Για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη διοργανώνει έκθεση για τον Αμερικανικό Φιλελληνισμό, ένα θέμα κυρίαρχο ανάμεσα στις σημαντικές συλλογές της.
Για τη Γεννάδειο, μια ακαδημαϊκή βιβλιοθήκη με αντικείμενο την Ελληνική ιστορία που ανήκει σε ένα σπουδαίο αμερικανικό ίδρυμα που έχει διακριθεί στη μελέτη της Ελλάδας από το 1881, η διακοσιετηρίδα είναι μια μοναδική ευκαιρία να εξερευνήσει τις σχέσεις και διασυνδέσεις μεταξύ Ελλάδας και Ηνωμένων Πολιτειών κατά τη διάρκεια του αιώνα των επαναστάσεων.
Eκθεση διαθέσιμη και στο διαδίκτυο
Η έκθεση, η οποία θα είναι διαθέσιμη και στο διαδίκτυο, βασίζεται σε σπάνιο αρχειακό υλικό από τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, καθώς και σε πίνακες ζωγραφικής και φιλελληνικά αντικείμενα, από μουσεία και ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα.
Οι συλλογές της Γενναδείου για το '21 περιέχουν εξαιρετικά σπάνιες εκδόσεις, φυλλάδια, απομνημονεύματα, εφημερίδες, αρχειακό υλικό, χαρακτικά, ταξιδιωτικά έργα, χάρτες, ποιήματα και σχολικά βιβλία και αποτελούν γνωστές πηγές για την Ελληνική Επανάσταση και τον Φιλελληνισμό.
Η έκθεση εμπλουτίστηκε ακόμη με δάνεια από: τη Συλλογή του Μιχάλη και της Δήμητρας Βαρκαράκη, τα Αρχεία της Σχολής Χιλλ, τα Αρχεία της Βρετανικής Σχολής Αθηνών, το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, το Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, τα Διπλωματικά και Ιστορικά Αρχεία του Υπουργείου Εξωτερικών και τον κύριο Κωνσταντίνο Αρνιακό.
Η έκθεση, σε επιμέλεια της διευθύντριας της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, Μαρίας Γεωργοπούλου, παρουσιάζει τη δράση μεμονωμένων ατόμων για να αναδείξει το εύρος της αμερικανικής υποστήριξης του αγώνα των Ελλήνων αλλά και τις εκτενείς επιπτώσεις του κινήματος του Φιλελληνισμού στο νέο Ελληνικό κράτος. Το στήσιμο και τη σκηνογραφία υπογράφουν οι Παρασκευή Γερολυμάτου και Ανδρέας Γεωργιάδης. Η έκθεση συνοδεύεται από δίγλωσση έκδοση (ελληνικά, αγγλικά), που ετοίμασε η επιμελήτρια της έκθεσης Μαρία Γεωργοπούλου, με κείμενα των Περικλή Βαλλιάνου, Βαγγέλη Καραμανωλάκη, Curtis Runnels, Φωτεινή Τομαή και Peter Wirzbicki.
Τα αρχαιοελληνικά ιδεώδη της ελευθερίας και της δημοκρατίας δημιούργησαν ισχυρούς δεσμούς μεταξύ της Αμερικής και των Ελλήνων επαναστατών, που αποτυπώνονται και στον Ύμνο της Ελευθερίας του Δ. Σολωμού.
Γκαρδιακά χαροποιήθη
και του Βάσιγκτον η γη,
και τα σίδερα ενθυμήθη
που την έδεναν και αυτή.
Μία έκθεση για τους Αμερικανούς Φιλέλληνες και τη δράση τους
Συγκινημένοι από την εξέγερση των Ελλήνων ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία, οι Αμερικανοί φιλέλληνες πυροδότησαν το δημόσιο αίσθημα και τη συμπάθεια υπέρ της Ελλάδας, συγκέντρωσαν χρήματα και προμήθειες για να βοηθήσουν τον αγώνα και πίεσαν τους πολιτικούς τους εκπροσώπους να αναγνωρίσουν την ελληνική ανεξαρτησία.
Οι Αμερικανοί Φιλέλληνες προσπάθησαν να πείσουν το αμερικανικό κοινό ότι η Ελλάδα, ως γενέτειρα του δυτικού πολιτισμού, άξιζε να αναστηθεί ως ελεύθερο και δημοκρατικό κράτος. Λόγω της κυβερνητικής πολιτικής ουδετερότητας που καθιερώθηκε από το δόγμα Monroe (Δεκέμβριος 1823), η βοήθεια προς την Ελλάδα δεν ήρθε από το κράτος αλλά από ιδιώτες που στήριξαν την Ελληνική Επανάσταση ιδρύοντας Φιλελληνικά Κομιτάτα σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ζέση με την οποία οι Αμερικανοί έσπευσαν να συγκεντρώσουν χρήματα, ρουχισμό και τρόφιμα για τον άμαχο Ελληνικό πληθυσμό ονομάστηκε «ελληνικός πυρετός» και προσέφερε ανακούφιση σε μεγάλο μέρος του άμαχου πληθυσμού στην Ελλάδα.
Η Αμερικανική υποστηριξη στον αγώνα των Ελλήνων
Η έκθεση επικεντρώνεται στη δράση μεμονωμένων ατόμων για να αναδείξει το εύρος της αμερικανικής υποστήριξης του αγώνα των Ελλήνων αλλά και τις εκτενείς επιπτώσεις του κινήματος του Φιλελληνισμού στο νέο Ελληνικό κράτος.
Ο σημαντικός Έλληνας διανοούμενος Αδαμάντιος Κοραής οραματιζόταν μια δημοκρατική Ελλάδα, που θα ανακτούσε τη δόξα της Χρυσής Εποχής του Περικλή. Για να αποκρυσταλλώσει τα πολιτικά του σχέδια το 1823 αντάλλαξε απόψεις για την Ελληνική Επανάσταση και το Σύνταγμα με τον πατέρα του Αμερικανικού έθνους, τον Thomas Jefferson, βαθύ γνώστη των κλασικών σπουδών. Η κλασική παιδεία και η μελέτη του Ελληνισμού που άκμασε το 18ο αιώνα στην Ευρώπη και στην Αμερική εκφράστηκε κυρίως μέσω της λογοτεχνίας, της τέχνης και της αρχιτεκτονικής και δημιούργησε πρόσφορο έδαφος για την υποστήριξη των Ελλήνων επαναστατών.
Στις 25 Μαΐου 1821, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, εξ ονόματος της Μεσσηνιακής Γερουσίας, απηύθυνε επιστολή στον τότε υπουργό Εξωτερικών John Quincy Adams, η οποία δημοσιεύθηκε σε αμερικανικές εφημερίδες, ζητώντας ηθική υποστήριξη. Απευθύνοντας έκκληση προς τους «πολίτες της Αμερικής» να βοηθήσουν τους Έλληνες να «απαλλάξουν την Ελλάδα από τους βάρβαρους», ο Μαυρομιχάλης επικαλέστηκε επιδέξια τη συγγένεια της αμερικανικής και της αρχαίας ελληνικής ελευθερίας: «εις τον τόπον σας εδιάλεξε να κατοική η ελευθερία, από μόνους εσάς λατρευομένη, καθώς ελατρεύετο από τους πατέρας μας».
Ακολουθώντας τη συμβουλή του Κοραή, η πρώτη αυτή έκκληση προς την Αμερική για αναγνώριση και υποστήριξη απευθύνθηκε προς τον νεαρό καθηγητή Edward Everett (1794-1865), ο οποίος ήταν ο πρώτος κάτοχος της έδρας Ελληνικής Λογοτεχνίας Eliot στο Χάρβαρντ και είχε περάσει δύο χρόνια στην Ελλάδα πριν αναλάβει τη θέση του.
Η σκληρότητα του πολέμου, ειδικά η σφαγή της Χίου, και ο θάνατος του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι ενέπνευσαν πολλούς νέους Αμερικανούς να συνταχθούν με τους Έλληνες επαναστάτες. Παρά την πολιτική της ουδετερότητας των Ηνωμένων Πολιτειών, πολλοί ιδιώτες Αμερικανοί εργάστηκαν για την αποστολή πόρων – χρημάτων, οπλισμού και φαρμάκων – στην Ελλάδα, και μια χούφτα Αμερικανοί φιλέλληνες ταξίδεψαν κιόλας προκειμένου να πολεμήσουν στο πλευρό των Ελλήνων. Ο Νεοϋορκέζος George Jarvis έγινε αντιστράτηγος στις ελληνικές δυνάμεις, γνωστός ως «Καπετάν Ζέρβης». Στο σύνταγμά του υπηρετούσε επίσης ο Jonathan Pekham Miller από το Βερμόντ.
Ο πιο σημαντικός από τους Αμερικανούς Φιλέλληνες όμως ήταν ο Samuel Gridley Howe, ένας γιατρός από τη Βοστώνη που ήρθε στην Ελλάδα μετά την αποφοίτησή του από το Χάρβαρντ το 1824. Ο Howe υπηρέτησε ως επικεφαλής χειρουργός του ελληνικού στρατού πριν επιστρέψει στη Βοστώνη για να αναλάβει τη διοίκηση της Σχολής Τυφλών Perkins, αλλά έμεινε για πάντα αφοσιωμένος στην Ελλάδα και μάλιστα επέστρεψε το 1866 για να συνδράμει την εξέγερση των Κρητικών – το σημείο όπου κλείνει η έκθεση. Και οι τρεις έχουν αφήσει εκτενείς αναφορές για τις δραστηριότητές τους στην Ελλάδα. Εκτίθενται τα ημερολόγια του Jarvis και επιστολές του Howe στον Άγγλο George Finlay (από τα αρχεία της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής).
Εκτός από τον καίριο ρόλο που έπαιξαν αυτοί οι Φιλέλληνες στη διανομή της σημαντικής ανθρωπιστικής βοήθειας που έστειλαν οι Αμερικανοί στην Ελλάδα, διέσωσαν επίσης ορφανά ελληνόπουλα στις ΗΠΑ, τα λεγόμενα «ορφανά του Αγώνα». Πολλά από αυτά τα παιδιά εκπαιδεύτηκαν στο Κολλέγιο Amherst και ακολούθησαν σημαντική σταδιοδρομία στις ΗΠΑ ή πίσω στην Ελλάδα. Μερικοί από τους Έλληνες που έφθασαν στις ΗΠΑ φρόντισαν να μοιραστούν τα δεινά τους και την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης με το Αμερικανικό κοινό μέσω διαλέξεων, ενώ άλλοι, όπως ο Σοφοκλής Ευαγγελινός Αποστολίδης, πυροδότησαν τη μελέτη της μεσαιωνικής και νεοελληνικής γλώσσας στην Αμερική με δημοσιεύσεις και πανεπιστημιακά μαθήματα.
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα τμήματα της έκθεσης αναδεικνύει την εκπαιδευτική δράση προτεσταντών ιεραποστόλων στην Ελλάδα. Εκτίθενται πολλά από τα σπάνια σχολικά εγχειρίδια που μετέφρασαν και δημοσίευσαν στη Μάλτα, στη Χίο και στη Σύρο. Από τα σχολεία που ίδρυσαν στην Ελλάδα, αναδεικνύονται το επιτυχημένο σχολείο που ίδρυσε ο αιδεσιμότατος John J. Hill και η σύζυγός του Frances στην Αθήνα εξακολουθεί να λειτουργεί ως σήμερα (Σχολή Χιλλ) και το όμορο διδασκαλείο που βασίστηκε στις αρχές του «Ινστιτούτου Τροία» της Emma Willard.
Η έκθεση διερευνά, επίσης, το ρόλο που έπαιξε το δουλεμπόριο, όπως το βίωσαν οι Αμερικανοί Φιλέλληνες στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής, στη διαμόρφωση της συζήτησης για την χειραφέτηση των σκλάβων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αναδεικνύοντας τον αντίκτυπο ενός διάσημου γλυπτού, της Ελληνίδας σκλάβας του Αμερικανού γλύπτη Hiram Power, στο διάλογο μεταξύ Βορείων και Νοτίων σχετικά με την δουλεία, η έκθεση επιδιώκει να διαφωτίσει τον τρόπο με τον οποίο η ενσυναίσθηση μεταξύ των Ελλήνων θυμάτων της οθωμανικής καταπίεσης και των Αφρικανών σκλάβων στην Αμερική βοήθησε στην αποκρυστάλλωση των ιδεών που οδήγησαν στην κατάργηση της δουλείας.
Η έκθεση χρηματοδοτήθηκε από την Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Ελλάδα, στο πλαίσιο των προγραμμάτων της για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση με τίτλο «ΗΠΑ & Ελλάδα: Γιορτάζοντας 200 χρόνια φιλίας», από Επιτρόπους της Γενναδείου Βιβλιοθήκης και άλλους υποστηρικτές του έργου της Γενναδείου Βιβλιοθήκης.
Πληροφορίες επίσκεψης: Διάρκεια έκθεσης: 25 Μαΐου - 12 Δεκεμβρίου 2021
Ώρες Λειτουργίας: Πέμπτη-Κυριακή 12.00-18.00 / Είσοδος Ελεύθερη
Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα
Γεννάδειος Βιβλιοθήκη - Πτέρυγα Ι. Μακρυγιάννης
Σουηδίας 54, 106 76, Αθήνα | Tηλ.: 210-72.10.536 | email: msmali.genn@ascsa.edu.gr / www.gennadius.gr
Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, Γενναίοι και Ελεύθεροι. Αμερικανοί Φιλέλληνες και ο «ένδοξος Αγώνας των Ελλήνων» (1776-1866)
Έκθεση στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, Πτέρυγα Ι. Μακρυγιάννη
25 Μαΐου – 12 Δεκεμβρίου, 2021 / Επιμελήτρια: Μαρία Γεωργοπούλου