Η σερβική πόλη Νόβι Σαντ, πολιτιστική πρωτεύουσα Ευρώπης 2022 βρίσκεται ακριβώς ανάμεσα σε Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη.
H φετινή διοργάνωση τής δίνει την ευκαιρία να αναδείξει τη δημιουργικότητά της.
Το κτίριο στην οδό Πλατείας Ελευθερίας 3 σφύζει από ζωή βρίσκεται άλλωστε στο κέντρο του Νόβι Σαντ, της δεύτερης μεγαλύτερης σερβικής πόλης. Στα γραφεία του ιδρύματος «Novi Sad 2021» οι νέοι εργάζονται πυρετωδώς, σε λάπτοπ και σταθερούς υπολογιστές. Τα έπιπλα είναι λειτουργικά και κομψά, όπως θα φανταζόταν κανείς τον χώρο μιας μοντέρνας start-up κάπου στη δυτική Ευρώπη. Απομένουν μόνο λίγες εβδομάδες έως ότου ξεκινήσουν οι εκδηλώσεις στο Νόβι Σαντ, Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, ένα χρόνο μετά τον αρχικό προγραμματισμό, εξαιτίας της πανδημίας.
«Novi Sad 2021»
Συμφωνα με το ρεπορτάζ της DW o Νεμάνια Μιλένκοβιτς, πρόεδρος του ιδρύματος, υποδέχεται τους δημοσιογράφους στην αίθουσα συνεδριάσεων. Ο 44χρονος προγραμματιστής συνοψίζει το σύνθημα των εκδηλώσεων: «Το μήνυμα είναι: Να χτίσουμε νέες γέφυρες! Είναι ένα κάλεσμα σε δράση, αλλά και ένα όραμα».
Το Νόβι Σαντ είναι χτισμένο στις όχθες του Δούναβη, του μεγάλου ευρωπαϊκού ποταμού, και είναι πρωτεύουσα της επαρχίας Βοϊβοντίνα. Εκεί, εκτός από τους Σέρβους, ζουν πάνω από δώδεκα ακόμη εθνικότητες. Μέχρι το 1918 η πόλη ανήκε στην αυστροουγγρική μοναρχία, γεγονός που έχει αφήσει μέχρι σήμερα τα ίχνη του στο Νόβι Σαντ. Τρεις γέφυρες συνδέουν τις όχθες του Δούναβη, οι οποίες καταστράφηκαν από τους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ την άνοιξη του 1999. Έκτοτε ξαναχτίστηκαν, ενώ σήμερα αντιπροσωπεύουν έναν συνδετικό κρίκο, τονίζει ο Μιλένκοβιτς.
Με προϋπολογισμό 60 εκατ. ευρώ, η πόλη των 340.000 κατοίκων στήνει φέτος ένα φιλόδοξο πρόγραμμα εκδηλώσεων, με θέματα όπως η μετανάστευση, ο ρόλος των γυναικών στην τέχνη και το μέλλον της Ευρώπης. «Μέχρι το τέλος του 2022 θα έχουμε 5.000 ευρωπαίους καλλιτέχνες μαζί μας», λέει περήφανα ο Μιλένκοβιτς.
Για τα εγκαίνια στις 13 Ιανουαρίου - η ημερομηνία συμπίπτει με την Ορθόδοξη Πρωτοχρονιά - ο σλοβένος avant-garde καλλιτέχνης Ντράγκαν Ζιβαντίνοφ ετοιμάζει ένα υπαίθριο υπερθέαμα με τίτλο «Zeniteum». Ο τίτλος παραπέμπει στο γιουγκοσλαβικό πρωτοποριακό περιοδικό τέχνης «Zenit», το οποίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στο Ζάγκρεμπ και στη συνέχεια στο Βελιγράδι κατά τη δεκαετία του 1920.
Oι εορτασμοί στη Σερβική Πρωτεύουσα
Η πανδημία του κορωνοϊού δεν φαίνεται να αγχώνει τους εμπνευστές των εορτασμών στη σερβική πολιτιστική πρωτεύουσα. «Είναι μια μεγάλη πρόκληση, αλλά έχουμε αποκτήσει πια εμπειρία», λέει χαρακτηριστικά ο Μιλένκοβιτς, ο οποίος είναι και ένας από τους συνιδρυτές του διάσημου μουσικού φεστιβάλ Exit. Η Σερβία είχε στην πραγματικότητα μόνο ένα σκληρό lockdown, την άνοιξη του 2020 – τα μέτρα αργότερα θα χαρακτηρίζονταν μάλλον… ήπια. Από τότε έχουν γίνει αρκετές εκδηλώσεις στα πλαίσια της διοργάνωσης Πολιτιστικής Πρωτεύουσας στο Νόβι Σαντ. Ωστόσο, το ενδεχόμενο αυστηρότερων μέτρων έχει επανέλθει στο τραπέζι: Λίγο πριν από τα Χριστούγεννα, η μετάλλαξη Omikron εντοπίστηκε για πρώτη φορά και στη Σερβία…
Παράλληλα με το ρίσκο της διοργάνωσης σε καιρούς πανδημίας, από τη σερβική πολιτιστική πρωτεύουσα δεν λείπουν τα αρνητικά σχόλια: Οι επικριτές διαμαρτύρονται ότι δίνεται έμφαση στην εξωτερική λάμψη των πρότζεκτ, αντί στη βιωσιμότητα, στο αποτέλεσμα αντί στην ουσία. Επίσης θεωρούν ότι ο πρόεδρος του ιδρύματος μπορεί να είναι ένας εξαιρετικός ειδικός σε θέματα δημοσίων σχέσεων, ωστόσο δεν έχει κάποιον ικανό καλλιτεχνικό διευθυντή στο πλευρό του. «Κάναμε συζητήσεις με τους διοργανωτές για τέσσερα χρόνια. Μάταια», λέει ο Ζόραν Παντέλιτς, ο οποίος διευθύνει τον πολυχώρο Kuda.org στα περίχωρα της πόλης.
Ο Μιλένκοβιτς αντιτείνει ότι παλιά εργοστάσια και αποθήκες ανακαινίστηκαν και είναι ανοιχτά στους ανεξάρτητους καλλιτέχνες του Νόβι Σαντ. Μένει να δούμε αν όλες αυτές οι διαφορετικές αντιλήψεις του πολιτισμού μπορούν κι εκείνες να γεφυρωθούν.
Ακόμα δύο πολιτιστικές πρωτεύουσες
Για το 2022 ακόμη δύο ευρωπαϊκές πόλεις φέρουν τον τίτλο της πολιτιστικής πρωτεύουσας: η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Λιθουανίας, Κάουνας, καθώς και πόλη του Λουξεμβούργου Ες.
Μία βόλτα στην Πόλη Ες
Πουθενά αλλού στο Λουξεμβούργο παρελθόν και μέλλον δεν διασταυρώνονται τόσο ξεκάθαρα όσο στην πόλη Ες. Δίπλα στις καφετέριες, χτισμένες σε παλιά εργοστάσια και υψικαμίνους που έχουν εδώ και χρόνια πάψει να καπνίζουν, βρίσκονται τα σύγχρονα κτίρια του πανεπιστημίου με γυαλιστερές προσόψεις. Παλιά βιομηχανικά κτίρια συνορεύουν με κομψές πολυκατοικίες, ένα πάντρεμα με φόντο την παγκοσμιοποίηση: 120 έθνη έχουν φτιάξει τη νέα τους πατρίδα στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του Λουξεμβούργου. Ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2022, η πόλη Ες στρέφει τα φώτα στην πολυπολιτισμικότητά της, με το σύνθημα «Remix Culture». Η πόλη στα νότια του Λουξεμβούργου σχεδιάζει περίπου 160 πρότζεκτ με περισσότερες από 2000 εκδηλώσεις, μερικές από τις οποίες είναι διασυνοριακές, με τη συμμετοχή δήμων της γειτονικής Γαλλίας.
«Αυτή είναι μια μεγάλη ευκαιρία για την Ες, αλλά και για ολόκληρη την περιοχή να δείξουμε ότι παράγουμε και πολιτισμό», λέει ο δήμαρχος της πόλης και πρόεδρος του Esch2022, Ζορζ Μισό. Μέχρι στιγμής για τους λάτρεις του πολιτισμού ήταν η πρωτεύουσα του Λουξεμβούργου που λειτουργούσε ως πόλος έλξης. «Το πρόγραμμα Esch2022 είναι ένα εφαλτήριο για εμάς». Το πρόγραμμα της πολιτιστικής πρωτεύουσας περιλαμβάνει θεατρικά, εκθέσεις, χορό, παραστάσεις, γουόρκσοπ και ψηφιακή τέχνη - με διαφορετικά προγράμματα σε κάθε περιοχή που συμμετέχει: Στο Λουξεμβούργο υπάρχουν έντεκα δήμοι και στη Γαλλία οκτώ δήμοι με συνολικά περίπου 200.000 κατοίκους. Και θεματικά είναι ακριβώς αυτό που ενώνει την περιοχή: Μια κοινή βιομηχανική ιστορία στον τομέα χάλυβα, πολιτιστική ποικιλομορφία και τα οράματα για μια Ευρώπη δίχως σύνορα. Το “remixing” σε διάφορες κατηγορίες (τέχνη, Ευρώπη, φύση) έχει σκοπό να δημιουργήσει κάτι νέο και κυρίως να ενθαρρύνει το κοινό να συμμετάσχει.
«Στο νότιο Λουξεμβούργο βρίσκεται η κοιτίδα της μετανάστευσης για τη χώρα και άρα οι ρίζες αυτού που είμαστε τώρα», επισημαίνει η υπουργός Πολιτισμού Σαμ Τανσόν. Με την εξόρυξη χάλυβα κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, χιλιάδες ξένοι εργάτες κατέφθασαν στην περιοχή για να εργαστούν. Σήμερα σχεδόν οι μισοί από τους περίπου 650.000 κατοίκους του Λουξεμβούργου έχουν μεταναστευτικό υπόβαθρο.
Το μεγάλο πάρτι του Esch2022 έχει προγραμματιστεί για τις 26 Φεβρουαρίου 2022. Η διοργάνωση θα γεμίσει πλατείες, σκηνές και διάφορες γωνιές της πόλης με ζωντανή μουσική, DJ, πολύχρωμα φώτα και προβολές. Επιπλέον, στόχος είναι η δημιουργία μίας εμπειρίας στην οποία μπορούν να συμμετέχουν όσοι επιθυμούν – από αναγνωρισμένους μέχρι καλλιτέχνες του δρόμου και ζογκλέρ του τσίρκου, οι πόρτες και οι σκηνές θα είναι ανοιχτές για όλους.
Ωστόσο λόγω της δύσκολης τροπής που φαίνεται να παίρνει και πάλι η πανδημία, η ανησυχία του κόσμου είναι μεγάλη, επισημαίνει ο Μισό: «Όλα τα σημαντικά γεγονότα τίθενται υπό αίρεση λόγω του κορωνοϊού». Παρόλα αυτά, ο ίδιος δεν βλέπει κανένα πρόβλημα με τις εκθέσεις, καθώς είναι εφικτός ο έλεγχος του αριθμού επισκεπτών. Άλλα δρώμενα όμως δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν με απόσταση δύο μέτρων. «Είμαι θετικός άνθρωπος και ελπίζω ότι θα ηρεμήσει και πάλι η κατάσταση», λέει.
Η Ες έχει άλλωστε επενδύσει πολλά χρήματα για την πολιτιστική πρωτεύουσα Esch2022: 32 εκατ. ευρώ δαπανήθηκαν για μετατροπές κτηρίων, ανακαινίσεις και νέες υποδομές. Η πόλη επένδυσε άλλα 10 εκατομμύρια ευρώ, ενώ το κράτος συνεισέφερε 40 εκατ. ευρώ. Και τα σχέδια είναι μεγάλα: Μόνο στην πόλη των 36.000 κατοίκων προγραμματίζονται 80 έργα. Όμως τα πολιτιστικά πρότζεκτ του θεσμού της ΕΕ για φέτος δεν τελειώνουν στο Λουξεμβούργο.
Μία βόλτα στο Κάουνας
Το Κάουνας είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Λιθουανίας και πρώην προσωρινή πρωτεύουσα της. Βρίσκεται στη συμβολή των δύο μεγαλύτερων ποταμών της χώρας, του Νέμουνας και του Νέρις στη λιμνοθάλασσα Κάουνας.
Σύμφωνα με το μύθο, η πόλη ιδρύθηκε το 1030, αλλά αναφέρεται για πρώτη φορά σε γραπτές πηγές το 1361. Στο δέκατο τρίτο αιώνα χτίστηκε τείχος ως προστασία από τις συχνές επιδρομές των Τευτόνων. Ωστόσο το Κάουνας τελικά κατακτήθηκε το 1362 και οι Τεύτονες κατέστρεψαν το κάστρο της πόλης. Το 1408 η πόλη έγινε κέντρο του πόβιατ του Κάουνας. Το κάστρο αποκαταστάθηκε στην αρχή του 15ου αιώνα.