Με τον γνωστό συναρπαστικό του τρόπο που στηρίζεται σε εξαντλητικό ρεπορτάζ και αποκαλυπτικές συνεντεύξεις, ο βραβευμένος δημοσιογράφος του New Yorker Patrick Radden Keefe έγραψε τα «Καθάρματα», δώδεκα ιστορίες εγκλήματος και τιμωρίας, που θα κυκλοφορήσει από το Μεταίχμιο.
Στο συναρπαστικό βιβλίο του «Καθάρματα» ο θρυλικός δημοσιογράφος Patrick Radden Keefe εξετάζει, ανάμεσα σε άλλα, αν ο πληροφοριοδότης που τόλμησε να αποκαλύψει το ξέπλυμα χρήματος σε μια ελβετική τράπεζα ήταν ήρωας ή παραμυθάς, μιλάει για τον πολυετή αγώνα σύλληψης ενός διεθνούς εμπόρου όπλων, σκιαγραφεί το παρελθόν μιας μαζικής δολοφόνου αλλά και το προφίλ μιας παθιασμένης δικηγόρου που υπερασπίζεται τις ζωές διαβόητων δολοφόνων, αποκαλύπτει πώς ένας από τους μεγαλύτερους θησαυρούς της Αφρικής πέρασε στον έλεγχο ενός πάμπλουτου Ισραηλινού.
Εξασφαλίσαμε την προδημοσίευση του κεφαλαίου που αφορά την σύλληψη του περιβόητου Ελ Τσάπο, καθώς το βιβλίο θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά από το Μεταίχμιο ως το τέλος της εβδομάδας. Ένα ανάγνωσμα συναρπαστικό βασισμένο σε ατόφια δημοσιογραφικά ευρήματα.
ΤΟ ΚΥΝΗΓΙ ΤΟΥ ΕΛ ΤΣΑΠΟ
Ένα απόγευμα του Δεκεμβρίου 2013 ένας δολοφόνος που επέβαινε σε μια πτήση της KLM από την Πόλη του Μεξικού κατέφθασε στο αεροδρόμιο Σίπχολ του Άμστερνταμ. Δεν ταξίδευε για επαγγελματικούς λόγους: ήταν 33 χρονών, του άρεσαν τα ταξίδια, και κατέγραφε συχνά τις περιηγήσεις του στην Ευρώπη στον λογαριασμό του στο Instagram. Φορούσε ρούχα επώνυμων σχεδιαστών και ένα βαρύ, ασημένιο δαχτυλίδι με μια νεκροκεφαλή. Το διαβατήριό του ήταν πλαστογραφημένο με υψηλό τίμημα, και το είχε χρησιμοποιήσει επιτυχημένα πολλές φορές. Λίγο αφότου, όμως, έδωσε τα στοιχεία του στο ολλανδικό τελωνείο, συνελήφθη. Η αμερικανική Υπηρεσία Δίωξης Ναρκωτικών (γνωστή ως DEA) είχε εκδώσει Κόκκινη Προειδοποίηση μαζί με την Ιντερπόλ –ένα διεθνές ένταλμα σύλληψης– και ήξερε πού πήγαινε. Οι ολλανδικές αρχές έμαθαν ποιος ήταν στ’ αλήθεια μόνο αφού τον συνέλαβαν: επρόκειτο για τον Χοσέ Ροντρίγκο Αρέσιγκα, τον υπεύθυνο ασφαλείας της μεγαλύτερης οργάνωσης ναρκωτικών του πλανήτη, του μεξικανικού καρτέλ της Σιναλόα.
Όποιος βρίσκεται αναμεμειγμένος με το μεξικανικό εμπόριο ναρκωτικών έχει απαραιτήτως και παρατσούκλι: ο Αρέσιγκα κυκλοφορούσε με το παιχνιδιάρικα διαβολικό ≪El Chino Antrax≫ (≪Ο κινέζικος άνθρακας≫). Επέβλεπε τον ένοπλο βραχίονα του καρτέλ της Σιναλόα –μια ομάδα εκτελεστών γνωστή ως ≪Los Antrax≫– και συντόνιζε τις αποστολές ναρκωτικών για χάρη του αρχηγού του καρτέλ, του Χοακίν Γκουζμάν Λοέρα, γνωστού ως Ελ Τσάπο ή ≪Κοντούλη≫. Ο Αρέσιγκα ήταν narcotraficante νέας κοπής, που συνομιλούσε με άλλους εγκληματίες στο Twitter και πόσταρε φωτογραφίες στις οποίες έπινε σαμπάνια, πόζαρε με εξωτικά ζώα και χάιδευε τη λαβή ενός επίχρυσου ΑΚ-47. Ο Γκουζμάν, 57 ετών, αντιπροσώπευε την παλαιότερη γενιά. Εμμονικά μυστικοπαθής, διηύθυνε την αξίας πολλών δισεκατομμυρίων επιχείρησή του ενώ κρυβόταν στη Σιναλόα, την απόμακρη επαρχία όπου είχε γεννηθεί και από την οποία το καρτέλ είχε αντλήσει το όνομά του. Το καρτέλ της Σιναλόα εξάγει βιομηχανικές ποσότητες κοκαΐνης, μαριχουάνας, ηρωίνης και μεθαμφεταμίνης στην Αμερική・ θεωρείται υπεύθυνο μέχρι και για τα μισά παράνομα ναρκωτικά που περνούν κάθε χρόνο από τα σύνορα. Το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών έχει χαρακτηρίσει τον Γκουζμάν ≪τον ισχυρότερο διακινητή ναρκωτικών στον κόσμο≫ και αποτέλεσε τον πλέον καταζητούμενο φυγά στον πλανήτη μετά τη δολοφονία του Οσάμα Μπιν Λάντεν το 2011. Οι πολιτικοί του Μεξικού υπόσχονταν πως θα τον έφερναν στη δικαιοσύνη, και οι ΗΠΑ πρόσφεραν αμοιβή πέντε εκατομμυρίων δολαρίων για πληροφορίες που θα οδηγούσαν στη σύλληψή του. Αλλά ένα μέρος της φήμης του Γκουζμάν πήγαζε από την αντίληψη πως ήταν αδύνατο να συλληφθεί και συνέχιζε να ευημερεί, έχοντας συγκεντρώσει στα χέρια του τον έλεγχο κάθε σημαντικής διόδου λαθραίων και επεκτείνοντας την επιχείρησή του σε νέες αγορές στην Ευρώπη, την Ασία και την Αυστραλία. Σύμφωνα με μια μελέτη, το καρτέλ της Σιναλόα δρα σε περισσότερες από πενήντα χώρες.
Οι αρχές είχαν πλησιάσει στη σύλληψη του Γκουζμάν σε αρκετές περιπτώσεις. Το 2004 ο μεξικανικός στρατός περικύκλωσε ένα φτωχικό ράντσο στη Σιναλόα όπου είχε καταφύγει, αλλά κάποιος πρόλαβε να τον ειδοποιήσει και με ένα όχημα 4x4 διέφυγε από έναν δρόμο που οδηγούσε στα βουνά. Τρία χρόνια μετά, ο Γκουζμάν παντρεύτηκε μια έφηβη καλλονή ονόματι Έμα Κορονέλ και κάλεσε τον μισό υπόκοσμο του Μεξικού στον γάμο του. Ο στρατός κινητοποίησε αρκετά ελικόπτερα Μπελ που κατέφθασαν απρόσκλητα στη δεξίωση・όταν όμως οι στρατιώτες εισέβαλαν με τα όπλα στα χέρια, ανακάλυψαν πως ο Γκουζμάν είχε μόλις φύγει. Οι αμερικανικές αρχές δεν έχουν δικαιοδοσία να προβαίνουν σε συλλήψεις στο Μεξικό, οπότε, όταν οι πράκτορες της DEA λάμβαναν καινούργιες πληροφορίες για τα ίχνη του Γκουζμάν, το μόνο που μπορούσαν να κάνουν ήταν να τις διαβιβάσουν στην αντίστοιχη μεξικανική υπηρεσία και να προσευχηθούν για το καλύτερο. Στην Ουάσινγκτον οι αμφιβολίες για την ικανότητα των μεξικανικών δυνάμεων αναμειγνύονταν με βαθύτερους φόβους για τη διαφθορά τους. Ένας παλιός συνταξιοδοτημένος αξιωματούχος της μεξικανικής αντικατασκοπείας μου είπε πως το καρτέλ είχε ≪διεισδύσει στις περισσότερες μεξικανικές υπηρεσίες≫.
Λάμβανε άραγε ο Γκουζμάν πληροφορίες εκ των έσω; Ύστερα από μια σειρά περιστατικών όπου ξέφυγε την τελευταία στιγμή από τις αρχές ξεγλιστρώντας από την πίσω πόρτα κτιρίων, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι στην Πόλη του Μεξικού είχαν αρχίσει να αστειεύονται πικρόχολα πως στα ισπανικά δεν υπήρχε λέξη για το ρήμα ≪περικυκλώνω≫. Ο Γκουζμάν είχε αποκτήσει ≪φήμη σαν του Ζορό≫, μου είπε ο Γκιλ Γκονζάλες, που τον καταδίωξε σε ολόκληρο το Μεξικό για λογαριασμό της DEA. Σε δεκάδες narcocorridos, τις μεξικανικές μπαλάντες που ηρωοποιούν τους διακινητές ναρκωτικών, οι τραγουδιστές παρουσιάζουν τον Γκουζμάν σαν αγροτόπαιδο που έχει μετατραπεί σε πανέξυπνο παράνομο ο οποίος έχει πλουτίσει χωρίς να μαλακώσει, με το cuerno de chivo του, ή ≪κέρατο του τράγου≫ –μεξικανική αργκό για τα πολυβόλα με τους κυρτούς γεμιστήρες–, πάντα ανά χείρας. Ωστόσο, ο ίδιος ο Γκουζμάν παρέμενε εξοργιστικά αφανής. Ελάχιστες φωτογραφίες του κυκλοφορούσαν δημόσια. Μια σειρά φωτογραφιών που κυκλοφόρησαν μετά τη σύλληψή του το 1993 έδειχναν έναν κοντόχοντρο μελαχρινό νεαρό με τετράγωνο πιγούνι να στέκεται άβολα στην αυλή μιας φυλακής・ κοιτάζει την κάμερα με τέτοια συστολή, που μοιάζει να διαψεύδει την τρομακτική του φήμη.
Ο Τσάπο δραπέτευσε αποκεί οκτώ χρόνια αργότερα και έκτοτε κρύβεται. Οι αρχές δεν μπορούσαν να είναι πια σίγουρες για την εικόνα του, καθώς υπήρχε το ενδεχόμενο να έχει υποβληθεί σε πλαστική χειρουργική για να αλλοιώσει την εμφάνισή του. Ένα narcocorrido περιέγραφε ακριβώς αυτό το δίλημμα: ≪Μόνο αυτός γνωρίζει ποιος είναι / Οπότε ψάξτε για κάποιον / Που να του μοιάζει / Γιατί τον αληθινό Τσάπο / Δεν θα τον ξαναδείτε πουθενά≫.
Οι αρχές προσπάθησαν να εντοπίσουν τον Γκουζμάν παρακολουθώντας τα τηλέφωνα του καρτέλ. Η διακίνηση λαθραίων ναρκωτικών βασίζεται στην τακτική επικοινωνία μέσω τηλεφώνου μεταξύ αγροτών και συσκευαστών, οδηγών και πιλότων, λογιστών και μπράβων, πωλητών και προμηθευτών. Όμως οι διακινητές στην κορυφή της πυραμίδας διατηρούν την επιχειρησιακή ασφάλεια μιλώντας μόνο σπάνια στο τηλέφωνο ή στέλνοντας μέιλ. Ήταν γνωστό ότι ο Γκουζμάν χρησιμοποιούσε εξεζητημένα συστήματα απόκρυψης και μιλούσε μόνο με ελάχιστους ανθρώπους, συντηρώντας την κυψελοειδή μορφή της επιχείρησής του και επιτρέποντας στους υφισταμένους του να παραμένουν αυτόνομοι, φτάνει τα φορτία να πήγαιναν στον προορισμό τους χωρίς προβλήματα. ≪Δεν μίλησα ποτέ με τον ίδιο≫ μου είπε ένα πρώην πρωτοπαλίκαρο της Σιναλόα. ≪Αλλά ήξερα τι ήθελε να κάνουμε≫. Το καρτέλ της Σιναλόα διατηρεί την κυψελοειδή μορφή του. Δομικά, τα δίκτυα που το απαρτίζουν έχουν περισσότερα κοινά με τρομοκρατικές οργανώσεις όπως η Αλ Κάιντα παρά με τις παρωχημένες ιεραρχίες της Κόζα Νόστρα. Όταν το καρτέλ δέχεται πλήγματα όπως η σύλληψη του El Chino Antrax, μπορεί εύκολα να τα ξεπεράσει – αλλά κάποια τηλεφωνήματα μεταξύ της ηγεσίας είναι απαραίτητα.