Ο Παρθενώνας έχει δει πολέμους, λεηλασίες, ανατινάξεις, εισβολείς, στρατιές τουριστών. Αυτό που δεν "αντέχει" –κατά το ΚΑΣ– είναι τον κινηματογράφο του Γιώργου Λάνθιμου.
Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) απέρριψε το αίτημα του Γιώργου Λάνθιμου να γυρίσει μια σκηνή της νέας του ταινίας "Βugonia" στην Ακρόπολη. Ο λόγος; Σύμφωνα με όσα έχουν διαρρεύσει, η σκηνή θα παρουσίαζε πτώματα διάσπαρτα στον Ιερό Βράχο, με γάτες να κινούνται ανάμεσά τους. Η επιτροπή έκρινε ότι «μια τέτοια εικόνα δεν συνάδει με τον συμβολισμό του μνημείου ως αιώνιο σύμβολο δημιουργίας και ζωής».
Διαχείριση μύθου
Ο Παρθενώνας, όμως, δεν είναι σύμβολο αγνότητας. Είναι σύμβολο επιβίωσης. Δημοκρατίας. Έχει υποστεί βομβαρδισμούς, λεηλασίες, μετατροπές, καταστροφές. Αν συνεχίζει να μας αφορά, είναι επειδή επιβιώνει εντός της αντίφασης – όχι επειδή είναι αμόλυντος. Η προσπάθεια του ΚΑΣ να προστατεύσει το μνημείο από μια «ανάρμοστη» ερμηνεία θυμίζει περισσότερο διαχείριση μύθου παρά ιστορική ευθύνη.
Η απόρριψη του αιτήματος του σκηνοθέτη Γιώργου Λάνθιμου δεν είναι απλώς γραφειοκρατική· είναι βαθύτατα ιδεολογική. Αντανακλά δηλαδή την κυρίαρχη αντίληψη ότι οι αρχαιολόγοι αποτελούν τους μόνους διαχειριστές της μνήμης, ενώ οι σύγχρονοι καλλιτέχνες καλούνται να σιωπήσουν ή να υποταχθούν στο αφήγημα της «καθαρότητας» των μνημείων.
Eνδεικτικό είναι ότι τα μέλη του ΚΑΣ προχώρησαν ακόμα μακρύτερα προτείνοντας στον σκηνοθέτη άλλους τόπους γαι την κινηματογράφιση.
Η φωτογραφία του θανάτου
Στο δοκίμιό της "Regarding the Pain of Others", η Susan Sontag γράφει ότι «η φωτογραφία του θανάτου, της βίας, μας καλεί να αναρωτηθούμε όχι μόνο τι βλέπουμε, αλλά γιατί μας ενοχλεί». Το ίδιο ισχύει και για τον κινηματογράφο. Η εικόνα των πτωμάτων στην Ακρόπολη δεν είναι σκανδαλώδης επειδή προσβάλλει το μνημείο. Αποκαλύπτει τη βαθύτερη αλήθεια κάθε μνημείου: ότι είναι φτιαγμένο πάνω σε θραύσματα, πάνω σε σιωπές και απώλειες.
Ο Jacques Rancière, στο "The Politics of Aesthetics", υπενθυμίζει ότι η τέχνη έχει τη δύναμη να αναδιατάξει το «μοιρασμένο αισθητό» – το ποιος έχει λόγο, ποιος έχει εικόνα, ποιος εμφανίζεται και ποιος παραμένει αόρατος στον δημόσιο χώρο. Η Ακρόπολη, ως απόλυτα ελεγχόμενος χώρος, είναι ο κατεξοχήν τόπος όπου η τέχνη απειλεί το κατεστημένο αφήγημα – όχι με καταστροφή, αλλά με φαντασία.
Η Ακρόπολη είναι ο μετρονόμος μας, η ακίδα που αέναα κινείται στον χρόνο δίνοντας το τέμπο, τον παλμό. Δεν είναι ταριχευμένη πεταλούδα σε γυαλί, μούμια σε σκοτεινό μουσείο.
Η πρόταση του Λάνθιμου, ακόμη κι αν δεν γνωρίζουμε τις λεπτομέρειές της, έχει ήδη ενεργοποιήσει ένα ενδιαφέρον συμβολικό πεδίο. Θυμίζει ότι τα μνημεία δεν είναι μουσειακές βιτρίνες, αλλά χώροι ερμηνείας, διαφωνίας, σύγκρουσης. Ο Giorgio Agamben έχει μιλήσει για το πώς το «ιερό» μετατρέπεται συχνά σε «μη-χρήσιμο» – ένα αντικείμενο τοποθετημένο σε τέτοιο βάθρο που δεν επιτρέπεται καμία πραγματική επαφή μαζί του. Έτσι και η Ακρόπολη: καθαγιασμένη τόσο από την Ιστορία όσο και από την τουριστική της πτυχή, καταλήγει αποστειρωμένη.
Τι είναι ζωντανό μνημείο;
Και όμως, η τέχνη οφείλει να ενοχλεί. Οφείλει να μας φέρνει αντιμέτωπους με ό,τι προσπαθούμε να ξεχάσουμε ή να κρύψουμε κάτω από το μάρμαρο της εθνικής υπερηφάνειας. Ο Λάνθιμος δεν προσέβαλε το μνημείο. Τοποθέτησε το ερώτημα: πώς επιτρέπεται να το βλέπουμε σήμερα; Και γιατί δεν αντέχουμε να το φανταστούμε μέσα από μια εικόνα που δεν το εξιδανικεύει;
Το ΚΑΣ ίσως απέκρουσε τα πτώματα. Δεν απέκρουσε, όμως, την αμηχανία που προκαλεί η ίδια του η απόφαση. Γιατί τελικά, το πιο ζωντανό μνημείο είναι αυτό που δεν φοβάται τη σύγχρονη ματιά – ούτε τον θάνατο, ούτε τη διαφωνία.