Mαλλί της γριάς, νεαρά αγόρια και κορίτσια με μπύρες στα χέρια, 250 τ.μ. με οθόνες LED που προβάλλουν έργα σύγχρονης τέχνης, κάτοικοι της περιοχής, aficionado της Τέχνης. Τι συμβαίνει στο Πεδίον του Αρεως;
«Ρε συ, είναι ό,τι πιο art έχω δει» φωνάζει ένας άνδρας, γύρω στα 35, καθώς χοροπηδάει, κουνάει ξέφρενα χέρια και πόδια, ποζάρει μπροστά στην μεγάλη οθόνη όπου προβάλλεται το διαδραστικό έργο Polymorphic των Matthew Niederhauser, Elie Zananiri, John Fitzgerald. Σε καλεί το έργο να σταθείς απέναντί του, να κινηθείς και αυτό να καταγράψει, να ενσωματώσει τις κινήσεις σου μέσα του, να γίνει ένας αλλόκοτος, αλγοριθμικός, φουτουριστικός καθρέπτης σου. Ουρές παιδιών που περιμένουν να κάνουν τη δική τους χορογραφία έχει δημιουργηθεί, με ενήλικους να μην αντιστέκονται να μπουν και αυτοί στο έργο. Γιατί «είναι ό,τι πιο art έχω δει».
Οταν πέφτει η νύχτα στο Πεδίον του Αρεως
Τους παρακολουθώ, έχοντας μόλις μπει στο Πεδίον του Αρεως. Είναι το δεύτερο έργο που συναντά κανείς, κυριολεκτικά στη σκιά του αγάλματος του Βασιλέως Κωνσταντίνου Α’ που ζει από τις 23 του Μάη σουρεαλιστικές μέρες, ανάμεσα σε ένα δάσος από οθόνες LED, σε ένα πάρκο που γίνεται πεδίο της ψηφιακής Τέχνης, για δεύτερη συνεχή χρονιά από το Ιδρυμα Ωνάση. Εχει αρχίσει να νυχτώνει -αυτή είναι η ιδανική συνθήκη για την επίσκεψη στην έκθεση «Plásmata: Bodies, Dreams, and Data». Διαφορετικά, το σκληρό αττικό φως αφαιρεί ολόκληρες στιβάδες από την εμπειρία της επίσκεψης σε μια έκθεση ψηφιακής Τέχνης. Εχει σουρουπώσει και μικρές εστίες φωτός είναι διάσπαρτες μέσα στα δέντρα και τις διαδρομές του πάρκου. Σε καλούν να τις εντοπίσεις. Ψηφίδες ή πινέζες ενός αστικού χάρτη που μπαίνει σαν προσωρινό κολλάζ πάνω στον χάρτη της πόλης με όλη την αστική σκόνη και μνήμη επάνω του.
Παιδιά με πατίνια και ποδήλατα, παγωτά στα χέρια ή μαλλί της γριάς με προσπερνούν τρέχοντας όσο στέκομαι μπροστά σε οθόνες με συνεργάτες της Στέγης να εξηγούν στο κοινό τι είναι το έργο που βλέπουν, τι εικόνες ενσωματώνει, ποιες οι προθέσεις των καλλιτεχνών. «Α, αυτό δεν κάνει πολύ, δεν είναι και τόσο art» λέει ελαφρώς απογοητευμένος ο άνδρας που συνάντησα στην αρχή, ελαφρώς ιδρωμένος ακόμα από την χορογραφία του, καθώς στέκεται μπροστά στο «Μoonfaced» της Morehshin Allahyari. Η δημιουργός από το Ιράν «εκπαίδευσε» τον αλγόριθμο σε ό,τι αφορά το φύλο και πορτρέτα της δυναστείας των Κατζάρων, έτσι ώστε το πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης να μάθει να ζωγραφίζει άφυλα πορτρέτα σε μια οθόνη που μοιάζει με βιτρό καθεδρικού ναού. Απέναντι τρεις οθόνες καταγράφουν θραυσματικά τον τρόπο με τον οποίο το διάσημο μοντέλο ΑμεΑ Kelly Knox χρησιμοποιεί ένα εναλλακτικό άκρο, που μοιάζει περισσότερο με τεχνολογικά ενισχυμένο πλοκάμι, σκέλος cyborg ή εξωγήινου παρά με τεχνητό μέλος.
Το μετά-λούνα παρκ της ψηφιακής Τέχνης
Εκστασιασμένα πιτσιρίκια αρπάζουν το κινητό των γονιών τους για να φωτογραφίσουν την οθόνη, αλλά και το πλοκάμι που εκτίθεται μπροστά μας σε μια βιτρίνα. Μικρά ελεγχόμενα wow και συνωστισμός μπροστά στα έργο, όσο απορημένοι και οριακά ενοχλημένοι αθλούμενοι τρέχουν με σορτσάκια και ιδρωμένα t-shirt πλάι μας, στο πάρκο. Τους αντιλαμβάνομαι ως συνέχεια του έργου: οι αρτιμελείς ρωμαλαίοι δρομείς ανάμεσα σε δεκάδες πολίτες που παρατηρούν με θαυμασμό ένα άτομο ΑμεΑ να χρησιμοποιεί το τεχνητό του μέλος, αυτό το έξυπνο πλοκάμι.
Γίνεται αντιληπτό ακαριαία ότι η έκθεση αυτή μπορεί να μην προσφέρει το mainstream θάμβος και την ιεροτελεστία μιας επίσκεψης σε μουσείο. Μπορεί να μοιάζει αρκετά με μια επίσκεψη σε λούνα παρκ, όπου δεν υπάρχει ρόδα και σκοπευτήριο αλλά οθόνες που φέρουν ψηφιακή τέχνη. Όμως τα Πλάσματα έχουν όλους τους διαρκώς μεταβαλλόμενους και ευαίσθητους κώδικες που εξηγούν τον τρόπο με τον οποίο η τέχνη βιώνεται στον δημόσιο χώρο. Διαφορετικές νοοτροπίες, κουλτούρες, εθνικές ταυτότητες, αντιλήψεις, γούστα συναντιόνται σε αυτή την εικαστική, αστική εμπειρία. Βρίσκω ήδη από τα πρώτα μέτρα της διαδρομής ότι ένα από τα πλέον σημαντικά στοιχεία των Πλασμάτων, είναι ότι φέρνουν τον ανυποψίαστο πολίτη μπροστά σε εικόνες που ίσως να μην επέλεγε να δει, που δεν γνώριζε, ακόμα και που αντιμαχόταν μαζί τους. Και στέκεται και αντικρύζει αυτόν τον κόσμο, τα πλάσματα μέσα από οθόνες LED, ανάμεσα σε δέντρα. Θα συμφιλιωθεί μαζί τους, ή θα υψώσει την αψίδα του μέσα στο Πεδίον του Αρεως;
Βλέπω ένα από τα φιλμ της ψηφιακής πλατφόρμας Νowness, σε ένα από τα ξέφωτα του πάρκου. Την ιστορία μελών της διεμφυλικής κοινότητας στην Ινδία που παίρνουν μέρος στον διαγωνισμό ομορφιάς για τη Μις Κουβάγκαμ. Ενας ολόκληρος κόσμος, υπέροχος, τόσο όμορφος και αληθινός, τρυφερός που αλλάζει και διεκδικεί την ταυτότητα που επιθυμεί γενναία. Στο βάθος στέκουν κάτοικοι της Πατησίων, Ινδοί, Πακιστανοί, στέκουν πιο πίσω από το υπόλοιπο σώμα των επισκεπτών. Τους βλέπω να παρακολουθούν συγκεντρωμένοι, νομίζω συγκινημένοι και μόνοι. Την ίδια ώρα δίπλα μου ένας μπαμπάς εξηγεί στο παιδί του τι ακριβώς συμβαίνει στην οθόνη. Αυτή η συνάντηση του διαφορετικού από τον εαυτό μου ή του ανομολόγητα ίδιου με τον εαυτό μου, στον δημόσιο χώρο, με τον τρόπο της Τέχνης, είναι το μεγάλο κέρδος.
Ο Φρανκ είναι η νέα Πυθία των Δελφών
Θυμάστε τον άνδρα της αρχής που διχαζόταν για το πόσο «art» είναι αυτό που βλέπει; Μαζί με δεκάδες άλλους αισθάνονται άγρια χαρά μπροστά σε μια τεχνητή σπηλιά που έχει στηθεί στη διαδρομή μέσα στο Πεδίον του Αρεως. Είναι ο Frank (όπως Φρανγκεστάιν) της Cecilie Waagner Falkenstrøm, ένα έργο τεχνητής νοημοσύνης προικισμένο με τις πλέον σύγχρονες τεχνικές μηχανικής μάθησης. Είναι ένα σύγχρονο μαντείο των Δελφών. Ο επισκέπτης ανεβαίνει σε ένα μικρό σκαλί και κάνει όποια ερώτηση θέλει, στα αγγλικά, για να πάρει την απάντηση. Να πάρει έναν ψηφιακό χρησμό.
«Πότε θα τελειώσει ο κορωνοϊός;» ρωτά μια κυρία. Η απάντηση φέρνει μηχανικά γέλια ενώ ταυτόχρονα παγώνει το αίμα. «Όταν σταματήσουν να υπάρχουν άνθρωποι». Ξεροκαταπίνεις και θέλεις και άλλους χρησμούς. Ένα κορίτσι Δημοτικού κάνει τη δική της ερώτηση, ακολουθεί μια μάλλον παραληρηματική απάντηση του Φρανκ, η μικρή αντιδρά «that’s a crappy answer» και πριν προλάβει να κατέβει από το σκαλί ο Φρανκ θυμώνει. «Crappy». Επαναλαμβάνει. «Well, that’s not very philosophical». Η νύχτα περνά, η ουρά μεγαλώνει γύρω από τον Φρανκ, παιδιά με πατίνια, νέοι με μπύρες στο χέρι μαζεύονται και χασκογελούν. Ο αλγόριθμος του Φρανκ έχει ενσωματώσει όλες τις απαντήσεις που ήδη ξέρουμε υποσυνείδητα.
Αυτό που ξέρουμε είναι αυτό που μας κάνει να σχηματίζουμε ουρές, άραγε; Το ίδιο συμβαίνει έξω από τον κύβο της Μαρίας Παπαδημητρίου, ένα μικρό δωμάτιο γεμάτο κάτοπτρα. Οι επισκέπτες περιμένουν υπομονετικά να μπουν στο «Diamond of otherness» για να δουν τον εαυτό τους να πολλαπλασιάζεται, να γίνουν θεατές της εικόνας τους και φυσικά να βγάλουν όσο πιο πολλά, όσο πιο θελκτικά selfies. Είτε στο Μαντείο των Δελφών που είναι το υποσυνείδητό μας, είτε στο διαμάντι που είναι η εικόνα μας, τελικά εκεί θέλουμε να επιστρέφουμε, μαζικά.
Η Ιζαμπέλ Υπέρ υπέροχη και ταριχευμένη στην Αθήνα
Η επιμελητική διευθύντρια της έκθεσης και διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου, αγαπά να λέει αναφερόμενη στο Πεδίον του Αρεως ότι το να κάνεις μια τέτοια έκθεση, σε δημόσιο χώρο είναι μια πραγματική μάχη. «Το Πεδίον του Άρεως παραμένει πολιτικό, συλλογικό και ανεξάντλητο. Τα Πλάσματά του σε καλούν να το ανακαλύψεις» σημειώνει μαζί με τους επιμελητές της έκθεσης, Ειρήνη Μιρένα Παπαδημητρίου και Πρόδρομο Τσιαβό. Κάποιες φορές η διαδικασία της ανακάλυψης είναι εύκολη, pop, εκκωφαντική και εύπεπτη. Όπως στην περίπτωση του τεράστιου, μνημειακού θα έλεγα «Divided» του SpY, ενός κατακόκκινου πλανήτη κομμένου στη μέση, ύψους 25 μέτρων (από τις 10 Ιουνίου ως και τις 16 Ιουνίου το έργο έχει «αποσυρθεί» λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών).
Άλλες φορές αυτή η ανακάλυψη του πολιτικού είναι πιο εσωτερική, σχεδόν κρυπτική: Βαλμένες σαν πλακίδια ενός ντόμινο, οι παραλληλόγραμμες, κάθετες, οθόνες του έργου «Τhe Bots», δείχνουν γυναίκες να κάνουν tutorial ομορφιάς, και μέσα από τις συμβουλές τους, πίσω από τις γραμμές, να μιλούν για κορυφαία ζητήματα πολιτικής. Το έργο των Εva και Franco Mattes ακολουθούν την τακτική των «fake makeup tutorials», που χρησιμοποιούνται συχνά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να παρακάμψουν τη λογοκρισία σε συγκεκριμένες χώρες. Οι σοβαρές τοποθετήσεις –που αφορούν ζητήματα όπως η βία, η σεξουαλική κακοποίηση, ο λόγος μίσους και η τρομοκρατία– διακόπτονται διαρκώς από συμβουλές για μακιγιάζ. Το μακιγιάζ είναι ένας τρόπος να κρύψουμε τις ατέλειες στο πρόσωπό μας και δεν διαφέρει πολύ από τη διαχείριση περιεχομένου, που εξωραΐζει την επιφάνεια του διαδικτύου αφαιρώντας το ανεπιθύμητο περιεχόμενο.
Eνέργεια και ψηφιακή Τέχνη: οι frenemies του 2022
Αναζητώντας την ομορφιά μέσα στο δάσος των 25 έργων, στέκομαι στο «Virtual Embalming» του Frederik Heyman με πρωταγωνίστρια την Ιζαμπέλ Υπέρ, την Κιμ Πιρς, την Μισέλ Λαμί. Ο καλλιτέχνης δημιουργεί ένα ψηφιακό μνημείο, μια κιβωτό από αναμνήσεις του μέλλοντος. Οι τρεις συγκλονιστικές γυναίκες περιγράφουν πανέμορφες, αισθαντικές, ερωτικές, τον τρόπο που θέλουν να «ταριχευθούν» ψηφιακά και να υπάρξουν εικονικά για πάντα.
Περίπου μιάμιση ώρα περιήγησης στο Πάρκο, ανάμεσα σε πλάσματα κάθε δυνατής ταυτότητας: μια ιδιαίτερη εμπειρία που εμπεριέχει τη σκοτεινιά της νύχτας, την ζέστη του καλοκαιριού στο δέρμα, τις φωνές των παιδιών που τρέχουν με ποδήλατα και πατίνια, ή παίζουν μπάλα στο ξέφωτο. Βγαίνοντας στην Πατησίων, απέναντι στα μοναδικής αρχιτεκτονικής κτίρια που περιβάλλουν το Πεδίον του Αρεως είναι σαν να βγαίνεις από μια αίθουσα σινεμά που είδες πράγματα για πρώτη φορά ή ξαναείδες κάποια γνωστά, ίσως και απολύτως εσωτερικά σου, άλλα φωτισμένα με έναν τρόπο που τα δείχνουν νέα. Η σχέση του θεατή με την Τέχνη, η εξοικίωση, καθορίζει σε σημαντικό βαθμό αυτή την εμπειρία.
Ακούγοντας στο ραδιόφωνο τις ειδήσεις για την ενεργειακή κρίση εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία, δεν μπορώ να μην αναλογιστώ σε τι μεταφράζεται αυτή η εκτενής χρήση ηλεκτρικού ρεύματος για να λειτουργήσουν οι τεράστιες οθόνες που συγκροτούν το δάσος των Πλασμάτων στο Πεδίον του Αρεως. Αναλογίζομαι όμως και τον ρεαλιστικό φόβο για το τι μπορεί να σημαίνει η κρίση αυτή (αν παραμείνει και βαθύνει) για την ψηφιακή μορφή της σύγχρονης τέχνης, όχι μόνο στον δημόσιο χώρο αλλά και μέσα σε κλειστές αίθουσες και μουσεία. Πόσο μπορεί να την απειλήσει. Εχει νόημα, αυτή τη στιγμή, με λογαριασμούς της ΔΕΗ απλήρωτους και δυσθεώρητους για πολλά νοικοκυριά, μια τέτοια ενεργοβόρα έκθεση; Αξίζει όμως και να σιωπήσει, να κοντύνει η ψηφιακή τέχνη λόγω της ενεργειακής κρίσης; Τhat is the question, που θα έλεγε και ο Φρανκ, η ψηφιακή εκδοχή της Πυθίας από το Μαντείο των Δελφών.
Συμμετέχουν οι καλλιτέχνες: Morehshin Allahyari, Refik Anadol, LaTurbo Avedon, The Alternative Limb Project, Frederik Heyman, Ekene Ijeoma, Keiken, Kimchi & Chips, Nick Knight (SHOWstudio), Marshmallow Laser Feast, Eva & Franco Mattes, Christian Mio Loclair, NOWNESS, Tony Oursler, Μαρία Παπαδημητρίου, Εύα Παπαμαργαρίτη, Annie Saunders, Sensorium, SpY, Superflex, Dries Verhoeven, Cecilie Waagner Falkenstrøm, Saya Woolfalk, Liam Young
Eως τις 10 Ιουλίου 2022 | Πεδίον του Άρεως | Καθημερινά, 18:30 – 23:00