Το λευκό μάρμαρο και οι ασβεστωμένοι τοίχοι του μνημείου ακτινοβολούν κάτω από το φως του ήλιου στο ύψωμα του οχυρού Λίσσε, πάνω από την ομώνυμη τοπική κοινότητα Οχυρού του δήμου Κάτω Νευροκοπίου.
Είναι δύσκολο ο επισκέπτης να μην κοντοσταθεί στον δρόμο προς την έδρα του δήμου, το Κάτω Νευροκόπι, καθώς από μακριά μοιάζει σχεδόν με κυκλαδίτικο εξωκλήσι πάνω σε ένα πρασινισμένο λόφο.
Ογδόντα χρόνια μετά τη «Μάχη των Οχυρών»
Η αντίθεση αυτή των χρωμάτων είναι το πρώτο δυνατό συναίσθημα που δημιουργείται καθώς ανηφορίζεις προς το οχυρό του Λίσσε. Ογδόντα χρόνια μετά τη «Μάχη των Οχυρών», εξακολουθεί να παραμένει ένα σημαντικό κέντρο ιστορικής μνήμης και αλήθειας με καθηλωτική θέα σε όλο το οροπέδιο του Κάτω Νευροκοπίου. Στην πραγματικότητα, εκείνο που χαρακτηρίζει σήμερα τον χώρο αυτό, το πιο δυνατό του σημείο, είναι το ιδιαίτερο «πάντρεμα» που έχει επιτευχθεί ανάμεσα στο χθες και το σήμερα, με τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας.
Η ψηφιακή εποχή, μέσα από υπολογιστές, τάμπλετ, παιχνίδια προσημείωσης, οθόνες παρακολούθησης, κάμερες και ενημερωτικές διαδικτυακές δράσεις, συνυπάρχουν αρμονικά σε βάθος τριακοσίων μέτρων με τα οχυρωματικά έργα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, τις δαιδαλώδεις στοές του οχυρού που προκαλούν δέος, τα παλιά αντικείμενα των στρατιωτών και αξιωματικών που σώζονται, τις αναπαραστάσεις των θαλάμων, όπου διαβιούσαν οι στρατιώτες και ο διοικητής του οχυρού, τις φωτογραφικές απεικονίσεις των μαχών.
Τα τελευταία δέκα χρόνια, το οχυρό Λίσσε έχει μετατραπεί σε ένα σύγχρονο μουσείο, σ' ένα μοναδικό στην Ελλάδα θεματικό πάρκο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όπου μέσα του μπορεί να ζήσει κάποιος συγκλονιστικές στιγμές. Είτε ως απλός επισκέπτης, είτε συμμετέχοντας στο παιχνίδι προσομοίωσης «Follow the fox», δίνοντας την ευκαιρία στους συμμετέχοντες να ζήσουν ένα ολόκληρο 24ωρο μέσα στο οχυρό, βιώνοντας έτσι μια πρωτόγνωρη εμπειρία.
Όλα τα παραπάνω αποτελούν τον φιλόδοξο σχεδιασμό της σημερινής δημοτικής αρχής του δήμου Κάτω Νευροκοπίου. Δυστυχώς, γραφειοκρατικά προβλήματα έχουν εμποδίσει τα τελευταία δέκα χρόνια την πλήρη λειτουργία του θεματικού πάρκου του οχυρού Λίσσε, παρά το γεγονός ότι δαπανήθηκε το ποσό του 1.170.705 ευρώ στο πλαίσιο του προγράμματος εδαφικής συνεργασίας Interreg Ελλάδα - Βουλγαρία. Αυτό σημαίνει ότι εδώ και δέκα χρόνια οι εγκαταστάσεις του οχυρού είναι πανέτοιμες να υποδεχθούν τον κόσμο, πλην όμως παραμένουν κλειστές κάνοντας αδύνατη την επίσκεψη σε αυτές. Η εξαιρετική δουλεία που έγινε, σε τεχνολογικό εξοπλισμό και έργα υποδομής για τη μετατροπή του οχυρού Λίσσε σε ένα σύγχρονο θεματικό πάρκο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου το συγκαταλέγουν ανάμεσα στα καλύτερα του είδους του. Δείτε το βίντεο
Όπως εξηγεί, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο δήμαρχος Κάτω Νευροκοπίου Γιάννης Κυριακίδης «εδώ και μήνες δουλεύουμε προς την κατεύθυνση να θέσουμε σε πλήρη λειτουργία το θεματικό πάρκο του οχυρού Λίσσε. Ολοκληρώσαμε τις διαπραγματεύσεις με τον Στρατό προκειμένου να μας το παραχωρήσει για τα επόμενα δώδεκα χρόνια έναντι καταβολής ενός τιμήματος. Στόχος μας είναι να αναδείξουμε την ιστορία του οχυρού, να προσελκύσουμε κόσμο από την Ελλάδα και το εξωτερικό και να το μετατρέψουμε σε πόλο έλξης τουριστών που γοητεύονται από την ιστορία, την έρευνα αλλά και αυτού του είδους τις διαδραστικές εκδηλώσεις».
«Είναι αλήθεια», συνεχίζει ο δήμαρχος, «πως υπήρξε μεγάλη καθυστέρηση ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει το Λίσσε ως θεματικό πάρκο. Τους επόμενους μήνες θα προχωρήσουμε σε όλες τις απαραίτητες εργασίες συντήρησης και καθαρισμού που απαιτούνται προκειμένου το οχυρό να είναι πανέτοιμο. Μόλις υπογράψουμε την οριστική σύμβαση παραχώρησης με τον Ελληνικό Στρατό θα προκηρύξουμε διαγωνισμό ώστε να υπάρξει ανάδοχος που θα μπορέσει να λειτουργήσει το οχυρό. Ευελπιστούμε την επόμενη χρονιά, τέτοιες μέρες, που θα τιμάμε την 81η επέτειο από τη Μάχη των Οχυρών, το Λίσσε να αποτελέσει το επίκεντρο ενός λαμπρού εορτασμού μνήμης και απόδοσης οφειλόμενης τιμής προς όλους εκείνους που πολέμησαν με αυτοθυσία για την ελευθερία της πατρίδας μας».
Κατάβαση στην «καρδιά» του οχυρού
Το οχυρό Λίσσε απέχει περίπου 2 χλμ. από το Κάτω Νευροκόπι, πάνω στο λόφο που υψώνεται στην πεδιάδα του Νευροκοπίου με την εντυπωσιακή θέα προς το Φαλακρό και την οροσειρά της δυτικής Ροδόπης. Είναι ένα από τα 21 αμυντικά και οχυρωματικά συγκροτήματα, κατά μήκος των ελληνοβουλγαρικών συνόρων, που αποτελούσαν την αποκαλούμενη «Γραμμή Μεταξά», στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Το οχυρό Λίσσε κατασκευάστηκε το 1936 και αποτελείται από τέσσερις ομάδες στοών (χελώνες) σε όλη την έκταση του λόφου, με υπόγειες στοές που ξεπερνούν τα 950 μέτρα και συνολική υπόγεια έκταση 790 τμ. Η δύναμή του αποτελούνταν από 12 αξιωματικούς και 457 οπλίτες, οι οποίοι, λόγω του τρόπου κατασκευής του οχυρού είχαν οπτική επαφή με ολόκληρο το πέρασμα του οροπεδίου του Κάτω Νευροκοπίου. Στις μέρες μας επισκέψιμη είναι μόνο μία χελώνη. Ο επισκέπτης χρειάζεται να κατέβει σχεδόν κάθετα πολλά σκαλιά για να βρεθεί στο εσωτερικό του λόφου, όπου βρίσκονται οι στοές.
Οι εκθεσιακοί χώροι της χελώνης περιλαμβάνουν το δωμάτιο του διοικητή και υπασπιστή, το δωμάτιο χαρτών και επικοινωνιών, τον χώρο επισκόπησης της μάχης, το πυροβολείο και τη δεξαμενή νερού. Επίσης, υπάρχει χώρος με ψηφιακά εκθέματα, όπως η μορφολογία και η γεωγραφία του οροπεδίου Νευροκοπίου, οι πρωταγωνιστές, τα όπλα της συμπλοκής, το χρονικό της μάχης, η οργάνωση του οχυρού και οι 24 ώρες σε ένα οχυρό εν καιρώ ειρήνης και πολέμου.
Η «Μάχη των Οχυρών» στο οροπέδιο Νευροκοπίου
Στο οροπέδιο του Κάτω Νευροκοπίου, η επίθεση της 7ης Γερμανικής Μεραρχίας επικεντρώθηκε κυρίως στα ανατολικά της τοποθεσίας, δηλαδή στις διόδους προς Δράμα και Σέρρες. Στην περιοχή αμύνεται το 26ο Σύνταγμα Πεζικού της 7ης Μεραρχίας, κατέχοντας τα οχυρά Ντασαβλή, Λίσσε, Πυραμιδοειδές, Ουσόγια, Καστίλο, Αγ. Νικόλαος και Μπαρντισέβα. Ο Ελληνικός Στρατός δεν διέθετε πλήρη οργάνωση και τον απαιτούμενο οπλισμό για την αντιμετώπιση του αντιπάλου που είχε στην κατοχή του σύγχρονο πολεμικό εξοπλισμό.
Τα ξημερώματα της 6ης Απριλίου 1941 αρχίζει η γερμανική επίθεση με την υποστήριξη του πυροβολικού και της αεροπορίας προσβάλλοντας τα ελληνικά τμήματα προκαλύψεως. Οι Γερμανοί φτάνουν μπροστά από τα οχυρά Λίσσε και Πυραμιδοειδές για να παραβιάσουν τη στενωπό του Γρανίτου, βάλλονται από τις ελληνικές δυνάμεις και καθηλώνονται με σοβαρές απώλειες.
Το τριήμερο, 7, 8 και 9 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί συνεχίζουν τις επιθέσεις καταλήψεως των οχυρών χωρίς αποτέλεσμα. Ισχυρές μάχες γίνονται πάνω και γύρω από τα οχυρά από τους υπερασπιστές τους. Καμία περιγραφή, όσο λεπτομερής κι αν είναι δεν μπορεί ν' αποδώσει το απαράμιλλο θάρρος και την αυτοθυσία των Ελλήνων στρατιωτών. Όσες φορές κατόρθωσαν οι Γερμανοί να εισέλθουν στις υπόγειες στοές των οχυρών, οι μάχες έπαιρναν δραματική τροπή, καθώς οι ελληνικές δυνάμεις που υπερασπίζονταν τα οχυρά κατόρθωναν να τους απωθήσουν με επιτυχία.
Το πρωί της 10ης Απριλίου τα οχυρά παραμένουν ανέπαφα. Όμως, μετά τη ραγδαία κατάρρευση της γιουγκοσλαβικής αντίστασης, που επέτρεψε την υπερκέραση της τοποθεσίας Μπέλες- Νέστος και την ταχεία προέλαση των γερμανικών τεθωρακισμένων προς τη Θεσσαλονίκη, επήλθε η μοιραία συνθηκολόγηση. Τα οχυρά παραδόθηκαν με τιμές και οι υπερασπιστές τους τα εγκατέλειψαν χωρίς να θεωρηθούν αιχμάλωτοι πολέμου. Διοικητής του οχυρού Λίσσε ήταν ο ταγματάρχης Γεώργιος Δετοράκης, του οχυρού Πυραμιδοειδές ο λοχαγός Παναγιώτης Ρογκάκος και του οχυρού Ντάσβαλη ο υπολοχαγός Ιωάννης Κόνιαρης.
«Κυνηγώντας την αλεπού» στο Λίσσε
Μέσα από τη δημιουργία του θεματικού πάρκου, ο κάθε επισκέπτης μπορεί να βιώσει πλήρως τις συνθήκες της εποχής, όχι όμως στο πλαίσιο μιας πολεμικής σύρραξης, αλλά της κατανόησης της ψυχολογικής και παράλογης βίας του πολέμου και της λήψης ενός ισχυρού αντιπολεμικού μηνύματος. Εξάλλου, το οχυρό Λίσσε είναι ένας τόπος μνήμης, απόδοσης τιμής, συγκίνησης και αλληλεγγύης, όπου ο επισκέπτης αισθάνεται το βαθύτερο μήνυμα της διαχρονικής ειρήνης.
Η εποχή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και της Μάχης των Οχυρών αναβιώνουν στο Λίσσε χάρη στα ενδιαφέροντα μουσειακά εκθέματα και τη χρήση των νέων τεχνολογιών.
Οι ψηφιακές εφαρμογές αποτελούν τα κύρια σημεία παροχής πληροφόρησης συμβάλλοντας καθοριστικά στη δραματοποίηση και τη διήγηση της ιστορίας της Μάχης των Οχυρών. Προβολές σε οθόνες, διαδραστικές εφαρμογές, αλλά και το παιχνίδι προσημείωσης με τίτλο «Follow the Fox» (ακολουθώντας την αλεπού) αποτελούν τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα που συνδέουν το λαμπρό παρελθόν με το παρόν και το μέλλον του Λίσσε.
Όταν αναπτυχθεί πλήρως το παιχνίδι εξομοίωσης, μια ομάδα παιχτών θα εισέρχεται για 24 ώρες εντός του οχυρού (μετά από μίνι εκπαίδευση και ένα ενδεικτικό τεστ γνώσεων), λαμβάνοντας στρατιωτικό σακίδιο, στολή, γάντια, κράνος, μάσκα αερίων και θα ζουν την τριήμερη μάχη του οχυρού από τις 6 έως τις 9 Απριλίου 1941. Πρόκειται για ένα παιχνίδι ρόλων, όπου οι επισκέπτες καλούνται να υποδυθούν τους υπερασπιστές του οχυρού, εκτελώντας συγκεκριμένα καθήκοντα. Το όπλο των επισκεπτών θα είναι ένα tablet και πυρομαχικά οι ψηφιακές εντολές που θα λαμβάνουν από τους συντονιστές του παιχνιδιού. Με την παρότρυνση του παιχνιδιού «ακολουθήστε την αλεπού», οι επισκέπτες καλούνται να ακολουθήσουν τα γεγονότα που σημάδεψαν το οχυρό και κυρίως να σκεφτούν με βάση τα συναισθήματα που δημιουργούν αυτά.