συναντούμε στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος το Les Éclairs του Φιλίπ Ερσάν σε λιμπρέτο Ζαν Εσνόζ, την Άνοδο και την πτώση της πόλης Μαχαγκόννυ των Μπρεχτ – Βάιλ σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά, τη Βαλκυρία του Βάγκνερ σε σκηνοθεσία Τζων Φούλτζεϊμς, τα μπαλέτα Κάρμεν σε χορογραφία Γιόαν Ίνγκερ και Κοππέλια σε χορογραφία Έντουαρντ Κλουγκ, καθώς και την Τουραντότ του Πουτσίνι στο Ηρώδειο, σε σκηνοθεσία Αντρέι Σερμπάν, στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 100 χρόνια από τον θάνατο του Πουτσίνι.
Μπαλέτο Εθνικής Λυρικής Σκηνής: Μια μεγάλη αγάπη
Σταθερή αξία και με τις σχεδόν πάντα ακαριαία sold out παραστάσεις το Μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής υπό τη διεύθυνση του Κωνσταντίνου Ρήγου -θα δούμε μάλιστα να αναβιώνει ξανά στο Ηρώδειο η συγκλονιστική Τραβιάτα που είχε ανέβει το 2019 με πρωταγωνίστρια τότε την Λιζέτ Οροπέσα. Τον Ιούλιο του 2024, στην αναβίωση, τον πρωταγωνιστικό ρόλο θα έχει η Ναντίν Σιέρρα, η 35χρονη ραγδαία ανερχόμενη σοπράνο.
Επίσης επιστρέφει μέσα στις γιορτές ο Καρυοθραύστης του Τσαϊκόφσκι σε χορογραφία Κωνσταντίνου Ρήγου. Σημειώνουμε ότι θα ανέβει ξανά η Mποέμ σε σκηνοθεσία Γκρέιαμ Βικ, του κορυφαίου σκηνοθέτη που έφυγε από τη ζωή στο καλοκαίρι του 2021 (η παράστασή είχε παρουσιαστεί το 2008).
O καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Γιώργος Κουμεντάκης σημειώνει μεταξύ άλλων: «Για τη σεζόν 2023/24 της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ο στόχος μας είναι να δοκιμαστούμε σε νέες καλλιτεχνικές προκλήσεις. Μέσω του καλλιτεχνικού μας προγράμματος επιθυμούμε να θέσουμε ερωτήματα και να επιχειρήσουμε να βρούμε τις απαντήσεις για ζητήματα διαχρονικά και πανανθρώπινα. Έχοντας δημιουργήσει με τους συνεργάτες μου ένα πλήρες και ισορροπημένο πρόγραμμα».
Δείτε αναλυτικά όλο το πρόγραμμα της επόμενης σεζόν www.nationalopera.gr