Βοηθός του Δαμιανού στην «Ευδοκία», σκηνοθέτης εμβληματικών ταινιών, συνεργάτης και «συνένοχος» του Σαββόπουλου στη χούντα, δημιουργός του Παρασκηνίου, συγγραφέας, δεινός αφηγητής. Αποχαιρετισμός στον Λάκη Παπαστάθη, στον δημιουργό που μαθητεύσαμε κοντά του ως θεατές.
Από που έρχονται οι ηθοποιοί; Και που πάνε μετά; Αυτό το ερώτημα ταλάνιζε τον Λάκη Παπαστάθη όταν παιδί, στον Βόλο, έφευγε από τον κινηματογράφο όπου είχε δει το «Σαμψών και Δαλιδά» του Σεσίλ ντε Μιλ. Μια χολιγουντιανή υπερπαραγωγή που έκανε τον Παπαστάθη να σαστίσει αλλά κυρίως να τον κεντρίσει η απορία για την προέλευση και τον προορισμό των ηθοποιών. Αυτό το κεντρί δεν έφυγε ποτέ. Όπως έλεγε ο ίδιος, με αυτή την ερώτηση, στον ίδιον τον εαυτό πια, καθόταν και έγραφε, ετοίμαζε τις ταινίες. Από που έρχονται οι ηθοποιοί του και που πάνε.
Να, ένας σκηνοθέτης που παράφορα αγάπησε τους ηθοποιούς του, τους πρωταγωνιστές του. Σχεδόν σάστισε μπροστά τους – ο Καταλειφός ως Θεόφιλος, ο Λογοθέτης ως Βιζυηνός. Διότι πέρα από σπουδαίος σκηνοθέτης, στυλοβάτης του νέου ελληνικού κινηματογράφου -ως πρύτανη αναγνώριζε τον Θεόδωρο Αγγελόπουλο- ο Λάκης Παπαστάθης που έφυγε από τη ζωή μετά από σύντομη μάχη με τον καρκίνο, αγαπούσε τους ανθρώπους. Εφτιαχνε κοινότητες όπου και αν βρισκόταν, συνδεόταν. Δεν μπορούσε να ζήσει και να δημιουργήσει αλλιώς.
25 χρονών, βοηθός σκηνοθέτη στην Ευδοκία
Δεν έκρυψε την ευγνωμοσύνη του ποτέ. Για τους πρωταγωνιστές του, για τους φίλους του κινηματογραφιστές. Ευχαριστώ την ΕΡΤ έλεγε που μου έδωσε την ευκαιρία να κάνω το Παρασκήνιο -ευχαριστούσε αυτός που οφείλει να τον ευγνωμονεί η δημόσια τηλεόραση και κυρίως όλοι εμείς, οι πολίτες, που χάρη σε αυτές τις εκπομπές που έκανε με το καπέλο και το ήθος του ντοκιμαντερίστα διδαχτήκαμε πράγματα αφανέρωτα στους πολλούς. Μας έμαθε μαζί με τον Τάκη Χατζόπουλο να σκεφτόμαστε, να νιώθουμε, να βρίσκουμε νησίδες στην γνώση και την Τέχνη και να στήνουμε δάση πάνω σε αυτές.
Ευγνώμων αιωνίως όμως και για τον Αλέξη Δαμιανό. Τον σπουδαίο σκηνοθέτη, που επέλεξε τον μόλις 25 χρονών Λάκη Παπαστάθη για βοηθό σκηνοθέτη στην εμβληματική ταινία του νέου ελληνικού κινηματογράφου «Ευδοκία». Τρία χρόνια δούλευε μαζί του, διαποτίστηκε από το ήθος και το βλέμμα του, συνδημιούργησε μαζί του αυτό το έπος. Επεισε τον Δαμιανό να εμφανιστεί στην ταινία του «Τον καιρό των Ελλήνων» το 1980 και μας χάρισε αιωνίως την όψη του, τη φωνή του, το μνημειακό στοιχείο του μέσα από την ταινία. Ντυμένο με φουστανέλα, ζωσμένο με σφαίρες, να μοιρολογεί. Ντυμένο καπετάνιο, αρχιληστή.
Βόλος, Μυτιλήνη, Βύρωνας
Κοιτώντας τη διαδρομή του Λάκη Παπαστάθη, τη ζωή του, βλέπεις καθαρά από που ήρθε ο ίδιος, οι ιδέες του, οι ταινίες του, τα βιβλία του και πήγαν. Διαποτίζεται από το βίωμα, από τους ανθρώπους, από μια αίσθηση χρέους. Ευθύνης. Γεννήθηκε στο Βόλο στις 16 Μάη του 1943, από την έκτη δημοτικού και μετά πήγε στη Μυτιλήνη όπου ο πατέρας του έφτιαξε μια σαπουνοποιία και όταν αυτή κατέρρευσε, όλη η οικογένεια ήρθε στην Αθήνα, στον Βύρωνα. Ο Λάκης ήταν 18 χρονών. Και νομίζει κανείς ότι τότε με την ενηλικίωση ξεκίνησε το ταξίδι του, κάνει λάθος.
Το ταξίδι είχε ξεκινήσει από τον Βόλο, τις βόλτες στην παραλία, τα κεράσματα της μητέρας στο ζαχαροπλαστείο «Μινέρβα» όταν το επέτρεπαν τα οικονομικά της οικογένειας, όταν πήγαιναν καλά οι δουλειές του πατέρα Σπύρου. Είχε ξεκινήσει ακόμα και από την γεύση της γκαζόζας που έλεγε γελώντας στην εκπομπή Μονόγραμμα ότι είναι για αυτόν σαν την μαντλέν του Προυστ.
Ο Θεόφιλος και η ερημωμένη σαπωνοποιία του πατέρα Παπαστάθη
Και βέβαια η Μυτιλήνη. Εκεί όπου ήρθε αντιμέτωπος με τον μύθο του Θεόφιλου. Τον ζωντανό μύθο, που ακόμα ενισχύεται στο νησί, αποκτά κλαδιά, νέες ιστορίες, κατοπτρισμούς σε τόπους. Αποφάσισε το 1986 να γυρίσει την ταινία «Θεόφιλος», μια ταινία αναλλοίωτη στον χρόνο σαν ψηφιδωτό αρχαίο. Ηθελε να τον βγάλει από το στερεότυπο «το γκέτο των λαϊκών ζωγράφων». Για τον Παπαστάθη ο Θεόφιλος ήταν ακριβώς σαν τον Γύζη, τον Λύτρα, δάσκαλος του νατουραλισμού. Και έβαλε τον Δημήτρη Καταλειφό, σε μια από τις σκηνές, να σταθεί μπροστά από το έρημο εργοστάσιο σαπουνιών του πατέρα του, με την ταμπέλα ακόμα να στέκεται.
Ετσι ακριβώς, η βιογραφία του Παπαστάθη ήταν παρούσα σε όλες τις ταινίες. Οποια και αν ήταν τα θέματα. Η σύγκρουση λόγιας και λαϊκής κουλτούρας, ο μύθος του Θεόφιλου, η συγκλονιστική ζωή του Βιζυηνού στο «Το μόνο της ζωής του ταξίδιον». Στο «Ταξίδι στη Μυτιλήνη» του 2009 -13 ώρες πάνω στο πλοίο για να μπει στο πετσί σου το νησί πριν καν φτάσεις εκεί.
Τα βουρκωμένα μάτια του Φίνου
Η πρώτη του ταινία, η μικρού μήκους «Γράμματα στην Αμερική», το 1972 του χάρισε την μεγαλύτερη έκπληξη στη ζωή του. Ο Παπαστάθης, όπως και ο Βούλγαρης, ο Τορνές, η Λιάππα, η Μαρκετάκη, είχαν επιλέξει να γυρίσουν την πλάτη στον παλιό κινηματογράφο, να κάνουν σαφές ότι είναι παιδιά του ευρωπαϊκού κινηματογράφου. Όταν έγινε η πρεμιέρα λοιπόν της ταινίας το 1972 στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου στη Θεσσαλονίκη, τον πλησίασε δακρυσμένος ο Φίνος και του είπε «έκανες ήδη σε 20 λεπτά όσα εγώ δεν έχω κατορθώσει να κάνω σε 20 χρόνια».
Τι ήταν τότε για τον Παπαστάθη ο νέος ελληνικός κινηματογράφος; «Ένα κίνημα για την ηθική στάση απέναντι στην ελληνική πραγματικότητα». Η στάση αυτή τον έφερε το 1973, μέσα στη χούντα, μέσα στη φωτιά του Πολυτεχνείου, να δημιουργεί μαζί με τον Διονύση Σαββόπουλο την παράσταση «Θέατρο σκιών» στο Κύτταρο των Εξαρχείων. Επαιζε μουσική ο Σαββόπουλος και το συγκρότημα του και προβάλλοντας δέκα μικρού μήκους ταινίες του Παπαστάθη. Αργότερα αυτή η παράσταση έγινε υλικό για το φιλμ «Χαίρω πολύ Σαββόπουλος».
Μπέλλου, Φίλιον, Κισσός
Εκεί και η περίφημη κινηματογράφηση της Σωτηρίας Μπέλλου να τραγουδά το «Με αεροπλάνα και βαπόρια» με τον Σαββόπουλο στο στούντιο της Columbia. Τελειώνει η ηχογράφηση, βγαίνει από το στούντιο η Μπέλλου. Μοιάζει αμήχανη, σπρώχνει μια σχεδόν ανύπαρκτη τούφα μαλλιών πίσω από το αυτί, κοιτάζει με στρογγυλά μάτια μωρού, ακουμπά το κεφάλι στην κονσόλα. Όταν ακούει να της φωνάζουν μπράβο χαμογελά πλατιά, αφήνει ένα «ουφ» να βγει και πλησιάζει τον Σαββόπουλο λέγοντας του ότι την έβαλε να πει ένα ποπ τραγούδι. Μαγικό.
Ο Λάκης Παπαστάθης συνδέθηκε φυσικά βαθιά με τη συγγραφή -έγραψε επτά βιβλία. Λάτρεψε την ζωγραφική, έγινε και ο ίδιος θέμα ζωγράφων της εποχής, φίλων του. Ελεγε ότι οι ταινίες είναι σαν την ποίηση -δεν ξέρεις ποτέ τι θα δει και τι θα προσπεράσει ο θεατής. Οσοι δεν τον γνώριζαν, συχνά τον παρατηρούσαν και κρυφάκουγαν τις συζητήσεις στο Φίλιον το αγαπημένο του στέκι στην Αθήνα, όταν δεν βρισκόταν στην προστασία του εξοχικού στον Κισσό, στο χωριό του Πηλίου.
Εκατοντάδες επεισόδια από το Παρασκήνιο, βιβλία, ταινίες, ιστορίες, λόγια, δοκίμια, εικόνες, ανασκαφές σε πρόσωπα και έργα Τέχνης. Ο Λάκης Παπαστάθης μας προίκισε όπως λίγοι Ελληνες δημιουργοί.