Ξέρετε πόσες ταινίες αγαπήσατε, πώς πέσατε στον έρωτα του κινηματογράφου, από παιδιά μέσα από ταινίες της δημόσιας τηλεόρασης; Αυτός ο έρωτας και την αμετακίνητη σχέση την χρωστάμε κατά πολύ οι Ελληνες στον Μισέλ Δημόπουλο, τον διακριτικό και μαζί παθιασμένο σινεφίλ με τον σπόρο του Μάη του ’68 στη δράση του.
Την εποχή που θρυλικές κινηματογραφικές αίθουσες σβήνουν, αλλάζουν χρήση, ενώ όσες λειτουργούν βλέπουν ελάχιστους θεατές μέσα σε σχεδόν ερημικές προβολές, ο άνθρωπος που εργάστηκε επί δεκαετίες για να θρέψει το κινηματογραφικό κοινό και να φέρει το σινεμά στη ζωή μας με κάθε τρόπο, αποχώρησε από τη ζωή. Ο θάνατος του Μισέλ Δημόπουλου σε αυτή την εποχή της κυριαρχίας των ψηφιακών πλατφορμών και της θέασης σε «κλειστό κύκλο» έχει μέσα του μια ερμηνεία ερμητική και δύσκολη.
Ποιος ήταν ο Μισέλ Δημόπουλος; Πολλοί μπορεί να διαβάζουν πρώτη φορά το όνομά του, να μην τον γνώριζαν. Και όμως όλοι του οφείλουν -του οφείλουμε- πολλά. Είναι ο δάσκαλος, ο μέντορας ο οδηγός μας στην μυσταγωγία του κινηματογράφου: οι υπέροχες ταινίες που για δεκαετίες βλέπαμε στην δημόσια τηλεόραση μεγαλώνοντας, ήταν δικές του επιλογές, ο χάρτης που μας έβαλε να περπατήσουμε, να ονειρευτούμε. Βλέπετε από το 1982 ως το 1991 ήταν υπεύθυνος ξένου προγράμματος στην ΕΡΤ, ενώ από το 1982 ως το 2010 μαζί με τον Γιάννη Μπακογιαννόπουλο ήταν προγραμματιστής της ιστορικής «Κινηματογραφικής Λέσχης».
Ημασταν φανατικοί, ερωτευμένοι με τον κινηματογράφο
Αντιλαμβάνεστε, ότι ακόμα και δεν τον γνωρίζατε, ήταν αυτός που διαμόρφωσε το γούστο και άνοιξε την αυλαία στο βάθος και την αξία του κινηματογράφου για τους Ελληνες πολίτες. Ο ίδιος βέβαια προερχόταν όχι από την δημιουργική δεξαμενή του χώρου, αλλά από τον χώρο της κριτικής και της θεωρίας. Με βαθιά αγάπη και αφοσίωση για τον κινηματογράφο, ο ορισμός του σινεφίλ. Διακριτικός, σχεδόν ντροπαλός σε πρώτη ανάγνωση, επίμονος, άοκνος, με μια εμμονή στο να ολοκληρώνει τα σχέδια και όσα αναλαμβάνει. Μια μορφή ιεροκήρυκα: άνοιγε δρόμο σε αξιόλογους νέους δημιουργούς, έφερνε στην χώρα δημιουργούς του κόσμου που ήταν ήδη διάσημοι ή επρόκειτο να γίνουν τις επόμενες δεκαετίες σαρωτικοί κινηματογραφιστές.
Ξεκίνησε να γράφει στην Αυγή μετά στο δικο του περιοδικό το «Σύγχρονο Κινηματογράφο» μια εποχή περίεργη, στο μεταίχμιο: ο ελληνικός κινηματογράφος της εποχής του Φίνου είχε τελειώσει, κάτι νέο βρισκόταν στα σπάργανα, μια αμηχανία στον χώρο και μαζί μια δυσανεξία του για τα αμερικανικά blockbuster. «Ημασταν κάμποσοί φανατικοί, τρελά ερωτευμένοι με τον κινηματογράφο, όχι με όλον τον κινηματογράφο μα με ένα συγκεκριμένο είδος που υπαρασπιζόμαστον στις σελίδες του περιοδικού» έγραφε.
«Αληθινοί σινεφίλ, μέλη μιας μυστικής εταιρείας που αξίωνε να βρεθεί μια αλλόκοτη ισορροπία ανάμεσα στο φωτεινό πρόσωπο ενός ορισμένου κλασικισμού και την εισδοχή μια αχαλίνωτης νεωτερικότητας». Δονκιχωτισμός, πρωτοπορία, τόλμη.
Εκανε την εξωστρέφεια του Πολιτισμού πράξη, πριν γίνει λέξη της μόδας
Η «μυστική εταιρεία» του Μισέλ Δημόπουλου θέριεψε και εκτίναξε την Ελλάδα πιο ψηλά από ποτέ όταν ανέλαβε την διεύθυνση του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 1992 -επί υπουργίας Ντόρας Μπακογιάννη με την παρέμβαση του υπεύθυνου τότε για τα κινηματογραφικά Απόστολου Δοξιάδη. Εγινε ο μακροβιότερος διευθυντής και ο αναμορφωτής του θεσμού. Εκεί ως το 2005, με πρόεδρο στο τέλος τον Θεόδωρο Αγγελόπουλο.
Ο Μισέλ Δημόπουλος έκανε το Φεστιβάλ αυτό που είναι σήμερα: ένας θεσμός αφόρητα αγαπημένος, με πιστούς που έχουν σχεδόν προσκυνηματικό πρόσημο, τον έστρεψε στη Δύση και τον έβαλε στα πιο υπολογίσιμα φεστιβάλ της Ευρώπης. Εξωστρέφεια -η λέξη εύρημα των τελευταίων ετών για τον πολιτισμό της Ελλάδας, αλλά η λέξη που έκανε πράξη ήδη 31 χρόνια πριν ο Μισέλ Δημόπουλος στην Θεσσαλονίκη.
Εδωσε χώρο και βήμα στους μεγάλους ή και ανερχόμενους κινηματογραφιστές του εξωτερικού και προκάλεσε την μήνιν εγχώριων κινηματογραφιστών που φυσικά τους συνέφερε να διατηρήσει το φεστιβάλ ένα επαρχιώτικο προσανατολισμό για να έχουν ηχείο οι ίδιοι. Εφερε στην Ελλάδα τον Κιαροστάμι, τον Μπερτολούτσι, την Βαρντά, τον Παβλικόφσκι, τον Μπονγκ Τζουν Χο – τον σκηνοθέτη της σαρωτικής ταινίας «Παράσιτα» πολλά χρόνια πριν γίνει γνωστός.
Η σύγκρουση με τον Τατούλη
Μύστης μας ο Μισέλ Δημόπουλος. Ενωσε ανθρώπους, έφτιαξε μια στέρεη κοινότητα, βοήθησε να διαπεράσουν τους πόρους του κινηματογράφου και άλλες Τέχνες, ιστορίες, θεματικές. Όταν ο υπουργός Πολιτισμού Πέτρος Τατούλης των εκδίωξε από το Φεστιβάλ ένα κύμα υψώθηκε στον χώρο του Πολιτισμού. Μια σαρωτική αντίδραση. Ο ίδιος δεν μίλησε, σιώπησε σχεδόν. Όχι όμως και ο Θόδωρος Αγγελόπουλος «Το φεστιβάλ το έφτιαξε ο Μισέλ, εγώ απλά λειτούργησα για την προσέλκυση καλεσμένων» έλεγε ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος. «Με ενόχλησε ο τρόπος που ένας άνθρωπος, ο Μισέλ Δημόπουλος, που δουλεύει 13 χρόνια σε αυτό το φεστιβάλ αποπέμπεται έτσι. Είναι χυδαίο.»
Με την ηχώ του Μάη του '68
Η κινηματογραφική μας παιδεία μέσα από τη δημόσια τηλεόραση. Το διεθνές, ανοιχτό, γόνιμο Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Ένα αρχείο πολύτιμων κειμένων διεισδυτικών και όχι ακαδημαϊκών στον παγκόσμιο κινηματογράφο. Το Ολύμπιον ως κέντρο του Φεστιβάλ στη Θεσσαλονίκη και ως ναό του κινηματογράφου -να πάλι το προσκυνηματικό στοιχείο. Τεράστια κληρονομιά, η ανοιχτή διαθήκη του Μισέλ Δημόπουλου σε όλους τους πολίτες και δημιουργούς αυτής της χώρας.
Ο Γιώργος Νούνεσης, που κατά τη συνεργασία του με τον Μισέλ Δημόπουλο έβγαλε αυτή την εξαιρετική φωτογραφία μπροστά στην κλειστή αυλαία, σημειώνει «Ήταν μια αίσθηση αποδοχής της διαφορετικότητας των ανθρώπων, της κατανόησης των αναγκών αλλά και των ορίων, της βαθιάς γνώσης χωρίς έπαρση ή φαμφάρες, μιας λιτότητας ουσιαστικής».
Φουλ επαναστατικότητα
Αυτός ο ήρεμος, διακριτικός άνθρωπος είχε μέσα του τον σπόρο της εξέγερσης και της αλλαγής του συστήματος. Καθόλου τυχαία. Τέλειωνε το Γαλλικό Λύκειο της Αθήνας όταν έγινε ο Μάης του ‘68 στο Παρίσι. Ο ίδιος έφτασε εκεί τον Σεπτέμβριο για να σπουδάσει και δέχθηκε όλο αυτό το κύμα της αλλαγής, που είχε στοιχεία ανατροπής στον πυρήνα της. Είχε μόλις δημιουργηθεί στο δάσος έξω από το Παρίσι το Πειραματικό Πανεπιστήμιο του Βενσέν με καθηγητές τους θρύλους της διανόησης (Φουκό, Μπαντιού, Ντελέζ). Εξιστορούσε ο ίδιος στον Γιώργο Κρασακόπουλο:
«Δημιουργήθηκαν εκεί τμήματα που δεν υπήρχαν σε άλλα Ιδρύματα, όπως σινεμά και ψυχανάλυση. Εκεί γράφτηκα απ’ τους πρώτους και έζησα για μερικά χρόνια τις συνέπειες του Μάη σε καθημερινή βάση με φουλ επαναστατικότητα στις αμέτρητες γενικές συνελεύσεις, καταλήψεις και «οδοφράγματα» ενώ παράλληλα έπνεε ένας απίθανος άνεμος ελευθερίας που ανέτρεπε τις παραδοσιακές παραδόσεις των μαθημάτων σε ισχύ στα άλλα πανεπιστήμια και εφαρμόζονταν πολλές άλλες καινοτομίες σε εκπαιδευτικό επίπεδο». Πώς μιλούσε για αυτό το κλίμα, αυτή την εποχή; «Υπήρξε μια κεφάτη δημιουργικότητα της αμφισβήτησης».
Στον αποχαιρετισμό του το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης γράφει: «Θα τον θυμόμαστε πάντα στους διαδρόμους του Ολύμπιον, στο Λιμάνι, στις κινηματογραφικές αίθουσες, ακούραστο και χαμογελαστό, να μιλά με πάθος για τις ταινίες που τόσο αγάπησε, να διευρύνει τους ορίζοντές μας και να μας ταξιδεύει στο πρωτοποριακό και ανήσυχο σινεμά της νέας εποχής». Αυτή είναι η διαρκής φωτογραφία του Μισέλ Δημόπουλου. Αυτό ακριβώς.
Θα θυμόμαστε τον Μισέλ Δημόπουλο όμως πάντα όταν θα βλέπουμε μια ταινία αποκάλυψη, όταν θα επιστρέφουμε σε ταινίες που μας έθρεψαν. Και να σκεφτόμαστε αν την μάθαμε και την «κοινωνήσαμε» μέσα από αυτόν.