Ένα αριστούργημα, οικείο και μαζί επικό, δημιούργησε ο Σάιμον Στόουν, με πρώτες ύλες το προσωπικό του τραύμα και την Μήδεια του Ευριπίδη. Το στερέωσε πάνω στον καμβά της σκληρής καθημερινότητας και προσέφερε μια ιδιαίτερη θεατρική εμπειρία και στην Αθήνα χάρη στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου.
Όταν ο περίφημος Αυστραλός σκηνοθέτης Σάιμον Στόουν ήταν 12 χρονών είδε τον πατέρα του, Στιούαρτ, κορυφαίο επιστήμονα της βιοχημικής που στην παρέα του βρίσκονταν πολλοί νομπελίστες, να πεθαίνει μπροστά στα μάτια του από καρδιακή προσβολή.
Όπως κάθε πρωί είχαν ξυπνήσει στις 5.30 για να πάνε για κολύμβηση, είχαν μάλιστα μαλώσει γιατί ο Σάιμον άργησε να ξυπνήσει. Εκεί, στην πισίνα, ο Στιούαρτ, μόλις 45 ετών, υπέστη καρδιακή προσβολή και πέθανε ακαριαία. Ο Σάιμον θυμάται τον ήχο που έκαναν οι σαγιονάρες του όπως έπεσαν στα πλακάκια, μόλις του είπαν ότι είναι νεκρός.
Τα θυμάται με έναν τρόπο κινηματογραφικό. Το βαθύ ανεπούλωτο τραύμα της απώλειας, επενδυμένο με την προστατευτική μεμβράνη μιας κινηματογραφικής αφήγησης.
Όταν λίγες ώρες μετά την παράσταση του «Μήδεια» που είδα στο Θέατρο Παλλάς στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, διάβασα αυτό το στοιχείο για τον Αυστραλό σκηνοθέτη (το τρομερό παιδί του θεάτρου και της όπερας την τελευταία δεκαετία), κατάλαβα ότι υπήρχε κάτι πιο βαθύ που αν και αόρατο ήταν καθοριστικό για τον τρόπο που με είχε συνεπάρει η παράσταση.
Ένα μολυσμένο νεύρο του Στόουν που δεν πρόκειται ποτέ να απονευρωθεί, που θα δίνει πάντα πόνο. Και για αυτό έγινε τέχνη.
Η Μήδεια ζει στην διπλανή πόρτα
Δεν χρειαζόταν καν, κατά την γνώμη μου, να υπάρχει κάτω από τον τίτλο του έργου η σημείωση «βασισμένο στον Ευριπίδη». Ο τίτλος, Μήδεια, αρκούσε για να είναι ηχείο του Ευριπίδη και της σκοτεινής του, βάρβαρης πριγκίπισσας που σκότωσε τα παιδιά της για να εκδικηθεί τον Ιάσονα που την εγκατέλειψε για χάρη μιας άλλης γυναίκας, αν και η Μήδεια του είχε πρώτα δώσει την νίκη που τον έκανε μύθο της Ελλάδας.
Η Μήδεια του Στόουν είναι η Άννα, αυτή η αλησμόνητη σκηνική μορφή που έπλασε η πολυβραβευμένη Marieke Heebink -θα της χρωστάμε που μας έδωσε αυτή την εμπειρία. Είναι σύμφωνα με την υπόθεση κορυφαία γιατρός και ερευνήτρια. Ο Ιάσονας είναι ο Λούκας, ένας μέτριας κατάταξης επιστήμονας που χάρη στην βοήθεια της Άννας κέρδισε βραβεία και έγινε σταρ του χώρου του.
Ο ασπόνδυλος Λούκας που χρησιμοποιεί τις γυναίκες όχι μόνο για ερωτική ικανοποίηση αλλά και για την ανέλιξή του, απατά την Άννα με την νεαρότατη Κλάρα, κόρη του πάμπλουτου αφεντικού του. Η Άννα το μαθαίνει και προσπαθεί να τον αρρωστήσει για να είναι αυτή μόνο στο πλευρό του (το σύνδρομο της νοσοκόμας) βάζοντας κάθε μέρα στο φαγητό του ένα φυτό, το ρίκινο.
Αποκαλύπτεται όμως η πράξη της και ο Λούκας την βάζει σε ψυχιατρική κλινική. Όταν βγαίνει από εκεί και διαπιστώνει ότι έχει χάσει για πάντα τον Λούκας ο οποίος πρόκειται να παντρευτεί την έγκυο Κλάρα και να φύγουν μαζί με τα παιδιά της Άννας στην Κίνα, κάνει αυτό που θεωρεί λογικό.
Η Μήδεια από το Κάνσας του Τέξας
Σκοτώνει την Κλάρα και τον πατέρα της (τον Γκρέγκορι που είναι σαν απόηχος του Κρέοντας), σκοτώνει τα παιδιά της, αυτοκτονεί και καίει το σπίτι. Η ιστορία είναι αληθινή, συνέβη στο Κάνσας. Η ιστορία συμβαίνει κάθε τόσο παντού, ανά τον κόσμο -μετρήστε μόνο πόσους τίτλους για μια «σύγχρονη Μήδεια» διαβάζουμε κάθε τόσο. Είναι κουτό να κατηγορήσει κανείς τον Στόουν ότι εκμεταλλεύτηκε τον μύθο του Ευριπίδη. Ακόμα και όσοι ενοχλήθηκαν από τον υπότιτλο «μετά τον Ευριπίδη» αρκεί αν κοιτάξουν απλώς το αρχείο των ειδήσεων.
Δεν πήρε ο Στόουν την αρχετυπική ηρωίδα για να την πειράξει, να την προσαρμόσει στην εποχή και να την ανεβάσει στην σκηνή. Πήρε τις σκιές της που κάθε τόσο εμφανίζονται στην ανθρωπότητα, καθημερινές, σαν και εμάς, γυναίκες αλλά και άνδρες της διπλανής πόρτας, γυναίκες υπεράνω κάθε υποψίας που μας γκρεμοτσακίζουν από τα σύννεφα.
Είναι σάρκινη σαν και εμάς η Μήδεια του Στόουν και μιλάει σαν κι εμάς -το ξέρω ότι απογοητεύθηκαν όσοι δεν είδαν την ποίηση του κειμένου του Ευριπίδη στην σκηνή ή κάτι αντίστοιχο. Δεν υπάρχει αυτή η ποίηση στην διπλανή πόρτα. Δεν είναι το έργο αυτό σαν την διασκευή ενός αγαπημένου τραγουδιού με βάση ρυθμούς του τραγουδιού. Η Μάντισσα της Σάτι…
Αλλά να, λάμπουν οι ευριπίδιες αναφορές πίσω από χαραμάδες κάθε τόσο στο κείμενο. «Είμαι σαν ξένη» λέει η Άννα, έτσι όπως έχει μόλις βγει από την ψυχιατρική κλινική. Ξένη, βάρβαρη, ήταν και η Μήδεια μόλις έφτασε στην Ελλάδα. Η πριγκίπισσα από την Τιφλίδα χειριζόταν τα μαγιολίκια, φάρμακα και φαρμάκια, με τρόπο φημισμένο. Η Άννα του Στόουν είναι ερευνήτρια ιατρικής αναζητά νέα φάρμακα, νέες ουσίες για να σώσει.
Η στάχτη που ήταν η καρδιά μου
Στάχτη αρχίζει να πέφτει από τον ουρανό, σαν μια κορδέλα χωρίς τέλος που ξετυλίγεται και φτιάχνει έναν λοφίσκο στη σκηνή, στο κατάλευκο πάτωμα, του κατάλευκου σκηνικού που μοιάζει με το εσωτερικό ενός κύβου.
Από την στιγμή που η πρώτη στάχτη πέφτει, ξέρεις ότι τίποτα δεν μπορεί να αναστρέψει αυτό που έρχεται, το τέλος που γνωρίζεις -μια λεπτή ειρωνεία εισπράττω από τον Στόουν που βάζει τον μικρό γιο να λέει ότι μισεί τα σπόιλερ. Εδώ, στο κατάμεστο θέατρο Παλλάς, όλοι γνώριζαν τι θα συμβεί.
Στάχτη. Και ο Ευριπίδης ανάβει πάλι σαν επιγραφή «και φωτιά ξερνάει η στάχτη που ήταν η καρδιά μου». Σαν την φωτιά που άναψε στο τέλος η Άννα. Η Άννα όμως που είναι πιο ευσπλαχνική με τα παιδιά της. Τα ταΐζει τα αγαπημένα τους McDonalds, βλέπουν μαζί τηλεόραση και τα βυθίζει με τη βοήθεια μιας ουσίας σε αδιατάρακτο ύπνο πριν βάλει φωτιά στο σπίτι. Καμία σχέση με την λυσσασμένη Μήδεια που μπήγει το μαχαίρι στα αγόρια της, όπως την έχουμε στο μυαλό μας, όπως την βλέπουμε στον αριστουργηματικό αμφορέα του 320 π.Χ. στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι και που είδαμε πρόσφατα στην έκθεση «Νοήματα» στο Μουσείο της Ακρόπολης.
Το αίμα που κάνει την εκδίκηση τρυφερότητα
Και όταν η Άννα μπήγει ξανά και ξανά το μαχαίρι στο στομάχι της εγκύου Κλάρας, δεν έχει στο στόμα την αιμάτινη γεύση της εκδίκησης, αλλά την βελούδινη γεύση της τρυφερότητας, αλλά και της ερωτικής αφύπνισης. «Μπήγοντας μέσα της το μαχαίρι είδα σε αυτήν ότι βλέπεις και εσύ» λέει στον Λούκας, σε ένα τηλεφωνικό μήνυμα που του αφήνει εξηγώντας με ηρεμία και συγκρότηση τι έκανε. Σαν να του λέει τι πρέπει να αγοράσει από το σούπερ μάρκετ και να μην ξεχάσει να πληρώσει τον λογαριασμό του ηλεκτρικού ρεύματος.
Αυτό το πλάσμα, η Άννα, που έφτιαξε ο Σάιμον Στόουν μέσα από τις στιβάδες των αιώνων, μέσα από τα τραύματά του, δεν χρειάζεται σκηνικά, ειδικά ρούχα, δεκανίκια. Την τοποθέτησε στην εκτυφλωτικά λευκή σκηνή που φωτίζεται με δυνατά ψυχρά φώτα -είναι το κελί ενός φρενοκομείου, η αίθουσα ενός νεκροτομείου, οι άδειες σελίδες για να γραφεί μια τραγωδία;
Αρκούσαν το σκοτάδι της στάχτης και το κόκκινο του αίματος. Και μια μουσική αδιόρατη από κάτω που θα μπορούσε να είναι το μουρμούρισμα του Χορού, των γειτόνων, των τηλεθεατών την μέρα που αποκαλύφθηκε η Μήδεια του Κάνσας.
Εύχομαι να ξανασυναντήσω αυτή την Μήδεια που κάνει παγκόσμια περιοδεία ήδη πριν την πανδημία. Σε κάποια σκηνή του κόσμου. Να δω το πρόσωπό της μεγεθυμένο στην οθόνη, με τις παρεμβολές που κάνουν το πρόσωπο σαν μορφή του Φράνσις Μπέικον, με την καθυστέρηση στον ήχο - άλλα ακούς, άλλα λένε τα χείλη. Για να συνεχίσουν «προς τα πίσω να γυρνούν, στις ιερές πηγές, οι ποταμοί» με τα πρόσωπα της διπλανής πόρτας, αυτών που ανεπαίσθητα ακούμπησαν τα χέρια μας στο μετρό, ή που μοιραστήκαμε κομμάτια της ζωής μας μαζί τους.
