Η πολιτική ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων σε μια σημαντική έκθεση στο Παρίσι.
Μηχανή προπαγάνδας για απολυταρχικά καθεστώτα. Σφαίρα εγκαθίδρυσης διακρίσεων και στερεοτύπων για τα φύλα και τις φυλές. Αλλά και πεδίο διατράνωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από πρωταθλητές ακτιβιστές.
«Οι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν αφορούν ποτέ μόνο τον αθλητισμό» λέει κυνικά αλλά και απολύτως ρεαλιστικά η Καρολίν Φρανσουά, επιμελήτρια της έκθεσης «Les Jeux Olympiques: Miroir des Sociétés» (Ολυμπιακοί Αγώνες: Καθρέπτης των Κοινωνιών), που πραγματοποιείται ως τις 17 Νοεμβρίου στο Memorial de la Shoah του Παρισιού.
Ο ανταγωνισμός μεταξύ των αθλητών στην πραγματικότητα βρίσκεται συχνά κάτω από τον μεγεθυντικό φακό του ανταγωνισμού μεταξύ διαφορετικών πολιτικών και αντιλήψεων ανά τον κόσμο.
Είναι όμως και μια πλατφόρμα επίδειξης δύναμης, εξουσίας αλλά και εκδίκησης μεταξύ κρατών και λαών. Eντελώς κόντρα, δηλαδή, στο πραγματικό ολυμπιακό ιδεώδες, όπως περιγράφεται από την πρόθεση του βασιλιά της Ηλείας Ιφίτου, που πήγε στο Μαντείο των Δελφών για να ρωτήσει πότε θα τελειώσουν οι λοιμοί που ταλάνιζαν την Ελλάδα αλλά και οι εμπόλεμες συρράξεις στο εσωτερικό της χώρας.
«Τον ολυμπιακόν αγώνα ανανεώσασθαι»: ο χρησμός έλεγε ότι μόνον η επαναφορά των Ολυμπιακών Αγώνων μπορεί να το καταφέρει αυτό. Να φέρει την εκεχειρία και τη θεραπεία. Και έτσι έγινε.
Ένας χρησμός για τους Ολυμπιακούς του 2024
Τι χρησμό θα έδινε σήμερα το μαντείο; Θυμόμαστε τη ναζιστική προπαγάνδα μέσα στο στάδιο στο Βερολίνο, το 1939. Τον τρόπο που νωρίτερα το στάδιο Vélodrôme d’Hiver, όπου έγιναν οι αγώνες μποξ, πάλης και άρσης βαρών στο Παρίσι, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1924, χρησιμοποιήθηκε το 1942 για να συγκεντρωθούν 13.000 Εβραίοι. Τη δολοφονία 11 αθλητών του Ισραήλ από την παλαιστινιακή οργάνωση «Μαύρος Σεπτέμβρης» στους Ολυμπιακούς του Μονάχου το 1972.
Όλες αυτές είναι μόνο μερικές στιγμές που χρωματίζουν την πολιτική χρήση των αγώνων και το πώς γίνονται πλατφόρμα προώθησης στερεοτύπων και αδικιών.
Ξέρατε, για παράδειγμα, ότι μόνο από το 2012 και τους Αγώνες του Λονδίνου οι γυναίκες αγωνίζονται στο σύνολο των αθλημάτων των Ολυμπιακών Αγώνων;
Ο Μακρόν και η πιο πολιτική ομιλία στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων
Η έκθεση στη γαλλική πρωτεύουσα κατορθώνει να αναδείξει αυτά τα φαινόμενα, που δεν πρέπει να λησμονούμε. Εξάλλου, σε δύο ημέρες αρχίζουν οι Ολυμπιακοί Αγώνες 2024 στο Παρίσι, με τη Ρωσία να συνεχίζει την πολεμική της επέμβαση στην Ουκρανία, τη Λωρίδα της Γάζας να φλέγεται.
Ο ίδιος ο Μακρόν, στην ομιλία του κάτω από τον Πύργο του Άιφελ, αναμένεται να αναφερθεί σε αυτές, στην ίσως πιο πολιτική ομιλία ηγέτη που θα έχουμε ακούσει στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων.
Mε τα μοναδικής αισθητικής φτερά που του έδωσε η Ρένι Λίφενσταλ και τα ρητορικά εργαλεία του Γκέμπελς, ο Χίτλερ έκανε τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου, τον Αύγουστο του 1939, την ιδανική πλατφόρμα προβολής της ναζιστικής ρητορικής του στις 49 χώρες που συμμετείχαν.
Η σκηνοθέτιδα που χρησιμοποίησε ο Χίτλερ για να καταγράψει το ναζιστικό του διεστραμμένο όραμα μεγαλείου -κάποιοι λένε ότι ήταν και ερωμένη του-, η Λένι Ρίφενσταλ, έφτιαξε τα ντοκιμαντέρ του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος δημιουργώντας την ιδεατή εικόνα του κόσμου κατά τον Χίτλερ.
Το φιλμ «Ολυμπία», που παρουσιάστηκε σε δύο μέρη, αποτελεί το πρώτο κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ που έγινε ποτέ για τους Αγώνες. Η Λένι, πρωτοπόρος και σπουδαία στην τέχνη της, έκανε χρήση τεχνικών πρωτόγνωρων για την εποχή, όπως η αργή κίνηση, οι διαφορετικές γωνίες κινηματογράφησης, τα κοντινά πλάνα στα πρόσωπα των αθλητών.
Τζέσε Όουενς, ο άνθρωπος που κατατρόπωσε τον Χίτλερ στο Βερολίνο
Το γεγονός ότι η Ρίφενσταλ παράκουσε την εντολή του Χίτλερ για την προβολή της Αρίας φυλής στην περίπτωση του υπεραθλητή Τζέσε Όουενς δεν τη διέσωσε στη συνέχεια για τη σχέση της με τους ναζί.
Στο φιλμ, δεν μπόρεσε να αντισταθεί στη γοητεία, την υπερδύναμη, το μεγαλείο του αθλητή του στίβου, απόγονο σκλάβων στην Αλαμπάμα, που κέρδισε τέσσερα χρυσά μετάλλια και ταπείνωσε τον Χίτλερ και το διεστραμμένο όραμά του για την Αρία φυλή.
Ο Τζέσε Όουενς έγινε στα 22 του χρόνια σύμβολο των Ολυμπιακών Αγώνων και του ιδρυτικού τους μηνύματος.
Ο Χίτλερ, οργισμένος, έφυγε από το στάδιο πριν του απονεμηθούν τα χρυσά μετάλλια. Αλλά και ο ίδιος ο πρόεδρος των ΗΠΑ τότε, Φράνκλιν Ρούζβελτ, δεν του έστειλε έστω ένα συγχαρητήριο μήνυμα.
Η περίπτωση της Ρίφενσταλ και των Ολυμπιακών Αγώνων του 1939 εξετάζεται στην έκθεση με φωτογραφίες, πόστερ, βίντεο, άγνωστο κινηματογραφικό υλικό και ντοκουμέντα.
Η γροθιά των Μαύρων Πανθήρων
Εξετάζεται όμως και η συγκλονιστική εικόνα των Αμερικανών αθλητών Τόμι Σμιθ και Τζον Κάρλος, που στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1968 στο Μεξικό ανέβηκαν στο βάθρο και την ώρα ανάκρουσης των εθνικών ύμνων ύψωσαν τη γροθιά τους, στον χαιρετισμό των Μαύρων Πανθήρων. Ήταν 16 Οκτωβρίου και οι δύο αθλητές είχαν έρθει πρώτος και τρίτος στον αγώνα δρόμου 400 μέτρων. Διατράνωσαν την αντίδρασή τους στην κοινωνική αδικία και στον ρατσισμό. Και ήταν σαν να έφεραν μαζί τους, πλάι τους, τον Τζέσε Όουενς.
Η έκθεση του Παρισιού εξετάζει επίσης τα φαινόμενα ομοφοβίας που έχουν εκδηλωθεί κατά τη διάρκεια των Αγώνων. Στην πρώτη αίθουσα που έχει σχηματισμένες στο πάτωμα τις γραμμές για τους αγώνες στίβου ενός σταδίου, γίνεται αναφορά στα σύμβολα των Ολυμπιακών Αγώνων, όπως στη φλόγα, τους κύκλους, τον όρκο.
Εδώ ο θεατής βλέπει πέρα από την αρχική τους σημασία και τον τρόπο που τα σύμβολα αυτά καταπατήθηκαν ή χρησιμοποιήθηκαν για άλλους σκοπούς. Τη διαδρομή της ολυμπιακής φλόγας από τους ναζί το 1939, αλλά και τους γραφιστικούς τρόπους με τους οποίους οι ολυμπιακοί κύκλοι χρησιμοποιήθηκαν είτε για την προβολή αυταρχικών καθεστώτων είτε για μια μορφή μποϊκοτάζ.
Ιστορίες ρεκόρ και κοινωνικών ανισοτήτων
Στον δεύτερο χώρο της έκθεσης ο θεατής βρίσκεται ξαφνικά σε έναν αισθητηριακό διάδρομο στίβου και στον καθρέπτη προβάλλονται τόσο ο Τζέσε Όουενς όσο και ο Καρλ Λούις, που συγκλόνισε τον πλανήτη με τις επιδόσεις του στους Ολυμπιακούς Αγώνες στο Λος Άντζελες το 1984. Δύο αθλητές, δύο μέγιστα ρεκόρ, δύο ιστορίες αθλητισμού αλλά και κοινωνικής ιστορίας στις ΗΠΑ, που ακόμα, το 1984, κατατρυχόταν από τον ρατσισμό. Όλες οι όψεις του νομίσματος είναι εδώ. Κανένας δεν μπορεί πια να είναι αφελής.
Στη συνέχεια, εν μέσω χρονολογικής καταγραφής γίνεται μια έρευνα για τη χρήση των ολυμπιακών εγκαταστάσεων μετά την ολοκλήρωση των Αγώνων, με την αναφορά στο 1942 και τη συγκέντρωση χιλιάδων Εβραίων του Παρισιού στο στάδιο να δεσπόζει. Με τη συμβολή μαρτυριών, εξετάζεται η ατομική αλλά και η συλλογική μνήμη από αυτούς τους χώρους διεξαγωγής των αγώνων, στο πέρασμα των χρόνων.
Σε ειδικό χώρο εξετάζεται η τριλογία των αγώνων του Βερολίνου το 1936, του Μεξικού το 1968 και του Μονάχου το 1972. Ακολουθεί μια πινακοθήκη με πορτρέτα αθλητών που ενσαρκώνουν αξίες που ξεπερνούν τον ίδιο τον αθλητισμό. Από τον Τζέσε Όουενς ως τη Νάντια Κομανέτσι.
