Τελειώνει η Μεταπολίτευση; Πώς χωράνε σε αυτήν από την τέφρα της Κάλλας ως τη συναυλία του Σαββόπουλου, το νεύμα του Ανδρέα στη Λιάνη, το «τα έμαθες πατέρα;», ο Μάο, η Μελίνα που φλερτάρει την Αφροδίτη της Μήλου, ο Καζαντζίδης;
Απαντήσεις στην παράσταση «Κομμώτριες. Μεταπολίτευση», του Μιχαήλ Μαρμαρινού.
Eπεισόδια πραγματικής ζωής. Ενας λόφος αναμνήσεων, εικόνων, αφηγήσεων, τραγουδιών, ακόμα περισσότερων τραγουδιών, ιστοριών που λέμε σαν να ζήσαμε ακόμα και αν έγιναν χρόνια πριν γεννηθούμε, ο αντίλαλος της παγκόσμιας ιστορίας. Αυτόν τον λόφο στήνουν και μετά με κάθε λέξη και εκατοστό του δέρματός τους ανεβαίνουν και τον ξεθεμελιώνουν οι έξι ερμηνευτές στο θέατρο Θησείον, με τους θεατές, καθισμένους στους πάγκους που ακουμπούν στους τέσσερις τοίχους, να συμμετέχουν σε όλο αυτό που εξελίσσεται ως σκηνική δράση. Να συμμετέχουν συναισθηματικά, εγκεφαλικά, ακόμα και σωματικά.
Είναι αυτές οι συμπτώσεις, ίσως και το ένστικτο του καλλιτέχνη, που έκαναν τον Μιχαήλ Μαρμαρινό να δημιουργήσει μια παράσταση με θέμα την Μεταπολίτευση.
Η πανδημία, ήδη από το πρώτο της κύμα ανέκοψε με τον γνωστό άγριο τρόπο της την πορεία της παράστασης που επέστρεψε όμως ξανά από το φθινόπωρο. Επέστρεψε την πιο κατάλληλη στιγμή: η πολιτική σκηνή και η χώρα θρηνούσε για τον αδόκητο χαμό της Φώφης Γεννηματά. Το ΚΙΝΑΛ αναζητούσε νέο αρχηγό, ταυτότητα και να γίνει ξανά κόμμα εξουσίας. Τα μεγάλα κόμματα αποκτούσαν ταυτότητες ρευστές, εποφθαλμιώντας το πολύφερνο Κέντρο. Και να, κάπου εκεί, ο Μαρμαρινός χωρίς βαρύγδουπους όρους πολιτικής ανάλυσης, ηλεκτρίζει με μια παράσταση που σου δείχνει την πορεία της χώρας από τη χούντα και μετά, μέσα από πρόσωπα, πράξεις, λόγια, ήχους που την καθόρισαν όχι ως εγκυκλοπαιδικό λήμμα, αλλά ως βιωμένη ζωή. Περφόρμανς πολιτικής ιστορίας.
Η Ιστορία χωράει στην παλάμη μας
Οι πρώτοι ήχοι που ακούμε όταν πλέον έχουμε κάτσει στις θέσεις μας, και πριν αρχίσει ακριβώς η σκηνική δράση, είναι η φωνή του Διονύση Σαββόπουλου, η συνέντευξη που έδωσε στη Μαρία Ρεζάν με τίτλο «Χρόνια Δημοκρατίας 1974-1990».
Ακολουθεί καταιγίδα εικόνων και βίντεο που βλέπουμε μέσα από τα κινητά που κρατούν οι ηθοποιοί -ναι, η Ιστορία πια χωράει στην παλάμη μας και μπορείς να την ξαναζείς κάθε στιγμή. Αγκαλιές στην Oμόνοια μετά την πτώση της χούντας, ο Καραμανλής βγαίνει από το αεροπλάνο, ο Γκορμπατσόφ με τον Ρίγκαν, ο Κύρκος με τον Φλωράκη, ο Μάο κολυμπάει, το σώμα ενός άνδρα που πέφτει από τους Δίδυμους Πύργους στη Νέα Υόρκη, πίστα με λόφο από σπασμένα πιάτα στα μπουζούκια, μια γυναίκα κοιτά μέσα από μία τρύπα στο τείχος του Βερολίνου, άδεια ράφια στη Ρωσία, τα Ιμια, τσάμικο του Σβαρτσενέγκερ με τον Γιώργο Παπανδρέου, η φωνή του Γιώργου στην κηδεία «τα 'μαθες πατέρα;».
Η εικονογραφία όλης της εποχής. Αλλά και τα πρόσωπα που είναι «κλειδιά» για να ξεκλειδώσουν την εξιστόρηση και τα οποία δεν είναι τα αναμενόμενα, αλλά αυτά που βοηθούν σαν φακοί να φωτίσουμε κάτω από το προφανές. Οπως ο Ταρκόφσκι που επανέρχεται κάθε τόσο ως αναφορά στην παράσταση. Σχηματίζει ο Χάρης Φραγκούλης με τον δεξί δείκτη του χεριού του το μουστάκι του Ταρκόφσκι στο στόμα και λέει «ποτέ δεν το περίμενα πριν ξεκινήσω αυτή την περιπέτεια της Νοσταλγίας ότι η δική μου προσωπική νοσταλγία θα κατακλύσει την καρδιά μου για πάντα. Σε όλες μου τις ταινίες προσπάθησα...».
Η τέφρα της Κάλλας και η εκδίκηση της βλαχιάς
Δεν έχει νόημα να περιγράψει κανείς εδώ όλη τη διαδρομή των δεκάδων ιστοριών που συνθέτουν την παράσταση, καθώς από στόμα σε στόμα, από σώμα σε σώμα, μια νέα αφήγηση προκύπτει. Αρκεί όμως να αναφερθώ σε δύο «κεφάλαια» αυτής της Ιστορίας της Μεταπολίτευσης, που κινούνται από το βαθιά κωμικό ως το συντριπτικά συναισθηματικό και συγκινητικό. Το ένα είναι η αναπαράσταση -σχεδόν κυριολεκτικά- της τελετής για να σκορπιστεί η τέφρα της Μαρίας Κάλλας στο Αιγαίο. Ω, ένα αριστούργημα, μια περφόρμανς που θα μπορούσε να είναι εικαστική εγκατάσταση σε μουσείο σύγχρονης Τέχνης, σαν τις πλημμύρες στα βίντεο του Bill Viola.
Ο Γιάννης Τσαρούχης είπε: «Αγαπώ την Κάλλας και τη Σωτηρία Μπέλου. Οπως όλοι οι Ελληνες. Ομως η αγάπη των Νεοελλήνων είναι αποπνιχτική, χτίζουνε μυθολογίες πάνω σε βάρβαρα κουτσομπολιά. Ομοίως και η Κάλλας ετιμήθη με μια άτιμη μεταθανάτια τελετή».
Ο υπουργός Δημήτρης Νιάνιας ζήτησε το 1979 να παραλάβει την τέφρα της Μαρίας Κάλλας από το Περ Λασαίζ στο Παρίσι προκειμένου να τη σκορπίσει στο Παρίσι. Κάτι που πολλοί είδαν σαν μια προσπάθεια να στηθεί ένα σόου που θα αποφέρει πόντους επικοινωνιακά. Η ομάδα των επισήμων βρέθηκε πάνω στο αντιτορπιλικό, ο υπουργός άνοιξε την τεφροδόχο, αλλά, χωρίς να υπολογίσει τον δυνατό αέρα, όλη η τέφρα έπεσε σχεδόν πάνω τους.
Στη σκηνή του Θεάτρου Θησείον νιώθεις σχεδόν τον αέρα να φυσά και την τέφρα στο στόμα των ηθοποιών που αναπαριστούν τη σκηνή με τρόπο που σε κάνει απλά να λυγίζεις από τα γέλια.
«Τινάζουν την Κάλλας από πάνω τους». «Διακριτικά, γιατί τους παίρνει η κάμερα». «Η εκδίκηση της βλαχιάς».
Η Μελίνα ερωτόπληκτη με την Αφροδίτη της Μήλου
Συγκλονιστική είναι από την άλλη η σκηνή που εξελίσσεται με αφετηρία ένα μεγάλο πανό με τη φωτογραφία της Μελίνας Μερκούρη να στέκεται σχεδόν ερωτόπληκτη μπροστά στην Αφροδίτη της Μήλου, στο Μουσείο του Λούβρου.
Η ιστορία του αγάλματος, που υπήρξε αρτιμελής, μετά μέρος της γης ώσπου την βρήκε ο αγρότης και βρέθηκε περίλαμπρη στο βάθρο του Μουσείου του Λούβρου να την «προσκυνά» η Μελίνα Μερκούρη.
Είναι η στιγμή που η Ηλέκτρα Νικολούζου κατεβάζει το φόρεμα, όπως ακριβώς έχει πέσει ο μανδύας της θεάς στο γλυπτό και γίνεται το σώμα της το τρεμάμενο κορμί της θεάς, η φωνή της γίνεται προαιώνια σε μια σπαρακτική σκηνή.
«Αυτός που τη βρήκε αυτήν την από πάντα χωρίς χέρια, την ερωτεύθηκε. Αυτήν την έχω ερωτευθεί κι εγώ. Δεν γίνεται να μην την ερωτευθείς, παθαίνεις! Εκσταση! Δέος, ρίγος! Οχι, φτερά βγάζεις στην πλάτη… Αυτή έμεινε αιώνια γυμνή».
Το «Κομμώτριες. Μεταπολίτευση. Τσιανγκ-Σιν-Μπι-Σιν, φαντάσου την καρδιά μου δική σου», όπως είναι ο πλήρης τίτλος, αποτελεί ένα έργο «για την επικαιρότητα του παρελθόντος. Τιμές κράτους σε μικρές περφόρμανς σύγχρονης πολιτικής ιστορίας».
Φεύγοντας, και αφού προηγηθεί ένα γλέντι άνευ προηγουμένου στο υπόγειο του θεάτρου, που το βλέπουν οι θεατές μέσα από κάμερες, βλέπεις το μεγάλο τραπέζι της σκηνής με τα μισοάδεια ποτήρια κρασιού. Το γλέντι τελείωσε -ή συνεχίζεται; Εξαρτάται, αν βλέπεις το ποτήρι στη ζωή και στην Ιστορία μισοάδειο ή μισογεμάτο.
Παίζουν οι Μαρία Γραβάνη, Ηλέκτρα Νικολούζου, Αρης Νινίκας, Ανδρομάχη Φουντουλίδου, Χάρης Φραγκούλης, Αdrian Frieling.
Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός σκηνοθετεί, αλλά έκανε και τη δραματουργία μαζί με το Theseum Ensemble.
Η παράσταση ανεβαίνει στο θέατρο Θησείον.