Η δύναμη του αιφνιδιασμού, η επίκληση του συναισθήματος και η οπτικοποίηση του επιχειρήματος ήταν τα μεγάλα όπλα που οδήγησαν, σύμφωνα με πληροφορίες του iefimerida, στην ιστορική επιλογή της UNESCO να μην κάνει απλώς σύσταση στους Βρετανούς, αλλά και να υπογράψει ομόφωνη απόφαση για τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Μια διεκδίκηση που άρχισε το 1984, παίρνει τώρα νέα τροπή.
Δευτέρα 27 Σεπτεμβρίου 2021, απομεσήμερο. Στο Μουσείο της Ακρόπολης, τα πάντα είναι έτοιμα για μια ακόμα μάχη -μια μάχη που τις τελευταίες δεκαετίες έχει πάρει όμως τα χαρακτηριστικά τυπικής διαδικασίας με το ίδιο πάντα αποτέλεσμα. Η ημέρα της μαρμότας για την πολιτιστική κληρονομιά μας και το μεγαλύτερο, διαρκές ελληνικό αίτημα. Ο λόγος για τη συνεδρίαση της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO, για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών στις Xώρες Προέλευσης (ICPRCP), με αντικείμενο το αίτημα της Ελλάδας για Επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα. Σημαντική σημείωση: δεν μιλάμε πλέον για επιστροφή, αλλά για επανένωση των Γλυπτών, που άρπαξε ο Ελγιν, και εκτίθενται στο Βρετανικό Μουσείο, προκειμένου να υπογραμμίσουμε ότι πρόκειται για ένα, στην ολότητά του, μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς και Τέχνης που βανδαλίστηκε και πρέπει να συγκροτηθεί ξανά.
Το νέο «σκηνικό» για την παρουσίαση του ελληνικού αιτήματος
Μέσω zoom, όλοι οι ενδιαφερόμενοι έχουν πάρει θέση για τις τοποθετήσεις της ελληνικής, της βρετανικής πλευράς και φυσικά της Επιτροπής. Κανείς από τους δυο τελευταίους δεν είναι έτοιμος για όσα ακολουθήσουν. Ουσιαστικά για την πλήρη αλλαγή στην έκφραση, την παρουσίαση, ακόμα και την επιχειρηματολογία της Ελλάδας για την επανένωση των Γλυπτών. Μια διαδικασία που άρχισε εβδομάδες πριν, από τις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού, αλλά και της τετραμελούς ελληνικής επιτροπής στην οποία συμμετείχαν ο γενικός Γραμματέας Γιώργος Διδασκάλου, ο γενικός διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης Νίκος Σταμπολίδης, η Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών Βασιλική Παπαγεωργίου και η Νομική Σύμβουλος της Ειδικής Νομικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Εξωτερικών η Άρτεμη Παπαθανασίου. Η επιτροπή που ενίσχυσε το αφήγημα και σχεδόν σκηνογράφησε την ελληνική παρουσίαση. Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα μέλος της Επιτροπής μιλάει πάντα εκ μέρους της Ελλάδας και ένα εκ μέρους της Βρετανίας.
Επί μέρες, συγκεντρώνονταν φωτογραφίες του μουσείου, σε διάφορες φάσεις της ημέρας και της νύχτας. Φωτογραφίες που παρουσίαζαν με ακρίβεια τον τρόπο με τον οποίο το μνημείο, ο Παρθενώνας, «εισέρχεται» στο Μουσείο. Ταυτόχρονα, η αφήγηση εμπλουτίστηκε με νέα σημεία, κλειδιά για να ανοίξουν την επιχειρηματολογία και να απευθυνθούν απευθείας στο συναίσθημα και στον ηθικό κώδικα των μελών της διεθνούς Επιτροπής της UNESCO, τα περισσότερα από τα οποία προέρχονταν από χώρες της Αφρικής που υπέφεραν από την αποικιοκρατία.
Ενα διαρκές, ζωντανό, μουσείο σε απευθείας σύνδεση
Ζητήθηκε δηλαδή, να αλλάξει ο χώρος παρουσίασης. Να γίνει δηλαδή, σε έναν από τους εξώστες, μέσα στο μουσείο, με θέα πίσω τα εκθέματα και την αδιάλειπτη κίνηση των επισκεπτών. Ενα μουσείο ζωντανό, με τα Γλυπτά ένδοξα να αναπτύσσονται και να απαιτούν την επανένωση. Εικόνα που δημιούργησε συνειρμούς και με τις μερικώς κλειστές αίθουσες του Βρετανικού Μουσείου όπου φυλάσσονται τα Γλυπτά και που σύμφωνα με συνεχείς καταγγελίες παρατηρήθηκαν ξανά τον Ιούλιο διαρροές νερού από βροχόπτωση κοντά στα πολύτιμα εκθέματα…
Η εικόνα λοιπόν, ήταν ο πρώτος αιφνιδιασμός. Η ψηφιακή μεταφορά όλων των μερών που συμμετείχαν στην 22η Σύνοδο της Επιτροπής της UNESCO, μέσα στο Μουσείο. Στην ίδια λογική η παρουσίαση εικόνων του Μουσείου, με τον Παρθενώνα να καθρεπτίζεται στον χώρο, ενέτεινε το επιχείρημα της επιστροφής των Γλυπτών στη χώρα τους, σε ένα ειδικά διαμορφωμένο για αυτό το σκοπό μουσείο: φωτίστηκε η επανένωσή τους σχεδόν πάνω στην αρχική τους θέση.
Το έλλειμμα ήθους και ο εκπαιδευτικός ρόλος του Βρετανικού Μουσείου
Πέρα από τη δύναμη της εικόνας όμως, ήταν η προσθήκη δυο νέων επιχειρημάτων που έδωσε καινούριο βάθος στην επιχειρηματολογία της ελληνικής πλευράς. Η επίκληση του συναισθήματος, η ενεργοποίηση της συγκίνησης και της αίσθησης περί δικαίου, κυρίως απέναντι σε μια επιτροπή αποτελούμενη από εκπροσώπους χωρών που έχουν υποφέρει από τις λεηλασίες αποικιοκρατών. Αξίζει να αναφερθεί πάντως, ότι όταν η συζήτηση στράφηκε στο ζήτημα της επιστροφής αντικειμένων σε χώρες που υπήρξαν πρώην αποικίες, στρατηγικά η ελληνική πλευρά υποστήριξε το αίτημα τους, έσπευσε όμως να το διαχωρίσει απόλυτα από την περίπτωση των Γλυπτών του Παρθενώνα.
Ο τρίτος σημαντικός νέος παράγοντας που μπήκε στη συζήτηση, ήταν αυτός της επίκλησης του κώδικα της ηθικής. Ενα σπουδαίο μουσείο όπως το Βρετανικό, που επιμένει ότι έχει και εγκυκλοπαιδικό – εκπαιδευτικό χαρακτήρα, δεν μπορεί και δεν πρέπει να κάνει τέτοιες υποχωρήσεις σε ένα ζήτημα ηθικής βάσης, δηλαδή σε ένα ζήτημα αρχών. Η υποχώρηση αυτή πληγώνει την συνολική του εικόνα και επιχειρηματολογία. Πώς δηλαδή; Ένα μουσείο εγκυκλοπαιδικό δεν έχει κώδικα ηθικής (ethics).
Το αποτέλεσμα του αιφνιδιασμού
Ο αιφνιδιασμός ήταν σαφής, η βρετανική πλευρά δεν κατόρθωσε να αντιδράσει και είπε για μια ακόμα φορά το γνωστό της κείμενο που είχε προετοιμάσει, πιστεύοντας ότι και η Ελλάδα θα έπραττε το ίδιο. Δεν υπήρχε χρόνος για αλλαγή και ανταπάντηση. Το αποτέλεσμα; Μετά από έναν μαραθώνιο περίπου τεσσάρων ωρών, η Ελλάδα πέτυχε παράλληλα με την έκδοση της Σύστασης –στην οποία γίνεται αναφορά στις κακές συνθήκες έκθεσης των Γλυπτών στο Βρετανικό Μουσείο– την έκδοση, για πρώτη φορά απόφασης της Διακυβερνητικής Επιτροπής που αφορά ειδικά στο θέμα της επιστροφής των Παρθενωνείων Γλυπτών. Η Επιτροπή της UNESCO καλεί επιτακτικά το Ηνωμένο Βασίλειο να αναθεωρήσει τη στάση του και να συνομιλήσει με την Ελλάδα, «αναγνωρίζοντας ότι το θέμα έχει διακυβερνητικό χαρακτήρα –σε αντίθεση με τα όσα υποστηρίζει η βρετανική πλευρά ότι η υπόθεση αφορά στο Βρετανικό Μουσείο– και κυρίως ότι η Ελλάδα διεκδικεί δικαίως και νομίμως την Επιστροφή των Γλυπτών στη γενέθλια γη. Και τα δύο κείμενα, της Σύστασης και της Απόφασης, αποτελούν μια ιδιαίτερα σημαντική εξέλιξη στην καθ´ όλα νόμιμη διεκδίκηση της χώρας μας» όπως σημειώνει η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.
Kαι τώρα τι θα ακολουθήσει μετά από αυτή την ιστορική στιγμή της απόφασης; Θα πρέπει να συμμορφωθεί η Βρετανία -και δεν εννοούμε πλέον μόνο το Βρετανικό Μουσείο- με την απόφαση αυτή, εάν θέλει να είναι αξιόπιστη και μέρος του παγκόσμιου πολιτισμού.