Φτερά, διαμάντια, δράμα, ασφυκτικό ταλέντο: τα συστατικά της ντίβας από την απαρχή της έννοιας. Αλλά και τόλμη, ακτιβισμός, ανατροπή του στάτους κβο. Το φαινόμενο «ντίβα» αναλύεται στην έκθεση που περιμένουν όλοι αυτό το καλοκαίρι, στο V&A του Λονδίνου.
Πόσες φορτίσεις προκαλεί η λέξη «ντίβα»; Ερμηνείες; Πόσες αφηγήσεις και μύθους περικλείει; Γίνεται όνειρο, στόχος και άλλες φορές ένα στερεότυπο που εξοργίζει κάποιες γυναίκες. Όταν ακούς τη λέξη, σκέφτεσαι ακαριαία τη Μαρία Κάλλας - κυρίως αν είσαι Έλληνας. Σκέφτεσαι τη Μέριλιν Μονρόε. Τη Νίνα Σιμόν.
Η γυναίκα-σύμβολο, η ανώτατη δικαστικός Ρουθ Μπέιντερ Γκίνσμπεργκ έλεγε «αν μου είχε δώσει το παραμικρό ταλέντο ο θεός, θα γινόμουν μεγάλη ντίβα». Η Ζάχα Χαντίντ, η απόλυτη ντίβα της αρχιτεκτονικής, φουρκιζόταν και απαντούσε «θα με έλεγαν ντίβα αν δεν ήμουν γυναίκα;». Ο Έλτον Τζον αποδέχεται τον τίτλο με απόλυτη φυσικότητα, φορώντας μια περούκα ύψους δύο μέτρων.
Αυτό το σύμπαν θα εξερευνήσει η έκθεση που ήδη περιμένουν περισσότερο από πολλές άλλες στην Ευρώπη αυτό το καλοκαίρι. Την «Diva», που διοργανώνει από τις 24 Ιουνίου ως τις αρχές Απριλίου 2024 το V & A στο Λονδίνο, με ένα μοναδικό σύνολο ιστορικών κοστουμιών που φόρεσαν συγκλονιστικές γυναίκες αλλά και άνδρες των Τεχνών. Το φόρεμα που φόρεσε η Μαρία Κάλλας στη «Νόρμα» όταν η όπερα ανέβηκε το 1952 στην Covent Garden Opera, το μεταξωτό στενό μαύρο φόρεμα με τα κρόσσια της Μέριλιν Μονρόε από το «Μερικοί το προτιμούν καυτό», το μεταξωτό σιφόν της σεξοβόμβας της Χρυσής Εποχής του Χόλιγουντ, Μέι Γουέστ, το μοναδικό σωζόμενο φόρεμα της σταρ του βωβού κινηματογράφου Κλάρα Μπόου, ρούχα της Γουίτνεϊ Χιούστον, της Σερ, της Ντόλι Πάρτον, του Prince.
«Ντίβα», ο όρος που ξεπήδησε από την όπερα
«Στην καρδιά της έκθεσης βρίσκεται η ιστορία μερικών από τις πλέον εμβληματικές εμφανίσεις καλλιτεχνών που με τη δημιουργικότητα, το κουράγιο και τη φιλοδοξία τους προκάλεσαν το κυρίαρχο στάτους κβο και χρησιμοποίησαν τις φωνές τους και την τέχνη τους για να ορίσουν εκ νέου και να διεκδικήσουν τον ρόλο της ντίβας», λέει η Κέιτ Μπέιλι, η επιμελήτρια της έκθεσης. Χωρίζεται σε δύο σημαντικά μέρη και παρουσιάζει 60 κοστούμια και 250 σημαντικές φωτογραφίες και άλλες μαρτυρίες και αντικείμενα που έρχονται να σχηματίσουν τον ορισμό της ντίβας.
Houston Rogers © Victoria and Albert Museum, London
Το πρώτο μέρος προσφέρει ιστορικό περιεχόμενο για τη δημιουργία του φαινομένου της ντίβας και τις γυναίκες της σκηνής και της οθόνης που πρώτες έδειξαν τον δρόμο. Φυσικά, οι τραγουδίστριες της όπερας ξεχωρίζουν εδώ. «Ο όρος χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά για να περιγράψει τις τραγουδίστριες της όπερας του 19ου αιώνα, αποτίνοντας φόρο τιμής στις εξαιρετικές προσωπικότητες και στη σκηνική παρουσία τους» θυμίζει η επιμελήτρια της έκθεσης. Καθόλου τυχαία, η Μπέιλι εμπνεύστηκε την έκθεση το 2017, όταν εργαζόταν για την έκθεση του μουσείου τότε, με τίτλο «Opera: Passion, Power and Politics».
Οι ντίβες ηγούνται του φεμινιστικού κινήματος
Στην έκθεση του καλοκαιριού θα δούμε και ντίβες όπως η Σάρα Μπερνάρ, η Μαρί Λόιντ, που ταυτόχρονα με την προσχώρηση στον κόσμο της ντίβας έγιναν και ηγέτιδες στον φεμινιστικό αγώνα. Εδώ θα συναντήσουμε και τις σειρήνες της μεγάλης οθόνης: Κλάρα Μπόου, Βίβιαν Λι, Μέι Γουέστ, Μέριλιν Μονρόε.
Η έκθεση δεν εγκλωβίζεται μόνο σε απεικονίσεις, αλλά εξερευνά και τη ζωή κάτω από τη σκηνή, την αλλαγή στη συμπεριφορά και στον τρόπο με τον οποίο γίνονταν αποδεκτές. Οι πρώτες οργανωμένες δημόσιες σχέσεις και ο Τύπος της εποχής έπαιξαν καθοριστικό ρόλο σε αυτό. Μεταξύ άλλων, εκτίθενται μια τουαλέτα της Ζοζεφίν Μπέικερ, το φόρεμα που σχεδίασε ο Dior για τη Βίβιαν Λι, το φόρεμα που φόρεσε η Μπέτι Ντέιβις στο «Αll about Eve», το αισθησιακό κεντημένο φόρεμα που έβαλε το 1917 η Theda Bara στο φιλμ «Κλεοπάτρα». Στο πρώτο μέρος ανήκει και το αφιέρωμα στις ντίβες της όπερας, από τη Μαρία Κάλλας και τα κοστούμια της στη «Νόρμα» και στην «Τόσκα» σε σκηνοθεσία του Τζεφιρέλι, μέχρι το κόκκινο σατέν φόρεμα που σχεδίασε η Βίβιαν Γουέστγουντ για την Τζόις ντι Ντονάτο.
Σερ, Έλτον Τζον, Νταϊάνα Ρος στη Σάντα Μόνικα για τα Rock Awards το 1975 / Mark Sullivan / Contour by Getty Images
O Έλτον Τζον φορά το κοστούμι του Λουδοβίκου ΙΔ’ στα γενέθλιά του
Το δεύτερο μέρος της έκθεσης αποθεώνει τις ντίβες της σημερινής εποχής και καλλιτέχνες όλων των φύλων που αποδέχονται τον όρο αυτόν. Τα φαινόμενα των Ντόλι Πάρτον, Μπάρμπρα Στρέιζαντ, Ριάνα. Αλλά και νωρίτερα, η Μπίλι Χολιντέι, η Νίνα Σιμόν, η Έλα Φιτζέραλντ, που επιβλήθηκαν σε ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον αν και ήταν γυναίκες και μαύρες. Ο ύμνος της Αρίθα Φράνκλιν «Respect» (1967) έχει ξεχωριστή θέση εδώ. Ο Έλτον Τζον, ο Πρινς, η Γκρέις Τζόουνς, η Άνι Λένοξ… Όλοι τους διεκδίκησαν και δόξασαν, επέβαλαν το ανδρόγυνο στιλ και κέρδισαν τον τίτλο της ντίβας.
Η «Diva» περιλαμβάνει το κοστούμι του Λουδοβίκου ΙΔ’ που φόρεσε ο Έλτον Τζον στα 50ά γενέθλιά του: ένα εκτυφλωτικό σύνολο με φτερά, μαργαριτάρια, πετράδια και μια περούκα ύψους δύο μέτρων. Nαι, οι ντίβες σπάνε το κατεστημένο και τις κυρίαρχες προσλήψεις για προδιαγεγραμμένους ρόλους. Η Ζόζεφιν Μπέικερ, που περιλαμβάνεται στην έκθεση, ήταν «η πρώτη παγκόσμια μαύρη σούπερ σταρ και ακτιβίστρια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κατάσκοπος στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και έδειξε στον κόσμο πώς η τέχνη μπορεί να γίνει πολιτική δήλωση» λέει η Μπέιλι.
Το σχέδιο για το φόρεμα με τις φλόγες που σχεδίασε για την Τίνα Τάρνερ ο Bob Mackie το 1977. © Original artwork by Costume and Fashion Designer, Bob Mackie