Οδός Πανεπιστημίου ένα δρόμος ανοιχτό Μουσείο, με κτίρια αρχιτεκτονικά κοσμήματα. Ξεχωρίζει η Αθηναϊκή Τριλογία, Βιβιοθήκη, Πανεπιστήμιο, Ακαδημία.
Οταν η Αρχιτεκτονική συναντά την Ιστορία. Γιατί οι δημιουργοί των πρώτων δημοσίων κτιρίων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους αναζήτησαν αναφορές στην Αρχαιότητα.
Χιλιάδες Αθηναίοι περνάμε από εκεί καθημερινά. Βιαστικοί, στον δρόμο για τη δουλειά μας. Νευρικοί, όταν «κολλάμε» στην κίνηση. Χαλαροί, προκειμένου να συναντήσουμε φίλους, να κάνουμε μια βόλτα στα μαγαζιά ή ένα ευχάριστο διάλειμμα σε κάποιο καφέ ή εστιατόριο. Η «τύχη» της συχνά πρωταγωνιστεί στις συζητήσεις μας πυροδοτώντας την έκφραση του μεσογειακού μας ταμπεραμέντου: Παλαιότερα με το σχέδιο Rethink Athens για παράδειγμα ή πιο πρόσφατα με τον Μεγάλο Περίπατο του Δήμου Αθηναίων. Πόσο διαφορετικά μπορούμε, όμως, να δούμε την οδό Πανεπιστημίου; Πόση ομορφιά χωρά η καθημερινότητά μας; Σε τί βαθμό παραμένουμε ευαίσθητοι στο αυτονόητο; Κατά πόσο μπορούμε ν΄απαντήσουμε στις ερωτήσεις των επισκεπτών του αστικού κέντρου όταν ζητούν πληροφορίες πέρα απ΄αυτές που περιλαμβάνονται στους σύντομους τουριστικούς οδηγούς; Και τελικά, πόσο καλά γνωρίζουμε την Αθήνα;
Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστεί κανείς ότι η περιδιάβαση της Πανεπιστημίου από την Ομόνοια ως το Σύνταγμα έρχεται ν΄αποκαλύψει ένα νοητό, υπαίθριο Μουσείο.
Τα κτίρια αρχιτεκτονικά κοσμήματα που ξεχωρίζουν στην οδό Πανεπιστημίου
Δεκάδες ιστορικά κτίρια- αρχιτεκτονικά στολίδια του χθες που διασώθηκαν ως τις ημέρες μας- χαρακτηρίζονται από «έντονα ορατές ή αδιόρατα υπαινικτικές αντανακλάσεις του παρελθόντος» όπως εύγλωττα υπογραμμίζει στο iefimerida η αρχιτέκτων-μηχανικός Μαρία Μαγνήσαλη.
Το Νομισματικό Μουσείο (Ιλίου Μέλαθρον), το κινηματοθέατρο Rex (όπου σήμερα στεγάζονται ορισμένες από τις σκηνές του Εθνικού Θεάτρου), το κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδος, το Οφθαλμιατρείο , το Αρσάκειο, το Μέγαρο της Αρχαιολογικής Εταιρείας αλλά και ο καθολικός ναός του Αγίου Διονυσίου είναι μερικά μόνο απ΄αυτά.
«Αυτή η σχέση της αρχιτεκτονικής με την ιστορία κάποιες φορές ήταν τόσο έντονη που όριζε απόλυτα τη μορφή και γενικότερα την ταυτότητα αυτών των κτιρίων» σημειώνει και πάλι η κυρία Μαγνήσαλη. «Η αναζήτηση του ιδανικού ωραίου σε μορφές καταξιωμένες στο παρελθόν χρησιμοποιήθηκε ήδη από τους Ρωμαίους, την εποχή της Αναγέννησης και κυρίως τον 19ο αιώνα στο πλαίσιο του Νεοκλασσικισμού ο οποίος, ως αρχιτεκτονικό στυλ, βασίστηκε κυρίως στην αντιγραφή σπουδαίων μνημείων της αρχαιότητας ως μια συνειδητή επιστροφή στις ρίζες του δυτικού πνεύματος. Ετσι, δεν είναι έκπληξη που η επίσημη νεοκλασική αρχιτεκτονική στην Αθήνα, στη νεότερη δηλαδή πρωτεύουσα της Ευρώπης, στηρίχθηκε στην επανάληψη μοτίβων από τα αρχαία μνημεία του τόπου».
Η Αθηναϊκή Τριλογία -Βιβλιοθήκη, Πανεπιστήμιο, Ακαδημία
Περιδιαβαίνοντας την Πανεπιστημίου, η περίφημη αθηναϊκή Τριλογία (Βαλλιάνειο Μέγαρο, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ακαδημία) έχει χαρακτήρα ξεχωριστό. Τρία επιβλητικά νεοκλασσικά μέγαρα που ορίζουν την καρδιά της πνευματικής ζωής της πρωτεύουσας και κατασκευάστηκαν τον 19ο αιώνα. Οπως λέει η κυρία Μαγνήσαλη «η Tριλογία διαθέτει έναν ιδιαίτερο πλούτο αναφορών σε μνημεία της αρχαίας Ελλάδας, αγνώστων, ίσως, στο ευρύ κοινό τα οποία όμως συνιστούν τα μυστικά κλειδιά που ξεκλειδώνουν ίσως την ουσία της αρχιτεκτονικής αυτής».
Το Πανεπιστήμιο, απ΄όπου προέρχεται και η ίδια η ονομασία του δρόμου, είναι το παλαιότερο από τα τρία κτίρια και σχεδιάστηκε από τον Δανό αρχιτέκτονα Χριστιανό Χάνσεν (1803-1883). Τόσο το Βαλλιάνειο Μέγαρο (έδρα της Εθνικής Βιβλιοθήκης από το 1903 ως το 2017 αφού από την επόμενη χρονιά μεταφέρθηκε στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος), όσο και η Ακαδημία «το ωραιότερο νεοκλασσικό οικοδόμημα του κόσμου» σύμφωνα με την άποψη ορισμένων ειδικών, είναι έργα του νεότερου αδελφού του Θεόφιλου (1813-1891). Και τα τρία κτίρια έχουν πλούσιο διάκοσμο στο εσωτερικό τους, ενώ γύρω τους διαμορφώνονται κήποι με γλυπτά σημαντικών Ελλήνων καλλιτεχνών.
Η ιδιαιτερότητα των κτιρίων της Τριλογίας
«Οταν μιλάμε για την Tριλογία, συχνά παρασυρόμαστε από τη γενική έννοια του νεοκλασσικισμού τοποθετώντας και τα συγκεκριμένα κτίρια σ΄ένα ευρύτερο πλαίσιο το οποίο ακολουθεί αρχαία πρότυπα» λέει η κυρία Μαγνήσαλη. «Ωστόσο, εν προκειμένω ο χαρακτήρας των τριών κτιρίων είναι πραγματικά ιδιαίτερος: στην περίπτωση αυτή δε συναντάμε μόνο αρχαία στοιχεία, μορφές της αρχαιοελληνικής αρχιτεκτονικής όπως σε άλλα νεοκλασσικά οικοδομήματα, αλλά αυτούσια σύνολα. Ολόκληρα τμήματα της αρχαιοελληνικής αρχιτεκτονικής δηλαδή εισάγονται στην σύγχρονη πόλη».
Τα μυστικά του κτιρίου του Πανεπιστημίου
Οπως εξηγεί η κυρία Μαγνήσαλη «στο κτίριο του Πανεπιστημίου, οι ιωνικού ρυθμού κίονες που δεσπόζουν στα Προπύλαια αποτελούν ακριβή αντίγραφα των κιόνων των Προπυλαίων της Ακρόπολης. Η σφίγγα που είναι τοποθετημένη στο αέτωμα είναι επίσης αντίγραφο από τη Σφίγγα της Αίγινας και η λεοντοκεφαλή της υδρορρόης ακριβώς κάτω από τη σφίγγα αποτελεί πιστό αντίγραφο της λεοντοκεφαλής του Παρθενώνα. Ετσι, στα προπύλαια του Πανεπιστημίου έχουμε μία σύνθεση στοιχείων από μνημεία της Ακροπόλεως και της Αίγινας ».
Τα μυστικά του κτιρίου της Ακαδημίας -Με τη χάρη του Ερεχθείου
«Περνώντας στην Ακαδημία, το δεύτερο κτίριο της τριλογίας (1839-1887), σ΄αυτό το πραγματικό αριστούργημα του νεοκλασσικισμού, συνειδητοποιούμε ότι έχουν αναπαραχθεί η μικροκλίμακα και η χάρη του Ερεχθείου. Εκπληξη προκαλεί ότι η βάση των κιόνων Αγαλμάτων Αθηνάς/Απόλλωνα της Ακαδημίας βρίσκεται όμοια στις Βάσες στη Φιγάλεια. Τέλος, στο τρίτο κτίριο, στο Βαλλιάνειο Μέγαρο η πρόσοψη αποτελεί αντίγραφο της κύριας όψης του ναού του Ηφαίστου» λέει και πάλι η κυρία Μαγνήσαλη.
Γιατί τα κτίρια «Πανεπιστήμιο», «Βιβλιοθήκη», «Ακαδημία», φτιάχτηκαν έτσι
«Η επιλογή της αναπαραγωγής ολόκληρων τμημάτων της αρχαιοελληνικής αρχιτεκτονικής στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι πολύ συνειδητή» εξηγεί. «Οι επώνυμοι αρχιτέκτονες που έχουν έρθει από το εξωτερικό για τα πρώτα δημόσια κτίρια του νεοσύστατου κράτους θέλουν να τονίσουν το ένδοξο παρελθόν οπότε πολύ λογικά ξεκινούν με τα Προπύλαια της Ακρόπολης. Βλέπουμε μάλιστα ότι σε σχέση με τον μεγαλύτερο αδελφό Χάνσεν, ο νεότερος είναι ακόμη πιο φιλόδοξος και ανήσυχος, γεγονός που μαρτυρά η αναπαράσταση της πολυπλοκότητας του Ερέχθειου στην Ακαδημία. Κι επαναλαμβάνω είναι πολύ εντυπωσιακό αν σκεφθεί κανείς ότι άλλοι αναπαράγουν απλώς μεμονωμένα στοιχεία, ένα κιονόκρανο, για παράδειγμα, ενώ εδώ έχουμε ολόκληρα σύνολα... ».