Mεγαλώσαμε με κλασικές χριστουγεννιάτικες ταινίες που μας βάζουν στο κλίμα των γιορτών. Όμως και αυτές εσχάτως μοιάζουν σαν ένα... καλλιοτεχνικό είδος προς εξαφάνιση. Τι ακριβώς συμβαίνει;
Home Alone, Die Hard, Scrooged, Edward Scissorhands, Batman Returns, Die Hard 2, Home Alone 2: Lost in New York [με cameo εμφάνιση από τον ίδιο τον Ντόναλντ Τραμπ] και The Nightmare Before Christmas: Αυτές είναι μερικές από τις ταινίες που είδα, μεγαλώνοντας ως παιδί και έφηβος, κατά την προ-Χριστουγεννιάτικη περίοδο. Ημαρτον, μέχρι και την «Μελωδία της Ευτυχίας» και τον «Λόρενς της Αραβίας» βλέπαμε κάθε χρόνο τα Χριστούγεννα στα πρώτα εκείνα χρόνια της ιδιωτικής τηλεόρασης.
Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά και ο βρετανικός Independent, υπήρχε μια εποχή που, κάθε Δεκέμβριο, το κοινό συνέρρεε στους κινηματογράφους για να απολαύσει τα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα blockbusters. Ωστόσο, εσχάτως (εννοούμε τα τελευταία δέκα χρόνια, τουλάχιστον), έχουν αλλάξει τα πράγματα. Οχι απλά δεν βγαίνουν αξιόλογες χριστουγεννιάτικες ταινίες, αλλά όσες βγαίνουν στις αίθουσες... πατώνουν. Δεν τις βλέπει ούτε ο σκηνοθέτης τους.
Λόγου χάρη, το φετινό «Red One», μια κωμωδία δράσης για έναν Άγιο Βασίλη που πέφτει θύμα απαγωγής, θάφτηκε τόσο από κριτικούς, όσο και από το κοινό, βγάζοντας μόλις 32,1 εκατ. δολάρια έναντι του αρχικού προϋπολογισμού του ύψους 250 εκατ. δολαρίων. Και αυτό, παρά την συμμετοχή, σε αυτήν, δύο εκ των μεγαλύτερων ονομάτων του mainstream κινηματογράφου: Του Κρις Έβανς της Marvel και του Ντουέιν «The Rock» Τζόνσον.
«Πέθανε» η καλή χριστουγεννιάτικη ταινία;
Οι θεωρίες σχετικά με την «υποαπόδοση» της συγκεκριμένης ταινίας που υποστηρίζεται από την Amazon ποικίλλουν. Κάποιοι θεωρούν ότι η «αγοραστική» δύναμη του Johnson φαίνεται ότι έχει μειωθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια. Άλλοι κατηγόρησαν τη σύγχυση που προκάλεσε στο κοινό σχετικά με το κοινό και τον στόχο της ταινίας: το Red One καταλαμβάνει «μια ζώνη χωρίς κοινό: πολύ δράση για τα μικρά παιδιά και πολύ βαρετή για να προσελκύσει τους εφήβους και τους μεγαλύτερους», έγραψε η Wendy Ide στο The Observer.
Αλλά μπορεί να υπάρχει και ένας άλλος λόγος. Η καθυστέρηση της κυκλοφορίαςτου Red One είναι άλλο ένα παράδειγμα ενός πανθομολογούμενου και αδιαφιλονίκητου γεγονότος: τα μεγάλα στούντιο του Χόλιγουντ φαίνεται να έχουν χάσει τόσο την επιθυμία να κάνουν εορταστικές ταινίες όσο και την τεχνογνωσία για το τι τις κάνει να συνδέονται με τους θεατές, όπως το έκανε το «Love Actually» πριν από 20 χρόνια.
Οι χριστουγεννιάτικες ταινίες εξακολουθούν να υπάρχουν, φυσικά. Το αμερικανικό κανάλι Hallmark έχει δημιουργήσει μια κινηματογραφική βιομηχανία ρομαντικών κομεντί που είναι τόσο δημοφιλής που το Netflix έχει αρχίσει να ακολουθεί το παράδειγμά του με ταινίες όπως το φετινό Hot Frosty για έναν χιονάνθρωπο που ζωντανεύει. Και έπειτα υπάρχουν απλές κωμωδιούλες χαμηλού προϋπολογισμού, όπως το Jack in Time for Christmas του Prime , στο οποίο ο Jack Whitehall τρέχει σε όλη την Αμερική μαζί με τους Rebel Wilson και Michael Bublé. Αλλά τα χριστουγεννιάτικα blockbusters - εκείνο το είδος της ταινίας που έχει σχεδιαστεί για να κατακτήσει το box office - είναι αναμφισβήτητα σε μια ραγδαία πτώση.
«Φαίνεται ότι υπάρχουν λιγότερες από ποτέ χριστουγεννιάτικες ταινίες που φέρνουν κοντά τους θεατές», παραδέχεται ο σκηνοθέτης Michael Dowse, του οποίου η κωμωδία 8-Bit Christmas του 2021 είναι μία από τις σπάνιες πρόσφατες εορταστικές ταινίες που χρηματοδοτήθηκαν από ένα μεγάλο στούντιο (Warner Bros) και... έπιασαν τόπο με τα λεφτά που δαπανήθηκαν.
Ο 51χρονος Καναδός μεγάλωσε σε μια εποχή με σχεδόν συνεχείς χριστουγεννιάτικες κυκλοφορίες, μία από τις οποίες αναφέρει συγκεκριμένα ως σημαντικό παράγοντα στην απόφασή του να γίνει σκηνοθέτης: «Νοίκιασα το National Lampoon's Christmas Vacation από το Blockbuster και δεν το επέστρεψα ποτέ. Πρέπει να έχω δει αυτή την ταινία 70 φορές», γελάει.
Τα πρόσφατα (υποτονικά) μπλοκμπάστερ
Απλά συγκρίνετε εκείνη την έκρηξη «εποχιακών» κυκλοφοριών με το σήμερα. Σίγουρα, υπάρχει η περιστασιακή cult επιτυχία ενός ανεξάρτητου δημιουργού, όπως το περσινόThe Holdovers του Alexander Payne, το Little Women της Greta Gerwig ή το Carol του Todd Haynes. Αλλά έχουν περάσει (ίσως και ανεπιστρεπτί;) οι μέρες που το box office του Δεκεμβρίου ήταν η καλύτερη εποχή του χρόνου για να πας σινεμά.
Ανάμεσα στις 20 πιο κερδοφόρες χριστουγεννιάτικες ταινίες όλων των εποχών βρίσκονται μόλις τρεις ταινίες της τελευταίας δεκαετίας, οι οποίες πέφτουν όλες από την κατάταξη όταν τα έσοδα των παλαιότερων ταινιών προσαρμοστούν στον πληθωρισμό. Αυτές οι τρεις ταινίες είναι το animation του 2018 The Grinch, η ξεχασμένη κωμωδία του Mark Wahlberg Daddy's Home 2, και ο Καρυοθραύστης και τα τέσσερα βασίλεια.
Στο δημοφιλές αμερικανικό κινηματογραφικό podcast The Big Picture την περασμένη εβδομάδα, ο οικοδεσπότης Sean Fennessey πρότεινε ότι το 2003 μπορεί να ήταν η τελευταία χρονιά κατά την οποία οι εορταστικές ταινίες έπιασαν το zeitgeist της εποχής, με τα Elf και Love Actually μεταξύ των κυκλοφοριών εκείνης της χρονιάς.
Ο δημοσιογράφος του Χόλιγουντ Jeff Sneider, του οποίου το The InSneider παρακολουθεί τις νέες ταινίες που βρίσκονται σε εξέλιξη και παρατηρεί τις κινηματογραφικές τάσεις, τείνει να συμφωνήσει. «Τώρα πια ζούμε στην εποχή του ατέλειωτου streaming. Χθες το βράδυ, έμεινα ξύπνιος και παρακολούθησα το Nutcrackers, μια νέα ταινία του Ben Stiller. Πριν από δεκαπέντε χρόνια, αυτή η ταινία θα είχε βγει στον κινηματογράφο».
Η αλλαγή των κινηματογραφικών μας προτιμήσεων
Άλλοι υποστηρίζουν ότι η πολιτιστική παρακμή της χριστουγεννιάτικης ταινίας έχει να κάνει με την αλλαγή των προτιμήσεών μας. «Είναι η Deadpool-ποίηση των ταινιών που έχει πραγματικά επιπτώσεις», λέει ένας σεναριογράφος στην Independent, μιλώντας υπό τον όρο της ανωνυμίας.
«Οι χριστουγεννιάτικες ταινίες πρέπει να είναι λίγο σοβαρές και ειλικρινείς. Αυτό είναι κατά κάποιο τρόπο ενσωματωμένο στο DNA τους. Και αυτή τη στιγμή, ολόκληρη η κουλτούρα του mainstream κινηματογράφου δεν συμβαδίζει με αυτό. Αυτό καθιστά δύσκολο να προχωρήσει οτιδήποτε που δεν καλύπτει τα Χριστούγεννα με κάποιο έστω ειρωνικό τρόπο».
«Η σαρκαστική διάθεση είναι ένα πρόβλημα», συμφωνεί ο Dowse. «Μια καλή χριστουγεννιάτικη ταινία μπορεί να είναι αστεία, αλλά πρέπει να έχει μια συγκεκριμένη ειλικρίνεια για να έχει απήχηση».
Ένας τρίτος, ενδεχομένως καθοριστικός, παράγοντας
Ένα άλλο ζήτημα μπορεί να είναι το παράθυρο κυκλοφορίας των ταινιών των Χριστουγέννων. Την τελευταία δεκαετία, τουλάχιστον από το Star Wars: The Force Awakens του 2015, ο Δεκέμβριος αποτελεί ολοένα και περισσότερο χώρο στο ημερολόγιο για τα sequel μεγάλων franchise, μεταξύ των οποίων το Spider-Man: No Way Home και το Matrix Resurrections. «Τα Χριστούγεννα είναι μια τεράστια κινηματογραφική περίοδος και εκεί τα στούντιο θέλουν να αφήσουν πολύ χώρο για τις ταινίες τους», λέει ο Sneider. «Φέτος, είναι το [sequel τουLion King ] Mufasa. Κοιτάζοντας τα ημερολόγια του Δεκεμβρίου για το μέλλον, είναι ο Πόλεμος των Άστρων και το Avatar». Βασικά, δεν υπάρχει χώρος και χρόνος για παραδοσιακές χριστουγεννιάτικες ταινίες!
«Το σημερινό Χόλιγουντ που βασίζεται στα franchise δεν θέλει να βάλει τίποτα στο δρόμο αυτών των μεγαθήριων - ειδικά όταν οι ίδιες οι χριστουγεννιάτικες ταινίες σπάνια προσφέρονται για franchise. Πόσα εορταστικά σίκουελ μπορείτε να αναφέρετε πέρα από τα Home Alone, Gremlins, Die Hard ή Bad Santa;», αναρωτιέται το άρθρο.
Δεν βοηθάει, επίσης, το γεγονός ότι τα στούντιο συνήθιζαν να ρισκάρουν περισσότερο σε ιδέες κατά την ακμή των χριστουγεννιάτικων ταινιών. Το Home Alone, για παράδειγμα, προσέλκυσε το κοινό χάρη στην υπόθεση ενός μικρού αγοριού που αποκρούει αποτελεσματικά τους διαρρήκτες μόνο του κατά τη διάρκεια των Χριστουγεννιάτικων διακοπών - ο σχετικά άγνωστος Macaulay Culkin σίγουρα δεν ήταν η ατραξιόν. Οι Will Ferrell και Bruce Willis ήταν ομοίως άπειροι κινηματογραφικοί αστέρες όταν πρωταγωνίστησαν στα Elf και Die Hard, αντίστοιχα. Αλλά αυτό δεν θα μπορούσε να γίνει σήμερα.
«Υπάρχει πλέον η εντύπωση μεταξύ των στελεχών του Χόλιγουντ ότι, σε μια εποχή όπου ανταγωνίζεσαι το TikTok και το YouTube για την προσοχή του κόσμου, δεν έχει σχεδόν κανένα νόημα να κυκλοφορήσει μια ταινία χωρίς έναν μεγάλο σταρ, πράγμα που οδηγεί σε αυτούς τους παράλογα φουσκωμένους προϋπολογισμούς, επειδή πληρώνεις τόσα πολλά για τους ηθοποιούς. Ο The Rock, ας πούμε, φέρεται να πληρώθηκε 50 εκατομμύρια δολάρια για να εμφανιστεί στο Red One - το ένα πέμπτο του συνολικού κόστους παραγωγής της ταινίας. Πώς μετά η ταινία να μην «πέσει έξω»;
Ο Dowse πιστεύει ότι θα ήταν κρίμα να εξαφανιστούν τα χριστουγεννιάτικα blockbusters. Στις καλύτερες στιγμές τους, λέει, παίζουν σημαντικό κοινωνικό ρόλο. «Οι οικογένειες τα βλέπουν μαζί», λέει. «Είναι ένα τεράστιο μέρος της ζωής μας. Δεν νομίζω ότι υπάρχει έλλειψη όρεξης. Νομίζω ότι πάντα θα υπάρχει αγορά γι' αυτές. Νομίζω απλώς ότι το θέμα είναι να βρεις μια ιστορία που να είναι αρκετά μοναδική και να σου δίνει ένα συγκεκριμένο συναίσθημα».
«Νομίζω ότι θα χρειαστεί [τα στούντιο] να αναθεωρήσουν την ιδέα τους για το τι είναι μια χριστουγεννιάτικη ταινία», συμφωνεί ο Sneider. «Δεν χρειάζεται να είναι ένα τεράστιο κινηματογραφικό οικοδόμημα αξίας 250 εκατομμυρίων δολαρίων με γιγάντιες πολικές αρκούδες και εκρήξεις. Στο τέλος της ημέρας, θέλουμε απλώς λίγη αγάπη και ειλικρίνεια».