Ένα podcast για παιδιά; Όχι μόνο. Στο «Live from Mount Olympus», ο Ερμής έχει φωνή πολυβραβευμένου ηθοποιού του Broadway, ο Μινώταυρος αντηχεί μέσα από iPhone. Ένα πρότζεκτ του Ιδρύματος Ωνάση που αποδεικνύει πως οι ελληνικοί μύθοι δεν είναι κειμήλια, αλλά εργοτάξια συναισθημάτων.
Ελάχιστα μέρη είναι τόσο φορτισμένα συμβολικά όσο ο Olympic Tower στη Fifth Avenue. Ο Πύργος του Ολύμπου στην καρδιά του Μανχάταν. Χτισμένος από τον Αριστοτέλη Ωνάση και ονομασμένος προς τιμήν του ιερού βουνού των θεών, μοιάζει με μοντέρνο ναό της φιλοδοξίας. Όμως, ένα ψυχρό πρωινό στη Νέα Υόρκη, κάτω από το ακίνητο βλέμμα του πορτραίτου του Ωνάση, κάτι αρχαιότερο άρχισε να αφυπνίζεται.
Αρχές Ιανουαρίου βρίσκομαι στα γραφεία του Ιδρύματος Ωνάση στη Νέα Υόρκη μαζί με συναδέλφους για να συζητήσουμε για το «Live from Mount Olympus», το βραβευμένο podcast που επανερμηνεύει τους ελληνικούς μύθους απευθυνόμενο σε παιδιά και νεαρούς ακροατές – στην πραγματικότητα το τελικό κοινό είναι πολύ ευρύτερο. Αυτό που συνάντησα δεν ήταν απλώς μια συνομιλία για τη μυθοπλασία. Ήταν μια προσωπική επανασύνδεση με τις ιστορίες που μεγάλωσα, ιστορίες που εδώ ζωντανεύουν ξανά, παιχνιδιάρικες και βαθιά επίκαιρες.
Η έκτη σεζόν είναι έτοιμη μας λένε. Θα βγει στον αέρα στις 22 Απριλίου. «Θησέας και Αριάδνη», μια ιστορία έρωτα, εξαπάτησης, τεράτων και λαβυρίνθων. Ένα αφήγημα που, όπως όλοι οι μύθοι, αλλάζει μορφή μέσω όσων τολμούν να το αφηγηθούν ξανά. Και εδώ, οι τολμηροί αφηγητές είναι ηθοποιοί του Broadway, θεατρικοί σκηνοθέτες, ηχολήπτες, ψυχολόγοι. Μια παρέα Νεοϋορκέζων που δούλεψαν μαζί σαν να έστηναν παράσταση για το Διόνυσο.Ήταν, με την καλύτερη έννοια, ένα θεατρικό σεάνς.
Το ηχητικό όρος Όλυμπος
«Είναι μια θεατρική, ηχητικά πλούσια περιπέτεια», είπε η Julie Burstein, δημιουργός του podcast και βραβευμένη παραγωγός με το βραβείο Peabody. «Μπορεί να υπάρξει απίστευτη σύνδεση μόνο μέσα από τις φωνές, ακόμη κι όταν οι ηθοποιοί δεν είναι καν στον ίδιο χώρο» συνεχίζει. Καθισμένη απέναντί μου, μιλά για το πώς γεννήθηκε το «Live from Mount Olympus» μέσα στην πανδημία—μια στιγμή απομόνωσης που εξελίχθηκε σε γόνιμο πεδίο συνεργασίας.
«Ήταν απρόσμενα θεραπευτικό», πρόσθεσε η Rachel Chavkin, μία από τις σκηνοθέτριες, βραβευμένη με Tony για το «Hadestown», ένα μούζικαλ που αφηγήθηκε τον μύθο του Ορφέα και της Αριάδνης. «Είναι το πιο ανάλαφρο πράγμα που κάνουμε, και όμως το πιο βαθύ» λέει η σκηνοθέτης που είναι και η καλλιτεχνική διευθύντριά της Τhe Team, της θεατρικής ομάδας από το Μπρούκλιν που είναι συμπαραγωγός του Ιδρύματος Ωνάση στο «Live from Mount Olympus».
Η χαρά τους ήταν εμφανής. Όπως και ο σεβασμός τους προς το υλικό. Δεν πρόκειται για μυθολογία σε προθήκες μουσείων. Πρόκειται για μυθολογία εν κινήσει. Που μιλά, που σκοντάφτει, που γελάει.
Ο André De Shields—θρύλος του Broadway και ο πρώτος Ερμής στο «Hadestown»—επιστρέφει ως Ερμής στο «Θησέας και Αριάδνη», ο θεός-αφηγητής. Η φωνή του είναι το χρυσό νήμα που συνδέει κάθε επεισόδιο, οδηγώντας τον ακροατή μέσα από θάλασσες, βασίλεια και συναισθήματα. «Μπορεί να υπάρξει απίστευτη σύνδεση μόνο μέσα από τις φωνές, ακόμη κι όταν οι ηθοποιοί δεν είναι καν στον ίδιο χώρο» λέει η Julie.
Η νέα σεζόν μάς μεταφέρει στην Κρήτη. Στην πείνα του Μινώταυρου, στον φόβο του λαβύρινθου, στις απελπισμένες ελπίδες δεκατεσσάρων Αθηναίων, ανδρών και γυναικών που πρέπει να θυσιαστούν στον Μινόταυρο. Ο Θησέας είναι ανάμεσά τους. Η Αριάδνη προορίζεται να παραμείνει θεατής. Μέχρι που ο Έρως εμφανίζεται απρόσκλητος. Και όλα αλλάζουν.
Η Προσωπική Μυθολογία
Ακούγοντας αποσπάσματα του νέου podcast κατά τη διάρκεια της συζήτησης, ένιωσα παράξενα συγκινημένη. Έχω συναντήσει αυτές τις ιστορίες χιλιάδες φορές. Σε παιδικά βιβλία με εικόνες, σε ψιθύρους νανουρίσματος. Και τώρα τις συναντούσα αλλιώς. Σε νέες προφορές, σε άλλους ρυθμούς. Από ανθρώπους που τις αγαπούσαν τόσο ώστε να τις αμφισβητούν.
«Θέλω να πει η Περσεφόνη την ιστορία της με τα δικά της λόγια», λέει η Rachel. Η Περσεφόνη. Η Πανδώρα. Ο Προμηθέας. Κάθε σεζόν του podcast εστιάζει σε μία μορφή της μυθολογίας, η ιστορία της οποίας αφηγείται από πολλαπλές οπτικές. Στην πέμπτη σεζόν, ο μύθος της Πανδώρας ξεδιπλωνόταν από τον Ησίοδο, την Αθηνά, τον Ερμή, την ίδια την Πανδώρα. Και κάθε φορά αποκτούσε άλλη σημασία.
Όπως εξήγησε η Julie Burstein: «Η Πανδώρα λέει τη δική της εκδοχή. Πρώτα ο Ησίοδος, μετά τον διακόπτει η Αθηνά λέγοντας “όλα λάθος τα λες”, και στο τέλος, η Πανδώρα μιλά για τον εαυτό της.» Κάποιο παιδί έγραψε: «χάρηκα που η Περσεφόνη είχε επιλογή». «Δεν είναι τρομερό ότι ένα δεκάχρονο λέει τέτοιο πράγμα;» λέει η Julie.
Ο μύθος, μας λένε οι δημιουργοί, δεν είναι στατικός. Είναι ρευστός. Και αυτό δεν είναι απλώς φιλολογική θέση. Είναι θεμελιώδης επιλογή. «Τα παιδιά έχουν απίστευτα οξύ ανιχνευτή ανοησίας», τους προειδοποίησε ο εκπαιδευτικός ψυχολόγος Michael Cohen. «Μην ωραιοποιείτε τα πράγματα.» Και είχε δίκιο. Τα παιδιά ζητούν συναισθηματική αλήθεια. Αντέχουν τη λύπη του Προμηθέα, τη σύγχυση του Περσέα, τη μελαγχολία της Περσεφόνης. Καταλαβαίνουν πως οι θεοί είναι ατελείς. Πως οι ήρωες κάνουν λάθη. Πως η αγάπη, συχνά, γεννιέται στο σκοτάδι.
Ο Ήχος ως Γλυπτική
Οι δημιουργοί δεν αφηγούνται απλώς ιστορίες. Τις οικοδομούν ηχητικά, συναισθηματικά, αρχιτεκτονικά. «Ρωτήσαμε: πόσο μεγάλη ήταν η κεντρική πλατεία της Κνωσού; Από τι υλικό ήταν το δάπεδο; Πώς ακούγονται τα πόδια του ταύρου πάνω της;» εξηγούν. Η ηχητική σχεδίαση δεν είναι διακόσμηση. Είναι σκηνογραφία. Η ανάσα του φόβου, το άγγιγμα της πέτρας, το μουγκρητό του Μινώταυρου είναι όλα μέρος της πλοκής.
Και το πιο εντυπωσιακό: πολλά από τα ηχητικά καταγράφηκαν σε iPhones, σε ντουλάπες, μέσα στην πανδημία. Κι όμως, η μαγεία έμεινε άθικτη. «Ο ήχος είναι σαν χαρακτήρας. Δημιουργεί τοπίο», ψιθυρίζω.
Καθισμένη ανάμεσα σε θεατράνθρωπους από το Μπρούκλιν, σκεφτόμουν τι σημαίνει να μοιράζεσαι αυτούς τους μύθους με τον κόσμο -όχι ως εθνικούς θησαυρούς, αλλά ως ζωντανά δώρα. Δεν πρόκειται για εξαγωγή πολιτισμού. Είναι μια χειρονομία φιλοξενίας.
Όταν μίλησαν για την αναπαράσταση της Πανδώρας στη βάση του αγάλματος της Αθηνάς στον Παρθενώνα, αισθάνθηκα κάτι σαν αποκατάσταση. Όχι εθνική. Υπαρξιακή. Σαν να περνούσαμε από χέρι σε χέρι έναν καθρέφτη που δείχνει κάτι πιο αληθινό κάθε φορά. Χαμογελά η Julie. «Χρησιμοποιήσαμε την αναπαράσταση της Πανδώρας στη βάση του αγάλματος της Αθηνάς—όχι το κουτί. Δεν υπήρχε κουτί στον Ησίοδο. Η Πανδώρα εμφανίζεται σαν θεότητα της γης, που αναδύεται.»
Ένα Νήμα στον Λαβύρινθο
Στην έκτη σεζόν που μόλις κυκλοφόρησε, ο Μινώταυρος δεν είναι μόνο τέρας. Είναι φόβος. Εγκλωβισμός. Μια μεταφορά για την εφηβεία και την επανάσταση. Η Αριάδνη δεν είναι πλέον σιωπηλή. Είναι στρατηγός, ερωτευμένη, ανυπότακτη. Το νήμα σφίγγει. Ο χορός ξεκινά. Και η ιστορία ανασυντίθεται.
Το podcast παράγεται από το Ίδρυμα Ωνάση, διανέμεται από την PRX, και είναι σε καλλιτεχνική σύμπραξη με την θεατρική κολεκτίβα The TEAM—μια ομάδα από το Μπρούκλιν που εξερευνά την αμερικανική ταυτότητα μέσα από πειραματικές παραστάσεις. «Αυτές είναι ιστορίες με τις οποίες μεγαλώσαμε πολλοί από εμάς. Και τώρα τις λέμε με θεατρικότητα, με τρυφερότητα, με παιχνιδιάρικη ελευθερία» λέει η Rachel.
Μπορεί να απευθύνεται σε παιδιά, αλλά δημιουργείται με την αυστηρότητα της τέχνης για ενηλίκους. Και γεννήθηκε σε μια εποχή σκότους, αβεβαιότητας και απομόνωσης. «Ένα απρόσμενο γιατρικό ήταν αυτό το πρότζεκτ. Για εμάς. Για τα παιδιά. Για όλους», λέει η Rachel. Γιατρικό, ναι. Όχι επειδή οι ιστορίες είναι εύκολες. Αλλά επειδή είναι αληθινές. Επειδή θυμίζουν σε εμάς, και στα παιδιά μας ότι για να βγεις από τον λαβύρινθο, πρέπει πρώτα να χαθείς μέσα του.
Καθώς έφευγα από τον χώρο και κοίταξα ξανά το πορτραίτο του Ωνάση, αισθάνθηκα ότι κάτι είχε αλλάξει. Είχα πάει για μια συνέντευξη. Είχα φύγει με μια νέα αφήγηση. Για το πώς οι μύθοι δεν μένουν στα αγάλματα. Ζουν μέσα στις φωνές. Στις ερμηνείες. Στους ψιθύρους.