Ο ιστορικός διεθνής οίκος όχι μόνο κοσμημάτων αλλά τρόπου ζωής, που δημιούργησε ο Minas, εξακολουθεί να επελαύνει. Η σύζυγος και συνοδοιπόρος του επί 40 χρόνια μιλά για τον Μηνά, τον Αρίωνα, τον Προμηθέα, όσα έζησε και όσα θα ακολουθήσουν, με τη φωνή του να ακούγεται κάπως στον χώρο: what’s next?
Με κοιτάζει ξαφνιασμένη η Τζίνα Μαργαριτοπούλου, σύζυγος του Μηνά Σπυρίδη, του ανά τον κόσμο γνωστού δημιουργού κοσμημάτων Minas, που έζησε και δημιούργησε μαζί του επί 40 χρόνια. Την έχω μόλις ρωτήσει αν σκέφτεται η ίδια και τα παιδιά τους, ο Αρίων και ο Προμηθέας, να δημιουργήσουν ένα μουσείο, έναν χώρο μνήμης αφιερωμένο στο έργο του Μinas, που από τη δεκαετία του ’70 με αφετηρία τη Νέα Υόρκη δημιούργησε ένα μοναδικό νησί στον χάρτη του κοσμήματος, του design, της εφαρμοσμένης τέχνης. Κοιτάζει τους συνεργάτες της, χαμογελάει και μου λέει «μα γιατί ένα Μουσείο; Ο Μηνάς είναι εδώ, είναι παντού».
Το δημιουργικό σύμπαν που ακόμα διαστέλλεται
Εχοντας περάσει περίπου μία ώρα μέσα στο στούντιο, το γραφείο με τα έπιπλα και τα αντικείμενα που είναι όλα χειροποίητα και όλα με την υπογραφή Minas, κατανοώ απολύτως τι εννοεί. Μπορεί ο δημιουργός να έφυγε από τη ζωή στις 25 Μαρτίου του 2020, όμως το σύμπαν του συνεχίζει όχι μόνο να υπάρχει, αλλά και να διαστέλλεται. Να εξελίσσεται μέσα από την Τζίνα, τον Αρίωνα και τον Προμηθέα που κρατούν τις αρχές, την παρακαταθήκη, τον μύθο του και προχωρούν στο μέλλον. Και μάλιστα ετοιμάζονται να περάσουν δυναμικά στη δημιουργία χειροποίητων επίπλων και αντικειμένων design. Μια ειδική σειρά.
«Η αγαπημένη φράση του Μηνά ήταν what’s next?», μου λέει η Τζίνα. Νομίζω ότι τον βλέπω, στον χώρο, με αυτό το αινιγματικό του χαμόγελο να το λέει χτυπώντας ελαφρά το χέρι στο τραπέζι. Πάμε για τα επόμενα. Μου θυμίζει τον αγαπημένο Αμερικανό «πρόεδρο» όλων των εποχών, τον ασπρομάλλη Τζόσουα Μπάτλερ, που δημιούργησε ο Ααρον Σόρκιν για το σίριαλ σταθμό «Τhe West Wing» που χαρακτήρισε τη δεκαετία του ’80.
Από την πολιτική πίσω στο κόσμημα -αν και είναι απολύτως πολιτική η απόφαση να πορευθείς με συγκεκριμένες αρχές αισθητικής, τρόπου ζωής, βιωσιμότητας (πριν αυτή γίνει ανάγκη και cool). Αλλά όχι ακριβώς έτσι. «Δεν είμαστε αλήθεια ένας οίκος κοσμημάτων. Είμαστε ένα σπίτι που έχει σχέση με το design στην καθημερινή ζωή».
Κοιτάζω ένα σκαμπό που έφτιαξε ο Μηνάς το 1972. Κάθομαι στην ξύλινη καρέκλα που μοιάζει να με στέλνει μέσα σε ένα μελανόμορφο αγγείο αλλά με τον μινιμαλισμό κυρίαρχο, που σχεδίασε το 2023 ο γιος του, Προμηθέας. Βλέπεις τη λεπτή γραμμή της συνέχειας. Του what’s next.
Οne way ticket για τη Νέα Υόρκη
Σκέφτομαι πόσο διαφορετική θα ήταν η ζωή του, το έργο του, αν είχε μείνει στη Νέα Υόρκη, όπου μετανάστευσε τον Αύγουστο του 1969 (από την Νέα Ιωνία), για να εργαστεί κατευθείαν στα εργαστήρια του περίφημου David Webb στο Μανχάταν, ο οποίος είχε μεταξύ άλλων πελάτισσες την Ελίζαμπεθ Τέιλορ, την Τζάκι Κένεντι, την Μπάρμπρα Στρέιζαντ. «Μιλούσε πολύ για τα χρόνια της Νέας Υόρκης, για τον τρόπο που τον επηρέασαν. Εφτασε στην εποχή του Γούντστοκ και καταλαβαίνετε τι ένιωσε ένας άνθρωπος 30 ετών, που πήγε εκεί με one way ticket, 200 δολάρια στην τσέπη, χωρίς να μιλάει καν αγγλικά. Μιλούσε μόνο ιταλικά, επειδή ήταν δεινός ποδηλάτης και έπαιρνε μέρος στον Γύρο της Ιταλίας αλλά και της Γαλλίας».
Και όμως, ενώ ήδη είχε ξεχωρίσει στο Μανχάταν, ενώ έστελνε κοσμήματά του και στην Ευρώπη, ακόμα και στη μητρόπολη του τομέα, την Ιταλία, αποφάσισε το 1981 να επιστρέψει στην Ελλάδα. «Το σύνδρομο του Οδυσσέα», μου λέει η Τζίνα Μαργαριτοπούλου. Θυμάται μια ιστορία που της έλεγε. «Όταν προσγειώθηκε στη Νέα Υόρκη, στον δρόμο από το αεροδρόμιο JFK στο Μανχάταν πέρασε έξω από ένα τεράστιο νεκροταφείο. Και είπε, αυτό το νεκροταφείο είναι ύποπτο που είναι τόσο μεγάλο. Δεν θέλω να αφήσω κι εγώ τα κοκαλάκια μου εδώ».
Το δύο μέτρων γλυπτό που βυθίστηκε στο μάρμαρο
Τον περασμένο Μάιο, για μία μόνο νύχτα, παρουσιάστηκε μέσα στα σιλό στο λιμάνι του Πειραιά, για πρώτη φορά, ένα γλυπτό του Μηνά. «Πήραμε από τα αρχεία του Μηνά μια αλυσίδα που έφτιαξε στα τέλη της δεκαετίας του ’70 και έγινε η βάση για τη νέα μας σειρά “Minas Unchained”, αλλά και για τη δημιουργία ενός γλυπτού από ανοξείδωτο ατσάλι, διαστάσεων 2,10 επί 1,80 μέτρων. Βυθίστηκε μέσα σε ένα μάρμαρο, σαν να βυθίζεται η αλυσίδα μέσα στο νερό».
Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό. Τόσο που αναρωτιέται κανείς γιατί δεν είδαμε και άλλα γλυπτά του όλα αυτά τα χρόνια. Γιατί, με δεδομένη την παγκόσμια στροφή στο craftmanship, που φυσικά έχει φτάσει και στην Ελλάδα, δεν βλέπουμε σε ένα μουσείο ή έναν χώρο τέχνης έργα του Minas.
«Ηταν ένας καλλιτέχνης που δεν ήταν με τη συμβατική έννοια γλύπτης. Προτιμούσε το γλυπτό του να είναι ένα σπίτι, μια καρέκλα, ένα τραπέζι, ένα φλιτζάνι. Να μην το κοιτάζεις μόνο, να ζεις μαζί του. Είναι τεράστια η διαφορά» εξηγεί η Τζίνα, που έζησε μαζί του ακριβώς 40 χρόνια.
Γνωρίστηκαν το 1983, όταν η ίδια είχε ξεκινήσει τις σπουδές της στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών και ταυτόχρονα είχε αρχίσει να ασχολείται με τη δημιουργία κεραμικών.
«Ενας φίλος επέμενε ότι πρέπει να τον γνωρίσω. Εν τω μεταξύ είχα δει ένα δαχτυλίδι του και ένα ζώδιο που είχε φτιάξει και είχα ενθουσιαστεί. Τελικά πείστηκα, έναν χρόνο μετά, να τον συναντήσω. Πήγα να τον βρω στο πατρικό του σπίτι, που το χρησιμοποιούσε και ως στούντιο, στη Νέα Ιωνία. Όταν έφτασα, ζωγράφιζε, ακούγοντας στη διαπασών μουσική», αφηγείται.
Η αισθητική είναι η ηθική του μέλλοντος
Δέκα μέρες μετά συζούσαν. Εζησαν, δημιούργησαν, απόκτησαν τον Αρίωνα και τον Προμηθέα, περνώντας όλο το 24ωρο μαζί ως το τέλος.
«Αφησα τη σχολή Καλών Τεχνών. Βλέποντας τον Μηνά, κατάλαβα ότι αυτά που μας μάθαιναν δεν είχαν σχέση με όσα έβλεπα στο πλάι του», λέει.
«Όλα τα κάναμε μαζί. Το σπίτι μας δεν ήταν ποτέ ένα συνηθισμένο σπίτι, σαλόνι, τραπεζαρία. Ηταν όλο ένα εργαστήριο. Σχεδίαζε εκεί, έφτιαχνε τα μοντέλα εκεί, δουλεύαμε 18 ώρες την ημέρα. Ήμασταν της άποψης ότι τα παιδιά πρέπει να ακολουθήσουν τον δικό μας τρόπο ζωής και όχι το ανάποδο. Μάθανε ό,τι μάθανε, τους έγινε τρόπος ζωής. Τα εργαλεία ήταν πάντα μέσα στο σπίτι και ποτέ μα ποτέ δεν είχαμε κάποιο ατύχημα. Εβλεπαν πώς τα χρησιμοποιούμε και αυτόματα μαθαίνανε. Ετσι μεγάλωσαν τα αγόρια και ευτυχώς μέχρι τώρα είναι μαζί μας», λέει. Το «μας» μαρτυρά ότι για την ίδια, για τους συνεργάτες του, η παρουσία του είναι δεδομένη.
Πώς αλλιώς; Στο εργαστήριο στο ισόγειο των εγκαταστάσεων Minas, εκεί όπου παίρνουν υλική διάσταση τα αριστουργηματικά κοσμήματα, οι πάγκοι όπου δουλεύουν οι τεχνίτες είναι όλοι σχεδιασμένοι από τον Μηνά. Ως την τελευταία λεπτομέρεια.
Σκέφτομαι πόσα μουσεία design θα διψούσαν για να έχουν έναν τέτοιο πάγκο στη συλλογή τους.
Το ίδιο έκανε στο σπίτι, στο γραφείο. Δεν του άρεσαν τα πόμολα της αγοράς, έφτιαχνε δικά του. Δεν του άρεσαν τα γαντζάκια για τις πετσέτες, έφτιαχνε δικά του. Κάπου στον τοίχο θα μπορούσε να είναι γραμμένη η φράση «η αισθητική είναι η ηθική του μέλλοντος».
«Ο Μηνάς δεν έφτιαχνε κοσμήματα. Εφτιαχνε έναν τρόπο ζωής», μου λέει η συνοδοιπόρος του στη ζωή και τη δημιουργία.
Εύλογα καταλαβαίνεις, κοιτάζοντας τα έργα του και τον τρόπο που δημιουργούσε, γιατί αγαπούσε τόσο βαθιά τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι, τον ζωγράφο μα και μηχανικό.
«Ηταν παθιασμένος με τα γλυπτά και αρχιτεκτονικά στοιχεία της Ελλάδας, είχε μια τεράστια βιβλιοθήκη. Ποτέ όμως δεν αντέγραψε κάτι. Δεν έκανε ποτέ φολκλόρ, επίσης. Η ουσία για τον Μηνά βρισκόταν στον τρόπο σκέψης στην αρχαία Ελλάδα. Το “γιατί έφτιαξαν τον Παρθενώνα έτσι”. Ηταν παθιασμένος. Μπορούσε να κάθεται δώδεκα ώρες σε έναν πάγκο φτιάχνοντας ένα μοντέλο, να κάνει ένα μικρό διάλειμμα και μετά ξανά εργασία στον πάγκο για άλλες πέντε ώρες».
Γιατί έφτιαξαν έτσι τον Παρθενώνα;
Το περίφημο σπίτι τους στη Μύκονο, που έχει φωτογραφηθεί από τα πιο επιδραστικά διεθνή περιοδικά design και αρχιτεκτονικής, το έφτιαξε ολομόναχος, βασισμένος αποκλειστικά στην αρχιτεκτονική των Κυκλάδων, στον τρόπο που οι κάτοικοι έφτιαχναν σπίτια που έμοιαζαν να ξεφυτρώνουν από τη γη.
«Είναι ένα μεγάλο χωράφι με ένα μικρό σπιτάκι. To σπίτι στη Μύκονο είναι ένα γλυπτό. Το έφτιαξε μόνος του όλο, με το μυστρί σχημάτισε τις καμπύλες. Μέχρι τις αρχές του Οκτώβρη 2019, που ήμασταν στη Μύκονο, ασχολούνταν με το σπίτι. Λίγους μήνες μετά έφυγε από τη ζωή. Εφτιαξε από τις πόρτες μέχρι τα κλειδιά».
Το σπίτι μοιάζει να υποκλίνεται στη Δήλο απέναντι.
Φεύγοντας από τη ζωή, δεν άφησε οδηγίες για το πώς ήθελε να συνεχιστεί το έργο του. Ηταν αυτονόητο ότι αυτό θα γίνει. Ότι θα εξελιχθεί. Και ο τρόπος. «Φαινόταν ότι τα παιδιά θα ασχοληθούν με αυτό. Ζωγράφιζαν διαρκώς. Ηδη είχαμε πράγματα του Αρίωνα και του Προμηθέα που πουλούσαμε στη συλλογή, αφού είχαν περάσει από το απόλυτο φίλτρο του Μηνά. Δεν χαριζόταν, συζητούσε όμως σε βάθος και εξηγούσε τι ήταν αυτό που δεν του άρεσε».
Ο Προμηθέας ήταν έφηβος όταν έφτιαξε ένα ανοιχτήρι για μπουκάλια, με ανοξείδωτο μέσα, ενώ λίγα χρόνια αργότερα έφτιαξε μια άγκυρα αλλά πέρασε το κορδόνι με έναν τρόπο που δεν είχαν ξανασυναντήσει. Μοναδικό. «Το έκανε μέσα σε τρία λεπτά μπροστά στα μάτια μας. Ξέραμε ότι το “έχει”».
Tη ρωτάω σε ποιους απευθύνονταν και σε ποιους απευθύνονται ακόμα τα κοσμήματα με τη ρέουσα υπογραφή Minas. «Σε έναν σύγχρονο περιηγητή. Δεν είναι bohemian, αλλά και είναι! Μπορεί να τα φορέσει μία γυναίκα 70 ετών με ταγέρ αλλά και ένας νέος μουσικός. Οι άνθρωποι τα κάνουν κτήμα τους. Τα φοράνε διαρκώς. Γίνονται προέκτασή τους».