Ευρήματα συγκλονιστικά, αποκαλυπτικά για τις μαύρες σελίδες της ιστορίας της αρχαίας Αθήνας, oι Δεσμώτες που βρέθηκαν κατά την ανέγερση του ΚΠΙΣΝ, αποκτούν κέλυφος, αποκτούν μουσείο μετά την έγκριση της νέας δωρεάς 4 εκατ. ευρώ από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Μια νεκρόπολη, με ταφές που μαρτυρούν βασανισμούς νέων ανδρών, στέκει στο νότιο άκρο του εξωστρεφούς, πολύβοου Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος στο Φάληρο. Η συγκλονιστική αποκάλυψη που ήρθε στο φως κατά τις εργασίες για την ανέγερση του ΚΠΙΣΝ και που έγινε διεθνής είδηση, τώρα θα βρει τη δική της θέση στη δημόσια αφήγηση: με τις υπογραφές του υπουργού Οικονομικών κυρίου Σταϊκούρα, του υφυπουργού κυρίου Βεσυρόπουλου και της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη εγκρίθηκε η δωρεά ύψους 4.050.000 ευρώ του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος για τη δημιουργία ενός εκθεσιακού χώρου, δηλαδή ένα μικρού μουσείου για τους Δεσμώτες.
Μια νεκρόπολη στη Bella Vista του Πιάνο
Συγκεκριμένα, όπως διαβάζουμε στη Διαύγεια: «Εγκρίνεται η από 16 Μαρτίου 2021 σύμβαση δωρεάς μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου ως δωρεοδόχου και της εταιρείας ειδικού (κοινωφελούς αποκλειστικά) σκοπού με την επωνυμία “Κοινωφελές Ίδρυμα Σ. Σταύρος Νιάρχος”, που εδρεύει στις Βερμούδες, ως δωρητή. Η ως άνω δωρεά αφορά στην χρηματοδότηση εκπόνησης μελέτης, κατασκευής και προμήθειας εξοπλισμού του Εκθεσιακού Κτηρίου - Κελύφους Πολυανδρίου και ανέρχεται μέχρι του ποσού των τεσσάρων εκατομμυρίων πενήντα χιλιάδων (4.050.000) ευρώ». Όπως είχε δηλώσει ο ίδιος ο πρόεδρος του Ιδρύματος Νιάρχος, ο Ανδρέας Δρακόπουλος, το μουσείο θα το σχεδιάσει ο Ρέντσο Πιάνο, ο αναγεννησιακός αρχιτέκτονας που τόσο αγάπησε την Bella Vista, την Καλλιθέα όπως του αρέσει να την αποκαλεί, και το τοπόσημο που δημιούργησε εκεί, το ΚΠΙΣΝ.
Το Πολυάνδριο με τους 80 Δεσμώτες θα καλυφθεί με κέλυφος και προδιαγραφές που έχουν καθοριστεί ήδη από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Θα δημιουργηθεί χώρος πληροφόρησης του κοινού πριν οι επισκέπτες κατέβουν έναν όροφο κάτω, στο υπόγειο εμβαδού 1.000 τ.μ. όπου θα βρίσκονται τα συγκλονιστικά ευρήματα. Όπως έχει επανειλημμένως δηλώσει η Στέλλα Χρυσουλάκη, Διευθύντρια Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων και υπεύθυνη της ανασκαφής «δεν θα δημιουργηθεί κάτι μακάβριο ως εικόνα και εμπειρία». Καθώς η δωρεά έχει εγκριθεί, τα επόμενα βήματα είναι σαφή, όμως θα χρειαστεί χρόνος για την ολοκλήρωση κάθε σταδίου. Ο Ρέντσο Πιάνο τώρα ξεκινάει τον σχεδιασμό, ενώ πληροφορίες του iefimerida αναφέρουν ότι αναμένεται να έρθει στην Ελλάδα εντός του καλοκαιριού για να δει ξανά τον χώρο.
Καθοριστικής σημασίας είναι η διαδικασία απόσπασης των σκελετών για την στεγανοποίηση του χώματος και φυσικά την συντήρηση των ευρημάτων στα εργαστήρια. Και εδώ, οι αρχαιολόγοι και οι τεχνικοί θα βουτήξουν σε παρθένα νερά, αφού δεν υπάρχει ακριβής προηγούμενη εμπειρία. Όταν σηκωθούν οι πρώτοι σκελετοί, τότε θα είναι σαφές πόσο θα διαρκέσει η διαδικασία και πόσο εύθραυστη είναι. Μια πρώτη εκτίμηση είναι ότι η διαδικασία απόσπασης των σκελετών θα διαρκέσει τουλάχιστον τρεις μήνες, ενώ αναμένεται να αρχίσει εντός των προσεχών εβδομάδων.
Το 1915 ήρθαν στο φως τα πρώτα μακάβρια ευρήματα
Σε κείμενό της η κυρία Χρυσουλάκη περιγράφει: «το νεκροταφείο του Φαλήρου βρίσκεται στις νότιες εσχατιές της επικράτειας της πόλης, στην οριακή γραμμή μεταξύ ξηράς και θάλασσας, μεταξύ οικείου και ανοίκειου, για τον απόπλου, τον αποχωρισμό, για το πέρασμα από τη ζωή στο θάνατο». Επί τέσσερις αιώνες – από τον 8ο ως τον 4ο π.Χ.- λειτούργησε η νεκρόπολη του Φαλήρου, με κυριότερη περίοδο δράσης την αρχαϊκή. Μέχρι σήμερα έχουν ανασκαφεί 10 στρέμματα τα οποία απέδωσαν περίπου 2.000 ταφές. Μάλιστα η πρώτη φάση των ανασκαφών ξεκίνησε το 1911 και το 1915 από την Αρχαιολογική Εταιρεία με επικεφαλής τον Στρατή Πελεκίδη, που εντόπισε τις πρώτες ταφές ανθρώπων που είχαν υποστεί βίαιο θάνατο.
Η συστηματική εργασία του Πελεκίδη, η επιμονή του, το γεγονός ότι συνεργάστηκε ακόμα και με γιατρό ανθρωπολόγο ήταν καθοριστικό για τη συνέχιση των ανασκαφών και την αποκάλυψη της μεγάλης ιστορικής αλήθειας για τους βασανισμούς των νέων ανδρών. Ο Πελεκίδης έφερε στο φως τότε μια μαύρη σελίδα που η επίσημη ιστορία ήθελε να ξεχαστεί: τους Αποτυμπανισμένους του Φαλήρου. Επρόκειτο για σκελετούς ανδρών που καταδικάστηκαν σε θάνατο και βασανίστηκαν μέχρι να φύγουν από τη ζωή. Το 1915, πολιτική ηγεσία και όχι μόνο δεν άντεχαν την ιδέα τέτοιων ταπεινωτικών θανάτων που έδιναν μια διάσταση που δεν ταίριαζε με την αφήγηση για τη Δημοκρατία.
Ομαδικό πορτρέτο με ένα νεκρό
Το 2012 η κυρία Χρυσουλάκη και η ομάδα της έφεραν στον φως τον ομαδικό τάφο με τους 79 νεκρούς, τους γνωστούς πλέον ως Δεσμώτες. Το πολυάνδριο -που θα αποκτήσει το δικό του εκθεσιακό χώρο μετά την έγκριση της δωρεάς από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος- εντοπίστηκε στο νότιο τμήμα της ανασκαφής και σε βάθος μόλις 2,5 μέτρων από το έδαφος! «Έφεραν σιδηρά δεσμά στους καρπούς, άλλοι δεμένοι πισθάγκωνα και κάποιοι δεμένοι μεταξύ τους. Είχαν όλοι λάβει το θανατηφόρο χτύπημα –της χαριστικής βολής;- στο κεφάλι με όπλο αμβλύ, ίσως ξύλινο ρόπαλο. Η ταφή συμπεριλαμβάνει νέους άνδρες στην πλειονότητα τους 20-35 ετών που παρουσιάζουν άρτια ανάπτυξη, καλή φυσική κατάσταση και εξαιρετική στοματική υγεία. Πρόκειται για τη μοναδική ταφή βιαιοθανάτων σε ολόκληρο το ανεσκαμμένο τμήμα του νεκροταφείου που έχει κτεριστεί, δηλαδή, τους έχουν αποδοθεί νεκρικές τιμές από δύο μικρά αγγεία που θα περιείχαν υγρές προσφορές. Οι δύο αυτές οινοχόες την χρονολογούν στο δεύτερο μισό του 7ου αιώνα» περιγράφει με καθηλωτικό τρόπο η κυρία Χρυσουλάκη σε κείμενό της με τίτλο «Ομαδικό πορτρέτο με ένα νεκρό που δημοσιεύθηκε το 2020.
Επισημαίνει ότι η χρονολόγηση οδηγεί στην περίοδο των έντονων πολιτικών ανακατατάξεων με βίαια επεισόδια μεταξύ των αριστοκρατικών γενών για την κατάληψη της εξουσίας στις οποίες συμμετείχε το πλήθος των φτωχών προσδοκώντας μια καλύτερη μοίρα. «Είναι αυτές οι αναταραχές που οδήγησαν στην ανάγκη συγκρότησης των πρώτων αθηναϊκών Νόμων, ώστε να αποφευχθεί η εμφύλια σύρραξη, Νόμοι που σταδιακά η εφαρμογή τους οδήγησε μεταξύ άλλων στη γέννηση του δημοκρατικού πολιτεύματος».