Ποιος ήταν ο δικηγόρος και ιστοριογράφος Πέτρος Μακρής Στάικος, συγγραφέας της καθηλωτικής ιστορίας του γεννημένου ηγέτη, αριστοκράτη Κίτσου Μαλτέζου, που μπήκε στην Αριστερά και δολοφονήθηκε στα 23 του χρόνια από πρώην συντρόφους του.
Ο τρόπος που έζησε έδειχνε απολύτως διαφορετικός, προς άλλη κατεύθυνση, από τις ψηφίδες που τον συγκροτούσαν και τον καθόριζαν ήδη από τη γέννησή του, το 1949 -γιος μεγαλοαστικής, πλούσιας οικογένειας, απόγονος ιστορικών οικογενειών της Ελλάδας.
Ο Πέτρος Μακρής Στάικος, που βρέθηκε την Τετάρτη νεκρός στο διαμέρισμά του όπου ζούσε συνειδητά μόνος, υπήρξε ο επίμονος χρονικογράφος και ιστοριογράφος μιας εποχής πολλαπλών φορτίσεων και ερμηνειών. Κατοχή, Εμφύλιος, τα σκιρτήματα της ελληνικής Αριστεράς. Kαι κυρίως αυτός που τόλμησε να γράψει την ιστορία του Κίτσου Μαλτέζου.
Ο αριστοκράτης των Αθηνών, τρισέγγονος του Μακρυγιάννη, Κίτσος Μαλτέζος, γεννημένος για να ηγηθεί, ενσωμάτωσε όλες τις πολιτικές ζυμώσεις και αντιξοότητες της δεκαετίας του '40. Από την άκρα δεξιά έφτασε στην άκρα αριστερά -εκπρόσωπος μιας γενιάς νέων μεγαλοαστών, εύπορων γόνων, που έμελλε να κυβερνήσουν και οι οποίοι μπήκαν στην Αριστερά από κίνητρα βαθιά ψυχολογικά. Την ιστορία του λαμπερού Κίτσου, που δολοφονήθηκε στο κέντρο της Αθήνας, μόλις στα 23 του χρόνια, από φίλους του μεγαλοαστούς επειδή αποχώρησε από το ΚΚΕ, έγραψε με μεστό λόγο, αιμάτινο και γεμάτο στοιχεία, ημερομηνίες, ονόματα ο Πέτρος Μακρής Στάικος. Και αν και του χρωστάει πολλά η σύγχρονη ιστοριογραφία γι' αυτό το βιβλίο, η αλήθεια είναι ότι αποτέλεσε μια σανίδα σωτηρίας σε μια ψυχολογικά δύσκολη στιγμή για τον Στάικο. Κατά μία έννοια, καθρεπτιζόταν ο εαυτός του στο πρόσωπο του Μαλτέζου.
Κίτσος Μαλτέζος, η «σανίδα σωτηρίας», το μακρινό alter ego του Στάικου
Σε μια κρίσιμη στιγμή στη ζωή του, που αισθανόταν ακυρωμένος εξαιτίας μιας δικαστικής υπόθεσης που ξεκίνησε το 1990, ο Στάικος αποφάσισε να γράψει ένα βιβλίο. Αρχικά, σκέφτηκε να γράψει για τη ζωή του. Μετά όμως φώτισε μέσα του μια άλλη επιλογή ως ιδανική: να γράψει για τη ζωή του Κίτσου Μαλτέζου, αυτού του πολλά υποσχόμενου νέου που προοριζόταν να κυβερνήσει και που η γιαγιά του τον φώναζε ήδη από μωρό «κύριε υπουργέ». Να φωτίσει τι συνέβη με τη δολοφονία του Κίτσου μέρα μεσημέρι, στο κέντρο της πόλης, μπροστά στο άγαλμα του Βύρωνα, από τέσσερις γόνους μεγαλοαστικών οικογενειών, με τον Αδωνι Κύρου να έχει δώσει την εντολή για τη δολοφονία και να παρακολουθεί από το απέναντι πεζοδρόμιο. Η περίφημη ιστορία για την οποία ο Λεωνίδας Κύρκος έχει δηλώσει ότι ήταν μάρτυρας ως τσιλιαδόρος και ότι είναι ένα από τα λίγα πράγματα που έχει μετανιώσει στη ζωή -ο Στάικος δεν τον πίστευε, έλεγε ότι αν βρέθηκε εκεί ο Κύρκος, ήταν τυχαία.
Η καθηλωτική ιστορία του Κίτσου Μαλτέζου
Ο νέος, όμορφος, ιδιοφυής, εκπληκτικής μόρφωσης, ηγέτης, μεγαλοαστός Κίτσος Μαλτέζος ήταν ο μοναδικός απόγονος του Μακρυγιάννη, τρισέγγονός του -ενδιαφέρουσα σημείωση: ο Στάικος προερχόταν από ένδοξη οικογένεια αγωνιστών και πολιτικών και ο προπάππους του ήταν ο οπλαρχηγός στην έξοδο του Μεσολογγίου.
Οι γονείς του Μαλτέζου είχαν χωρίσει και δεν επέτρεπαν στη μητέρα του να βλέπει τον γιο της, επειδή την είχαν πιάσει με εραστή… Ο πατέρας ήταν αυταρχικός. Μεγάλωσε με τη γιαγιά και τον παππού, ήδη σε προχωρημένη ηλικία, στην αρχή σε ένα σπίτι στην Κυδαθηναίων στην Πλάκα και μετά στο σπίτι που έχτισαν στον αριθμό 8 της Συγγρού.
Το σπίτι του Μακρυγιάννη, όπως είναι γνωστό, βρισκόταν στην αρχή της Διονυσίου Αρεοπαγίτου, εκεί που σήμερα βρίσκονται τα πολιτικά γραφεία της Ντόρας και του Κώστα Μπακογιάννη. Μεγάλωνε μάλλον δυστυχής στο σπίτι. Διάβαζε διαρκώς και είχε μοναδική ικανότητα σύνθεσης και ανάλυσης -στα 15 του χρόνια ο Κίτσος διάβαζε Καντ-, ενώ το περιβάλλον του διαρκώς τον μπόλιαζε αυτά τα χαρακτηριστικά της ιδιοφυίας του, λέγοντάς του πώς είναι προορισμένος να κυβερνήσει. Ηδη από παιδί, η γιαγιά του τον φώναζε «κύριε υπουργέ». Τον έσπρωχναν προς μια κατεύθυνση πνιγηρή για ένα παιδί -ένα παιδί που ήταν ηγέτης μιας από τις παρέες στο Ζάππειο που έδιναν ραντεβού σχεδόν κάθε μέρα για να παίξουν ξύλο.
Ο Μαλτέζος, όπως και πολλοί άλλοι γόνοι μεγαλοαστικών οικογενειών στη δεκαετία του ’40, στράφηκε στην Αριστερά. Για την ακρίβεια, η διαδρομή του ήταν η εξής: έφηβος ήδη γράφτηκε στη Νεολαία του Μεταξά, ενώ μετά την εισαγωγή του στη Νομική Αθηνών το 1941 εντάχθηκε στην Κομμουνιστική Νεολαία. Σύντομα έγινε ηγετική φυσιογνωμία της σπουδάζουσας νεολαίας αλλά και της ΟΚΝΕ (Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας) -όλοι τον αποκαλούσαν «κόκκινο τσάρο».
Το 1943 αποχώρησε, ενοχλημένος από την τακτική του ΚΚΕ, και οργανώθηκε στις αστικές οργανώσεις ΡΑΝ (Ρωµυλία-Αυλών-Νήσοι) και ΕΣΑΣ (Εθνικός Σύνδεσμος Ανωτάτων Σχολών). Ηταν η αρχή του τέλους του, αφού μπήκε στο στόχαστρο της ΟΠΛΑ. Η δολοφονία του ήταν θέμα χρόνου.
Τα παιδιά των μεγαλοαστών που πήγαν στην Αριστερά
Τέλη Ιανουαρίου του 1944 γίνεται μια απόπειρα εναντίον του. Γλιτώνει. Τρέχει σπίτι του, επικοινωνεί με φίλους του, επίσης οργανωμένους, επίσης μεγαλοαστούς, τους λέει να μαζέψουν τα απαραίτητα και να κατευθυνθούν όλοι μαζί προς το Πολυτεχνείο για να βρουν ασφαλές καταφύγιο. Ετσι και γίνεται. Είναι 1η Φεβρουαρίου. Ξεκινά από το σπίτι του στη Συγγρού ο Κίτσος, κατευθύνεται προς το Ζάππειο. Πίσω του τον ακολουθούν τέσσερις άνδρες. Ολοι φίλοι του, όλοι γόνοι μεγαλοαστικών οικογενειών. Δεν το αντιλαμβάνεται. Κάποια στιγμή, μπροστά στο άγαλμα του Βύρωνα ακούγεται μια δυνατή φωνή: «Κίτσο». Γυρίζει ο Μαλτέζος να δει ποιος τον φωνάζει και δυο σφαίρες τον διαπερνούν. Μια στον κρόταφο, μια στο στήθος. Ο Μαλτέζος, μόλις 23 ετών, ο άνθρωπος που έμελλε να κυβερνήσει την Ελλάδα, είναι νεκρός, από χέρια φίλων του, με τσιλιαδόρους της ΟΠΛΑ ολούθε και με τον Αδωνι Κύρου να επιβλέπει από απόσταση.
Η συγγνώμη του Φαράκου στην παρουσίαση του βιβλίου
Εμελλε λοιπόν την ιστορία του Κίτσου Μαλτέζου να την αφηγηθεί ο Στάικος, μεγαλοαστός και αυτός, αν και η οικογένειά του είχε πτωχεύσει. Κλείστηκε στο σπίτι του στο Παγκράτι και άρχισε να γράφει για την εποχή εκείνη, όταν ακόμα υπήρχαν νέφη, στερεότυπα, ταμπού, μύθοι γι' αυτήν. Όταν φυσικά δεν περνούσε χιλιάδες ώρες σε αρχεία, βιβλιοθήκες, ή δεν έκανε συνεντεύξεις. Και κάπως έτσι, τον Ιούλιο του 1999, μετά από χρόνια ερευνών και χιλιάδες ώρες συγγραφής ακούγοντας jazz -είχε περί τα 3.000 cd και Lp-, παρέδωσε στο ελληνικό κοινό ένα βιβλίο που έγινε εμβληματικό ακαριαία: «Κίτσος Μαλτέζος, ο αγαπημένος των Θεών» (κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Ωκεανίδα και προ διετίας επανεκδόθηκε από την Εστία).
Η δίκη για το γιουγκοσλαβικό καλαμπόκι που τον συνέτριψε
Ηταν το βιβλίο που τον καθιέρωσε αμέσως ως ιστοριογράφο αλλά και που τον έσωσε από την κατάθλιψη -ακόμα και από αυτοκτονικές τάσεις. Διότι όσα προηγήθηκαν της συγγραφής ήταν καταιγιστικά. Μυθιστορηματικά. Ναι, ο Στάικος θα ήταν ιδανικός πρωταγωνιστής ενός καθαρόαιμου ψύχραιμου μυθιστορήματος, για παράδειγμα του Ροθ.
Όλα ξεκίνησαν λοιπόν όταν ο Στάικος έβγαινε, κατακρεουργημένος από συγκεκριμένους πολιτικούς και επιχειρηματικούς κύκλους και με φόβο για τη ζωή του, από την περίφημη δίκη για το γιουγκοσλαβικό καλαμπόκι, που άρχισε το 1990. Ηταν ένας από τους δικηγόρους και με την εμμονή και την πειθαρχία, που στη συνέχεια μάθαμε ότι τον διέκρινε, έκανε εξαντλητικές έρευνες, συνεντεύξεις, βρήκε έγγραφα και χάραξε μια πολιτική στην πολύκροτη δίκη, που κάποια στιγμή ενόχλησε. Πολύ. Πάρα πολύ.
Για την ιστορία, αναφέρουμε ότι η δίκη για το σκάνδαλο με το γιουγκοσλαβικό καλαμπόκι αφορά την πρώτη διακυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και οδήγησε στο Ειδικό Δικαστήριο τον Νικόλαο Αθανασόπουλο, που ήταν αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών. Τον Μάιο του 1986 το φορτηγό πλοίο «Αλφονσίνα» κατέπλευσε στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, φορτωμένο με 9.000 τόνους καλαμποκιού. Όπως αποδείχθηκε, τα πλαστά έγγραφα με τα οποία εφοδιάστηκε το πλοίο έλεγαν ότι το καλαμπόκι φορτώθηκε στην Καβάλα και όχι στο Κόπερ της Γιουγκοσλαβίας, όπως πραγματικά είχε συμβεί. Με τον τρόπο αυτόν, οι εμπλεκόμενοι επιχειρηματίες παρουσίασαν ως ελληνικό το καλαμπόκι προκειμένου να αποφύγουν την εισφορά ύψους 182 εκατ. δραχμών προς την ΕΟΚ και φυσικά να έχουν επιπλέον κέρδος από την υψηλή τιμή της πώλησης και την καταβολή κοινοτικών επιδοτήσεων.
Ο Στάικος, ο οποίος συγκρούστηκε με τους επιχειρηματίες, έφτασε να ζητήσει προστασία από την αστυνομία και να τον ακολουθεί κάποιος για την προστασία του παντού –όπως ο ίδιος αποκάλυψε, η αστυνομία του είχε στείλει έναν παρακρατικό, έναν άνδρα με πολιτικά που έφερε όπλο ακόμα και μέσα στο δικαστήριο -γεγονός που προκάλεσε σκάνδαλο. Τον αποκαλούσαν «εφιάλτη» και «χαφιέ», είχαν εξαπολύσει εναντίον του μια πρωτοφανή επιχείρηση δολοφονίας χαρακτήρα. Για χρόνια μετά τη δίκη δεν έβρισκε σχεδόν πελάτη στο δικηγορικό του γραφείο. Ετσι η κατάθλιψη τον τύλιξε -και τη γνώριζε καλά, αφού την είχε δει στα μάτια της μητέρας του όταν ήταν μόνο 10 χρόνων και η μητέρα του βυθίστηκε ψυχολογικά μετά από μια επέμβαση που έκανε, μόλις στα 35 της χρόνια, για να της αφαιρέσουν έναν όγκο από τον εγκέφαλο.
Η συγγραφή του βιβλίου για τον Κίτσο Μαλτέζο σχεδόν τον έσωσε. Σαν να έβρισκε στο πρόσωπο και την ιστορία του Κίτσου κοινά στοιχεία. Σαν να έγινε ο Κίτσος Μαλτέζος ο καθρέπτης του Πέτρου Στάικου. Εχει ενδιαφέρον ότι όταν τέλειωνε τη συγγραφή του βιβλίου, τον Ιούλιο του 1999, μέσα σε νέφη καπνού -κάπνιζε αρειμανίως-, ήχους τζαζ, λόφους σημειώσεων και βιβλίων, ταυτόχρονα καταδυόταν στη γραφή του Μαρκ Μαζάουερ, του γνωστού ιστορικού και καθηγητή στο Columbia. Aλλά ο Μαζάουερ είναι η αρχή ενός άλλου νήματος για τον Στάικο, ένα νήμα που άρχισε να ξεδιπλώνει αργότερα.
Ο Στάικος έγραψε μοναδικά την ιστορία αυτή. Αναζητούσε μέσα από την ιστορία -που ήταν η ιστορία της εποχής, η ιστορία της Αθήνας και της εξέλιξης της Αριστεράς- βαθύτερα ψυχολογικά στοιχεία. Οι εξηγήσεις του: οι περισσότεροι προέρχονταν από πατριαρχικές οικογένειες, με πατέρες σχεδόν δυνάστες, μανάδες σχεδόν θρησκόληπτες, με τεράστιες προσδοκίες για το μέλλον τους, ενώ οι ίδιοι ως νέοι είχαν την επιθυμία να αλλάξουν τον κόσμο.
Αξίζει να πούμε ότι ο Γρηγόρης Φαράκος, χρόνια μετά, ζήτησε δημοσίως συγγνώμη εκ μέρους της Αριστεράς για τη δολοφονία του Μαλτέζου. Το έκανε στην επίσημη παρουσίαση του βιβλίου «Κίτσος Μαλτέζος, ο αγαπημένος των θεών». Ο Φαράκος υπήρξε στενός φίλος και σταθερή, αξιόπιστη πηγή για τον Στάικο σε όλη του τη ζωή.
Μετά τον Κίτσο Μαλτέζο ακολούθησαν πολλά βιβλία. Όλα γραμμένα μέσα από τη συνθήκη μοναξιάς που είχε επιλέξει ο ίδιος ο Στάικος για τον εαυτό του. Δεν παντρεύτηκε ποτέ, είχε βέβαια αναρίθμητες ερωμένες, όλες τους παντρεμένες. Ζούσε μαζί με τον αδελφό του τον Πάνο, μέχρι τον θάνατό του, λίγες μέρες μόνο μετά τη γνωμάτευση ότι έχει καρκίνο στον εγκέφαλο -όπως ακριβώς η μητέρα τους. Δεν έζησε εύκολη ζωή ο Στάικος, αν και όταν γεννήθηκε έμοιαζε προορισμένος για αυτήν.
Γιατί δεν έγινε αρχαιολόγος, όπως ονειρευόταν
Βλέπετε, ο πατέρας του, Στάμος, πέθανε μόλις στα 50 του χρόνια από λευχαιμία και άφησε στους δύο γιούς του, τον Πέτρο και τον Πάνο, βαριά χρέη. Κάπως έτσι βυθίστηκε το όνειρο του Πέτρου να ασχοληθεί με την αρχαιολογία που λάτρευε και αποφάσισε να σπουδάσει νομικά και να γίνει δικηγόρος. Πέρασε δύσκολες μέρες τότε, δανειστές του πατέρα του χτυπούσαν τα κουδούνια και τον απειλούσαν. Και είναι αυτό ένα μοτίβο που επαναλήφθηκε στη ζωή του χρόνια μετά, στη δίκη για το γιουγκοσλαβικό καλαμπόκι.
Στη δικηγορική του καριέρα δεν ξεχώρισε μόνον αυτή η πολύκροτη δίκη. Ο Πέτρος Μακρής Στάικος ήταν και ασκούμενος τότε δικηγόρος που μαζί με τον Αλέξανδρο Λυκουρέζο συνέγραψαν τη μήνυση που τελικά οδήγησε στη σύλληψη και την άσκηση ποινικής δίωξης για εσχάτη προδοσία και στάση κατά των πρωταιτίων του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967.
Μετά και τον θάνατο του αδελφού του είχε απομονωθεί, απέφευγε ακόμα και τους φίλους του, δεν απαντούσε σε τηλεφωνήματα συχνά, όπως παραπονιούνται οι ίδιοι. Διάβαζε, έγραφε διαρκώς, κάπνιζε συνεχώς, ένα τσιγάρο κρεμασμένο στα δάχτυλά του, στάχτες να σκορπίζουν γύρω του, καθώς διαρκώς κουνούσε τα χέρια του όταν μιλούσε.
Είχε δηλώσει ότι όταν πεθάνει, θέλει να καεί και η τέφρα να σκορπιστεί στη θάλασσα από κάποιον φίλο, αφού δεν είχε συγγενείς. Ισως στη Ρόδο, που φώτισε τα παιδικά του καλοκαίρια και έγινε δεύτερη πατρίδα του.
Η κηδεία του Πέτρου Μακρή Στάικου θα γίνει στις 20 Αυγούστου. Ηταν 72 ετών.