Πενήντα χρόνια μετά τη δημιουργία του Ιδρύματος Βασίλη Παπαντωνίου, το όνειρο δημιουργίας ενός μουσείου μόδας στην Ελλάδα έχει ήδη προχωρήσει στον σχεδιασμό του. Η δυναμική του φαίνεται καθώς περιδιαβαίνεις την έκθεση «Δίασμα» που παρουσιάζει το Ίδρυμα στο Μουσείο Μπενάκη.
«Ονειρεύομαι ένα ινστιτούτο Μόδας». Η Ιωάννα Παπαντωνίου, που εξέφρασε αυτό το όνειρο με την βεβαιότητα ότι θα γίνει πραγματικότητα, με «κοιτά» χαμογελώντας, φορώντας την πρώτη ενδυμασία Καραγκούνας που απόκτησε, μέσα από μια ασπρόμαυρη φωτογραφία του 1962.
Τέσσερα χρόνια πριν, το 1956 είχε αρχίσει να ταξιδεύει σε χωριά της Ελλάδας, να κάνει ενδυματολογική έρευνα, να παίρνει συνεντεύξεις, να αντικρύζει τον πλούτο των γυναικείων ενδυμασιών ανά τόπο και όλες τις πληροφορίες που έφεραν ραμμένες μέσα στο ύφασμα και τα στολίδια του.
To πρώτο Μουσείο Μόδας στην Ελλάδα, έρχεται
Με αυτή τη φωνή στο κεφάλι μου -το όνειρο του μουσείου- και την εικόνα της Ιωάννας Παπαντωνίου μπαίνω στην έκθεση «Δίασμα. Το περίτεχνο πλέγμα του Ιδρύματος Βασίλη Παπαντωνίου» στο ισόγειο του Μουσείου Μπενάκη στην Πειραιώς. Η έκθεση αυτή σηματοδοτεί μεν τα 50 χρόνια λειτουργίας του Ιδρύματος, αλλά στην πραγματικότητα, κηρύσσει την επόμενη σημαντική φάση της ζωής του που θα οδηγήσει στην υλοποίηση του ονείρου: τη δημιουργία ενός Μουσείου για την Μόδα και την απόκτηση ενός μεγάλου χώρου, κατάλληλου για τη δυναμική του Ιδρύματος Βασίλη Παπαντωνίου και στην Αθήνα, όπου προς το παρόν υπάρχει μόνο ένα μικρό κομψό διαμέρισμα στο Κολωνάκι.
Και φυσικά όχι, ο τόπος γέννησης του Ιδρύματος, το Ναύπλιο, δεν θα εγκαταλειφθεί ή υποτιμηθεί, όπως διαβεβαιώνει η πρόεδρος του Ιδρύματος Γεωργία Κρητικού Σαμαρά και το μέλος του ΔΣ, πρώην υφυπουργός Πολιτισμού, Νικόλας Γιατρομανωλάκης. Έτσι αξίζει να πλοηγηθεί κανείς στην αίθουσα με τα ντοκουμέντα και τα εκατοντάδες ενδύματα. Σαν να ξεκινά από την αφετηρία, να αποκτά την γνώση της απαρχής και της ιστορίας του πριν μπει στην νέα του εποχή που χτίζεται τώρα.
Υπό το βλέμμα της Ιωάννας Παπαντωνίου και των θεατρικών ενδυμάτων που σχεδίασε -ήταν η πρώτη γυναίκα ενδυματολόγος στο Εθνικό Θέατρο, προχωράμε στα 150 αντικείμενα που εκτίθενται από την Συλλογή -δηλαδή μόλις το 3% του πλούτου της. Στοιχεία, λεπτομέρειες αυτού του 97% που δεν ήρθε στο Μουσείο Μπενάκη προβάλλεται σε όλη του δόξα σε μια τεράστια γιγαντοοθόνη στον τοίχο πίσω από το βάθρο όπου εκτίθενται ενδύματα από διάφορες φάσεις της ιστορίας μας. Από Καραγκούνες – η πρώτη φορεσιά που απόκτησε το 1954 η Ιωάννα Παντωνίου –, ως μια λευκή γλυπτική δημιουργία της τόσο πρόωρα χαμένης Σοφίας Κοκοσαλάκη από την συλλογή της για την άνοιξη του 2005. Από ένα χρωματιστό φόρεμα σαν οριγκάμι του Μiyake, έως ένα ταρτάν φόρεμα της Vivienne Westwood.
Πρέπει όχι μόνο να θαυμάσει κανείς τα εκθέματα αλλά και να σκύψει να διαβάσει στις περιγραφές στοιχεία για αυτά και να βρεθεί αντιμέτωπος με εκπλήξεις. Σαν ένα παιχνίδι θησαυρού. Να όπως την Ρουτζιέττιν, την βαθυκόκκινη γεμάτη πτυχώσεις νυφική φούστα από την Καρπασία της Κύπρου, με την μεγάλη σκαλισμένη μπρούτζινη ζώνη, που με κάνει να σκέφτομαι την περσινή σεζόν του Dior και τα σχέδια της Μαρία Γκράτσια. Κανένα δεν μπόρεσε να φτάσει στην αρτιότητα αυτής της κυπριακής φούστας από τα τέλη του 19ου αιώνα.
Ο Εrdem θα υποκλινόταν στο λιτό, φίνο, λεπτεπίλεπτης αισθητής πράσινο βελούδινο φόρεμα με τις λεπτές ράντες και τις σούρες κάτω από το ντεκολτέ που χάρισε ο Κάρολος Κουν στην Ιωάννα Παπαντωνίου. Το κόκκινο μεταξωτό με χρυσές γραμμές νυφικό φόρεμα από τη Θάσο των αρχών του 20ου αιώνα, μαρτυρά μια τόλμη μαζί με μια αισθητική πρόταση μοναδικής ομορφιάς.
H νύφη-ιέρεια της Αθήνας, το νυφικό από ροδάκινο
Τι να πεις για την αναπαράσταση της Αθηναίας νύφης με έμπνευση τη λιθογραφία του Louis Dupre του 1825. Περίτεχνο, βαρύ, ένα γλυπτό με ασημένια στοιχεία, λουλούδια και κεντήματα το κάλυμμα της κεφαλής, σαν να βλέπεις μια αυτοκράτειρα, μια ιέρεια της γυναικοκρατίας, ενώ κάτω η χρυσή κεντημένη φούστα στεφανώνεται από βαθύ μοβ βελούδινο μανδύα, χρυσά κοσμήματα που καλύπτουν τον θώρακα, χαρακτηριστική μεγάλη κεντημένη ζώνη. Ένα νυφικό που θυμίζει ένδυμα σχεδιασμένο για μια μεγαλόπνοη όπερα.
Σε μια κόγχη, αέρινο, το λευκό δαντελένιο μαντό του οίκου Dior που φορούσε η Γκρέις Κέλι στη δεκαετία του ’60. Παραπέρα νυφικό υφασμένο με νήμα από κυτταρίνη ροδάκινου και μετάξι -είναι το Royal Glory της Φωτεινής Μπαλαμπανίδου. Παραδίπλα, η πρώτη λεγόμενη οικολογική γούνα του Stephane Plassier, από την δεκαετία του ’60. Τότε τις χαρακτήριζαν οικολογικές, τώρα faux, ή τεχνητές. Σήμερα γνωρίζουμε πόσο επιβαρυντικές είναι για το περιβάλλον, εξαιτίας τον πετροχημικών που χρησιμοποιούνται για να τις φτιάξουν.
Έξι μήνες προετοιμαζόταν αυτή η έκθεση που αποκαλύπτει ότι το Ίδρυμα αποτελεί «μια ολόκληρη σχολή σκέψης», όπως επισημαίνει η Γεωργία Κρητικού Σαμαρά που έχει δρομολογήσει την δημιουργία του Μουσείου, λέγοντας χαρακτηριστικά «είμαστε εδώ, το μόνο που δεν έχουμε αυτή τη στιγμή στην Αθήνα είναι το κτίριο. Δεν είμαστε απλά στην ιδέα έχουμε προχωρήσει στην ιδέα σχεδιασμού». Ο Νικόλας Γιατρομανωλάκης που είναι γνωστό ότι τόσο ως γενικός γραμματέας όσο και ως υφυπουργός έβαλε την χειροτεχνία στο κέντρο του χαρτοφυλακίου του -σχεδόν εμμονικά όπως παραδέχεται ο ίδιος- υπογραμμίζει ότι αυτή είναι μια έκθεση για την Ιωάννα Παπαντωνίου και για ίσως πρώτη φορά όχι από την Ιωάννα Παπαντωνίου.
Η έκθεση νιώθω ότι ακουλθεί την συμβουλή που της είχε δώσει ο καθηγητής της Ricard Negri στο Λονδίνο και την οποία έκανε η Παπαντωνίου κάτι σαν οδηγό για το Ίδρυμα: «Η έμπνευση είναι μια πεταλούδα. Την πεταλούδα δεν την κυνηγάς με ένα σφυρί, την πιάνεις όταν έρχεται να καθίσει στη μύτη σου την ώρα που ξαπλωμένη σε μια πολυθρόνα ονειρεύεσαι». Να πάλι το στοιχείο του ονείρου. Η πεταλούδα της έκθεσης φωτίζει με παραδείγματα το πέρασμα από το μαλλί, στο ρεγιόν, ακόμα και στο ροδάκινο όπως βλέπουμε στο νυφικό που εκτίθεται. Το πέρασμα από την οικολογία στο fast fashion που επίσης παρουσιάζονται μεταξύ των θεματικών της έκθεσης. «Ο ρόλος του ενδύματος είναι πολλαπλός, έχει πολιτική, ιστορική, περιβαλλοντική, εμπορική, οικονομική διάσταση» υπογραμμίζει ο Νικόλας Γιατρομανωλάκης.
Το πρώτο μέρος/κεφάλαιο «Το περίτεχνο πλέγμα του Ιδρύματος Βασίλη Παπαντωνίου» αφηγείται την ιστορία του ΙΒΠ, καρπό της ζωής και του έργου της ενδυματολόγου και σκηνογράφου Ιωάννας Παπαντωνίου. Το δεύτερο μέρος/κεφάλαιο «Σκέψεις και ιδέες για το αυριανό Μουσείο Μόδας…» αναδεικνύει πτυχές του πλέγματος των διαδικασιών, των σχέσεων, των ιδεών που υφαίνεται αέναα γύρω από τη σημασία της ένδυσης στις ανθρώπινες κοινωνίες και διαρθρώνεται σε έξι ενότητες, παρουσιάζοντας όλα όσα χωρούν στο όραμα της Ιωάννας Παπαντωνίου για το αυριανό Μουσείο Μόδας της Ελλάδας.
ΔΙΑΣΜA
Το Περίτεχνο Πλέγμα του Ιδρύματος Βασίλη Παπαντωνίου
Επετειακή Έκθεση για τα 50 Έτη Προσφοράς και Δημιουργίας
Διάρκεια έκθεσης: 26.09.2024 – 12.01.2025
Μουσείο Μπενάκη / Πειραιώς 138