Ένας σκηνοθέτης, ένας φωτογράφος κι ένα ταξίδι: o Ρομάν Πολάνσκι και ο Ρίτσαρντ Χόροβιτς επέστρεψαν στην Πολωνία για να μοιραστούν αναμνήσεις της χαμένης παιδικής τους ηλικίας.
Βήμα-βήμα, βαδίζοντας στους δρόμους της Κρακοβίας οι δύο Πολωνοεβραίοι καλλιτέχνες, φίλοι από τα μικράτα τους, ανατρέχουν στο παρελθόν και αναπολούν τις δύσκολες στιγμές της ζωής τους στη διάρκεια του Ολοκαυτώματος, όταν συναντήθηκαν στο εβραϊκό γκέτο που έχτισαν οι ναζί το 1941.
Μια ιστορία επιβίωσης, ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο «Hometown-La strada dei Ricordi» («Γενέτειρα-Οι Δρόμοι των Αναμνήσεων»), που απέσπασε διθυραμβικά σχόλια στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Ρώμης και προβάλλεται από τις 25 Ιανουαρίου στην Ιταλία, μια ιστορία που αφηγείται πώς ο Χόροβιτς έγινε ένα από τα εβραιόπουλα που έσωσε ο Όσκαρ Σίντλερ και πώς ο Πολάνσκι κρύφτηκε σε ένα χωριό, στο σπίτι μιας αγροτικής οικογένειας, για να γλιτώσει από τους ναζί... Μια ιστορία δύο διαφορετικών ανδρών, που βάδισαν παρόμοια μονοπάτια, ενωμένοι από το πάθος τους για τη ζωή.
«Μπορώ να καταλάβω πώς ο Ρομάν [Πολάνσκι] κατάφερε να επιβιώσει στην ύπαιθρο, στην πείνα, αλλά πώς ένα πλάσμα σαν εμένα τα κατάφερε να επιβιώσει από πέντε στρατόπεδα συγκέντρωσης και χωρίς γονείς είναι κάτι που δεν μπορώ να το καταλάβω», είπε ο Χόροβιτς σε συνέντευξή του στην ιταλική εφημερίδα «La Repubblica».
O 89χρονος Πολάνσκι έφθασε από το Παρίσι και ο κατά έξι χρόνια μικρότερός του Χόροβιτς από τη Νέα Υόρκη για να συναντηθούν για πρώτη φορά στη γενέτειρά τους, 60 χρόνια μετά την τελευταία τους επίσκεψη στην Κρακοβία, και να ξεκινήσουν, παρέα με τους συμπατριώτες τους κινηματογραφιστές, Άννα Κοκόσκα-Ρομέρ και Ματέους Κούντλα, ένα δρομολόγιο με το τραμ και με τα πόδια που τους έφερε στα μέρη της παιδικής τους ηλικίας και της φρίκης που βίωσαν, ανάμεσα στο γκέτο και στο νεκροταφείο, στη συναγωγή, στα παλιά οικογενειακά σπίτια, σε μια πόλη που έχει αλλάξει τόσο πολύ που ο Πολάνσκι την αποκαλεί «Disneyland».
«Η αφηγηματική φωνή στο ντοκιμαντέρ ανήκει στον Χόροβιτς, πρωτοπόρο της ψηφιακής φωτογραφίας, έναν από τους νεότερους επιζώντες των στρατοπέδων εξόντωσης, ένα από τα παιδιά του Σίντλερ, αναφέρει η ιταλική εφημερίδα.
Το ταξίδι της επιστροφής για τους δύο παιδικούς φίλους
Στη συνέντευξή του, ο Χόροβιτς μίλησε για αυτό που τον ώθησε με τον Πολάνσκι να συναινέσουν στο εγχείρημα του ντοκιμαντέρ.
«Δεν το είχαμε ποτέ ονειρευτεί με τον Ρομάν, αλλά, όταν μας το πρότειναν, σκέφτηκα ότι ήταν καλή ιδέα να καταγράψουμε τα πάντα για τα παιδιά μας, τα εγγόνια μας, ώστε να καταλάβουν την απίστευτη κατάσταση που αντιμετωπίσαμε σε πολύ μικρή ηλικία και που διαμόρφωσε αυτό που είμαστε σήμερα.
Όταν τα παιδιά και τα εγγόνια μου ήταν στην ηλικία μου, τότε συνειδητοποίησα τον ακραίο κίνδυνο που είχα βιώσει. Ευτυχώς, τότε δεν το γνώριζα, χωρίς σημεία αναφοράς δεν είχα ιδέα ότι υπήρχε μια καλύτερη ζωή», είπε.
Πριν από τα γυρίσματα του Hometown, οι δύο φίλοι δεν είχαν μοιραστεί τις αναμνήσεις τους από τα παιδικά τους χρόνια, λέει ο Χόροβιτς, και δηλώνει ενθουσιασμένος με την ευκαιρία που του δόθηκε να ξανασυναντηθεί με τον Πολάνσκι:
«Αυτή η συνάντηση μας έδειξε πόσο ειλικρινής ήταν η φιλία μας. Με εξέπληξε η φυσικότητά του. Κινείται και μιλάει σαν νέος, με αυτό το δερμάτινο μπουφάν, μόνο από κοντά μπορείς να πεις την πραγματική του ηλικία»…
Ο Πολάνσκι ήταν ιδιότροπος, όταν ήταν μικρός
Οι αναμνήσεις που έχει ο Χόροβιτς από τον Πολάνσκι, όταν ήταν παιδιά, είναι, ωστόσο, διαφορετικές: «Ηταν ιδιότροπος, βιαστικός, ο πατέρας του πάντα έλεγε μπροστά μου ότι θα ήθελε ο Ρομάν να είναι σαν εμένα. Ο Ρομάν λέει ότι εγώ ήμουν ο κακομαθημένος, αλλά η αλήθεια είναι κάπου στη μέση, όπως πάντα. Όμως ποτέ δεν τσακωθήκαμε. Τον ένιωθα σαν μεγαλύτερο αδελφό. Είχε πάντα μεγάλη αίσθηση περιέργειας, μαζί ανακαλύψαμε τη ζωή, περάσαμε τα νιάτα μας στο σκοτεινό θάλαμο, ανάμεσα σε φωτογραφίες, μουσική, ταινίες».
«Συναντηθήκαμε σε όλο τον κόσμο, αλλά ποτέ στην Κρακοβία, και δεν είχαμε μιλήσει ποτέ για το παρελθόν. Ζήσαμε μια περίοδο στην Κίνα και θυμάμαι ότι ήρθε με το ''Μαχαίρι στο νερό'' στο Φεστιβάλ κινηματογράφου της Νέας Υόρκης. Κάθε φορά που πήγαινα στο Παρίσι με τη γυναίκα μου, πήγαινα σε αυτόν».
Μετά από εκείνα τα χρόνια, οι δύο φίλοι δεν έκοψαν τις επαφές, συναντήθηκαν σε διάφορα μέρη του πλανήτη, αλλά ποτέ στην Κρακοβία, και ουδέποτε μίλησαν για το παρελθόν.
Ποια από τις ταινίες του Πολάνσκι αρέσει περισσότερο στον Χόροβιτς; «Μια από τις πρώτες του, το ''Δύο Άντρες και Μια Ντουλάπια'', όπου επρόκειτο να κάνω μια έκτακτη εμφάνιση, και κάθε φορά κοροϊδεύω τον Ρομάν που την έκοψε κι εκείνος μου απαντά σοβαρά ''το έκανα για το καλό της ταινίας''. Πολύ εντυπωσιακό ήταν και το σκηνικό στο ''Μωρό της Ρόζμαρι'', όπως κι εκείνο του ''Μάκβεθ''. Μου αρέσουν το ''Chinatown'' και άλλες ταινίες του, για διάφορους λόγους, αλλά δεν θέλω να τον κριτικάρω γιατί ο Ρομάν προσέχει πολύ να μην κριτικάρει τη φωτογραφική μου δουλειά».
Ο Χόροβιτς δηλώνει «τυχερός» που η δουλειά του δεν επηρεάστηκε από το παρελθόν, σε αντίθεση με τον Πολάνσκι, «όλες οι ταινίες του οποίου βρίθουν από τη φρίκη και τις ανθρώπινες κακουχίες».
Το γκέτο, το Ολοκαύτωμα και ο Σίντλερ
Αναφερόμενος στην παιδική του ηλικία, ο Πολωνοεβραίος φωτογράφος λέει ότι έζησε με τους γονείς του στο γκέτο της Κρακοβίας και ότι όλη η οικογένεια εργαζόταν σε ένα στρατόπεδο, όπου υπήρχε το εργοστάσιο του Όσκαρ Σίντλερ, μέχρι που έκλεισε σχεδόν στο τέλος του πολέμου και μεταφέρθηκε στην Τσεχία.
Οι ναζί είχαν στείλει τη μητέρα του στο Άουσβιτς, πρόλαβε να τη δει για λίγα λεπτά, προτού φύγει με ένα τρένο γεμάτο με γυναίκες. Στο Άουσβιτς κατέληξε και ο ίδιος αργότερα, και όταν τους απελευθέρωσε ο Κόκκινος Στρατός κατέληξε σε ορφανοτροφείο, όπου «με βρήκαν φίλοι του πατέρα μου και με έβαλαν σε ένα σπίτι όπου ξανασυνάντησα τον Ρομάν, γιατί ο πατέρας του ήταν στο Μαουτχάουζεν και η μητέρα του είχε σκοτωθεί στην αρχή του πολέμου».
Ο Πολάνσκι, θυμάται ο Χόροβιτς, «είχε κρυφτεί στην εξοχή, έξω από την Κρακοβία, σε μια οικογένεια χωρικών. Μήνες αργότερα με αναγνώρισαν η μητέρα και η αδελφή μου σε ένα ντοκιμαντέρ και με βρήκαν. Απελευθερώθηκα στις 27 Ιανουαρίου του 1945 (…) Μείναμε στην Πολωνία μέχρι το 1956, ο Ρομάν είχε φύγει νωρίτερα, πρώτα στο Παρίσι και μετά στο Λονδίνο και τον είδα ξανά στις αρχές της δεκαετίας του 1970 στη Νέα Υόρκη».
Όσο για τη «Λίστα του Σίντλερ», του Στίβεν Σπίλμπεργκ; «Θα μπορούσε να την είχε σκηνοθετήσει ο Πολάνσκι», λέει ο Χόροβιτς. «Ο Σπίλμπεργκ μας πήγε, τους επιζώντες, στην Ιερουσαλήμ για την τελευταία, συναισθηματική σκηνή. Ήλπιζα να ανακαλύψω το παρελθόν μέσα από τις μαρτυρίες επιζώντων, αλλά ο καθένας είχε διαφορετικά βιώματα (…). Η δική μου ιστορία είναι εκείνη των πολλών χαμένων ευκαιριών. Μπορώ να καταλάβω πώς ο Ρομάν [Πολάνσκι] κατάφερε να επιβιώσει στην ύπαιθρο, στην πείνα, αλλά πώς ένα πλάσμα σαν εμένα τα κατάφερε να επιβιώσει από πέντε στρατόπεδα συγκέντρωσης και χωρίς γονείς είναι κάτι που δεν μπορώ να το καταλάβω».