Το πιο δημοφιλές λογοτεχνικό είδος παγκοσμίως είναι οι βιογραφίες -οι ιστορίες της ζωής και του έργου ξεχωριστών ανθρώπων, κατά κύριο λόγο καλλιτεχνών και πολιτικών.
Ανήκουν σε μια κατηγορία κειμένων όπου αληθινά γεγονότα και μυθοπλασία (στο πλαίσιο της ερμηνείας τους από τον βιογράφο) είναι αξεδιάλυτα, γι’ αυτό η μεταφορά τους στη σκηνή και στην οθόνη είναι ιδιαιτέρως γόνιμη.
Η Ευσταθία, τραγουδοποιός και θεατρική συγγραφέας, έγραψε τον μονόλογο «Ιζαμπέλ Ρεμπώ - Ο δικός μου Αρθούρος», που ερμηνεύει η Βίκυ Βολιώτη στο θέατρο Μικρό Άνεσις.
Ο Δημήτρης Αγιοπετρίτης-Μπογδάνος ξαναγυρίζει σ’ έναν βιογραφικό μονόλογο για τον Άντι Γουόρχολ που έγραψε το 2010, τον οποίο ερμηνεύει ο Μιλτιάδης Φιορέντζης στο Δώμα του Θεάτρου Κόσμου.
Και οι δύο παραστάσεις δικαιώνουν τις προθέσεις των συγγραφέων τους, καθώς τα καλογραμμένα κείμενα και οι δουλεμένες ερμηνείες των ηθοποιών φωτίζουν τους βιογραφούμενους αλλά κυρίως την δική μας ευαισθησία, το δικό μας «πνεύμα της εποχής» πάνω σε όλα αυτά που εκπροσώπησαν και εκφράζουν με το έργο τους.
Το ότι και οι δύο, Αρθούρος Ρεμπώ και Άντυ Γουόρχολ υπήρξαν προσωπικότητες που δυναμίτισαν τις κυρίαρχες ιδέες, τις νοοτροπίες και την (κοινωνική και καλλιτεχνική) ηθική της εποχή τους δεν είναι τυχαίο.
Σταρ και οι δύο, για διαφορετικούς λόγους, έλκουν το ενδιαφέρον του κοινού καθώς, όπως γράφει ο Μορέν, «Οι σταρ συνιστούν υποδειγματικό υλικό για την κατάδειξη ενός προβλήματος το οποίο επανέρχεται διαρκώς στο πεδίο της σύγχρονης κοινωνιολογίας: του ζητήματος της μυθολογίας, και δη της μαγείας, στις λεγόμενες ορθολογικές κοινωνίες μας» (Εντγκάρ Μορέν «Οι σταρ», εκδ. Κίχλη, 2011).
Για όσους δεν έχουν ιστορικό, κοινωνιολογικό ή άλλου τύπου ειδικό ενδιαφέρον, οι ζωές των άλλων λειτουργούν σαν «χώρος» κατανόησης φαινομένων που υπερβαίνουν την ατομική βιογραφία, αποτελούν πηγή έμπνευσης, κάποτε και παραμυθίας.
Ανάλογο ενδιαφέρον έχουν οι αυτοβιογραφίες, οι μαρτυρίες και τα απομνημονεύματα, τα ταξιδιωτικά χρονικά κ.λπ. Γιατί όλοι ξέρουμε ότι η ζωή ξεπερνά σε ευρηματικότητα και τον πιο ευφάνταστο νου. Οι καλύτερες ιστορίες είναι αληθινές.
«Ιζαμπέλ Ρεμπώ -Ο δικός μου Αρθούρος» στο Μικρό Άνεσις
Ο Αρθούρος Ρεμπώ (1854-1891) υπήρξε ένας κομήτης που στην σύντομη ζωή του άλλαξε τον τρόπο που γραφόταν και προσλαμβανόταν ο ποιητικός λόγος.
Πώς τα κατάφερε ένας έφηβος μέσα σε 4 χρόνια, από το 1870 έως το 1874 (από τα δεκαέξι έως τα είκοσί του) να γράψει το «Μια Εποχή στην Κόλαση» και τις «Εκλάμψεις», θα αποτελεί πάντα ένα μυστήριο.
Η Ευσταθία βάσισε τον μονόλογο «Ιζαμπέλ Ρεμπώ - Ο δικός μου Αρθούρος» στο «Mon frère Arthur» («Ο αδελφός μου Αρθούρος») της Ιζαμπέλ Ρεμπώ (1860-1917).
Συντετριμμένη, η μικρότερη αδελφή του ποιητή έγραψε το βιβλίο λίγους μήνες μετά τον θάνατό του. Μέσα από τις σελίδες του αλλά και μέσα από τα βιβλία που έγραψε στη συνέχεια («Rimbaud mourant», «Le Dernier voyage de Rimbaud» και «Rimbaud catholique») μαθαίνουμε όσα δεν είναι ευδιάκριτα στην ποίησή του: το τραύμα της πατρικής εγκατάλειψης, την τοξική, καταπιεστική σχέση με την συντηρητική, θρησκόληπτη μητέρα του, το κοινωνικό σκάνδαλο που αποτέλεσε η ομοφυλοφιλία του και την ταραχώδη σχέση του με τον ποιητή Πωλ Βερλαίν.
Άλλη πηγή για την περιπετειώδη ζωή του ποιητή είναι οι επιστολές που έγραψε στην μητέρα του και σε φίλους του -ένα ενδεικτικό σύνολο περιλαμβάνεται στην θαυμάσια έκδοση «Ρεμπώ / Ποιήματα-Μια Εποχή στην Κόλαση-Εκλάμψεις/ Επιστολές και μαρτυρίες» σε μετάφραση Στρατή Πασχάλη (Κάπα Εκδοτική 2021), η οποία χρησιμοποιείται και στην παράσταση της Βίκυς Βολιώτη.
Αυτό που πετυχαίνει η Ευσταθία με το κείμενό της δεν είναι εύκολο: φωτίζει την περίπτωση του έξοχου ποιητή μέσα από την ταπεινή ζωή/σκέψη της αδελφής του.
Για την ακρίβεια, ο μονόλογός της έχει δύο πρωταγωνιστές: τον διάσημο ποιητή και την άσημη Ιζαμπέλ. Στην αδελφική σχέση τους αντανακλώνται οι δραματικές συνέπειες της καταπιεστικής, ανελεύθερης για ποιητές και γυναίκες, εποχής τους.
Μέσα από τον μονόλογο, που με τόση ευαισθησία, εκφραστικό πλούτο και πολυσημία ερμηνεύει η Βίκυ Βολιώτη, δείχνει πώς η αγάπη και η ανιδιοτελής αφοσίωση της Ιζαμπέλ Ρεμπώ, αρχικά στον «μύθο» του αδελφού της και στη συνέχεια στην πονεμένη ψυχή και το ακρωτηριασμένο σώμα του, συνέβαλαν καίρια στο να μπορέσει αυτή η γυναίκα να ξεπεράσει τις επαρχιακές και εξαρτημένες από τις αξίες του καθολικού δόγματος προσλαμβάνουσές της. Να ανοιχθεί, να συναισθανθεί και να κατανοήσει μία ζωή και έναν λόγο (του αδελφού της) ξένο προς ό,τι όριζε τον δικό της κόσμο. Και να βρει το δικό της νόημα να υπάρξει μετά την πρόωρη απώλειά του.
Η Βίκυ Βολιώτη έστησε μόνη της την εξομολόγηση της Ιζαμπέλ. Δεν φοβήθηκε την άμεση απεύθυνση στο κοινό, αντιθέτως εξαρχής επιδιώκει και καταφέρνει να παρασύρει τους θεατές σ’ έναν κόσμο που παρότι ιστορικά ανοίκειος, εκθέτει ζητήματα που είναι πολύ δικά μας: την σημασία του γονεϊκού «προτύπου» στην ανάπτυξη του ατόμου, το μυστήριο της καλλιτεχνικής έκφρασης/δημιουργίας, τους κάθε λογής αποκλεισμούς λόγω φύλου και σεξουαλικής ταυτότητας.
Πέρα απ’ όλα αυτά (πέρα, δηλαδή, από θέματα που εντάσσονται στην πλέον δημοφιλή «ατζέντα» των καλλιτεχνών του θεάτρου αυτήν την περίοδο), με την ερμηνεία της η Βίκυ Βολιώτη θέλησε να μοιραστεί με ειλικρίνεια, και με μετρημένες κινήσεις και σκηνογραφικές επιλογές, σκέψεις και αισθήματα για το πώς μπορούμε να υπάρξουμε μέσα (σε) ή μετά από λογής λογής περιπέτειες και καταστροφές, με μόνη πυξίδα την αγάπη, την διάθεση κατανόησης και την αδιαπραγμάτευτη ανάγκη για ελευθερία και σεβασμό των ανθρώπων γύρω μας και δη όσων μπορούν να χαρακτηριστούν «διαφορετικοί».
Μολονότι νέες κατηγοριοποιήσεις και στερεότυπα δημιουργούνται από αξίες όπως «σεβασμός στην διαφορετικότητα», ο Ρεμπώ ήταν πράγματι διαφορετικός, ένας πεπτωκώς άγγελος. Και, όπως ο μύθος απαιτεί, οι άγγελοι δεν ανήκουν στο δικό μας βασίλειο. Θυσιάζονται, κατά έναν τρόπο, για να κάνουν τον κόσμο βιωτό για όλους τους άλλους.
«Andy» στο Θέατρο του Νέου Κόσμου
Ο Δημήτρης Αγιοπετρίτης-Μπογδάνος έγραψε τον μονόλογο «Andy», ένα σκηνικό βιογραφικό σκίτσο του Άντυ Γουόρχολ ενόσω σπούδαζε στο Central Saint Martins του Λονδίνου.
Ο Γουόρχολ (1928-1987) δεν χρειάζεται συστάσεις, είναι ένας ποπ μύθος, ένας δημιουργός ιδιαιτέρως προβεβλημένος, για τον οποίο υπάρχει πλούσιο υλικό: τα έργα του, το βιβλίο του («Η φιλοσοφία του Άντυ Γουόρχολ –Από το Α στο Β και πάλι απ’ την αρχή», εκδ. Τσαγκαρουσιάνος 2006), οι ταινίες του, πλήθος αρχειακού υλικού, συνεντεύξεις και μαρτυρίες ανθρώπων του κύκλου του κ.ά.).
Η ζωή του υπήρξε θέατρο και θέαμα, γι’ αυτό και είναι ιδιαιτέρως πρόσφορη για την σκηνή. Για τον ίδιο λόγο, βέβαια, είναι μάταιη κάθε σχετική απόπειρα.
Το «θεάσθαι» και το «φαίνεσθαι» είναι δύο κρίσιμες έννοιες της σκηνικής τέχνης, γιατί πίσω τους υπάρχει πάντα το αίτημα της διάκρισης του «είναι». Αλλά στην περίπτωση του Γουόρχολ η διαδικασία ακυρώνεται ως άκαρπη, οι έννοιες δεν μπορούν να διαφοροποιηθούν.
Ποιος μπορεί να πει αν η περσόνα του «κατάπιε» το πρόσωπό του; Αν υπήρξε άλλο, «αληθινό» πρόσωπο πέρα απ’ αυτό που εντέχνως επέβαλε ο ίδιος ο Γουόρχολ; Ποιος μπορεί να πει ποιος στ’ αλήθεια ήταν πίσω από την παραδοξότητα των επιλογών του; Στην περίπτωσή του δεν έχει σημασία να σκάψει κανείς κάτω από την επιφάνεια για να βρει τον αληθινό Γουόρχολ, γιατί η «πρωτοπορία» του αφορά ακριβώς την επανεκτίμηση της έννοιας της επιφάνειας, του façade, στην ζωή και στην τέχνη.
Η εργοβιογραφία του έχει μεγάλο ενδιαφέρον σε επίπεδο καλλιτεχνικής και κοινωνιολογικής θεωρίας. Αλλά ο Γουόρχολ επί σκηνής, να μεταφέρει αντιφατικές, ταυτολογικές, προκλητικές σκέψεις, δεν ξέρω πόσο ενδιαφέρον μπορεί να έχει. Το σκηνικό παιχνίδι, η μεταμφίεση της μεταμφίεσης, δεν μπορεί να μετακινήσει κάτι άλλο βαθύτερο στον θεατή, ακόμα κι όταν τον ρόλο ερμηνεύει ένας τόσο καλός ηθοποιός, όπως ο Μιλτιάδης Φιορέντζης.
Το κείμενο του Δημήτρη Αγιοπετρίτη-Μπογδάνου μιμείται την δομή ενός εικαστικού έργου, χωρισμένου σε εικόνες/κεφάλαια.
Τα σκηνικά αντικείμενα που έχουν επιλεχθεί μας μεταφέρουν στον κόσμο του σούπερ-σταρ της ποπ-αρτ: κάμερα, τηλεόραση, παλαιού τύπου τηλέφωνο, ένα LIFE με εξώφυλλο την Μέριλιν Μονρόε, τελάρα και μπογιές. Εύστοχη είναι η χρήση προβολών (έργα, φωτογραφίες από ταινίες του Γουόρχολ κ.λπ.).
Όλα είναι σωστά και στην θέση τους, ο Φιορέντζης ανταποκρίνεται θαυμάσια στην περσόνα «Γουόρχολ», αλλά στο τέλος, βγαίνοντας από την αίθουσα, εκτός από την βιρτουζιτέ του ερμηνευτή, δεν μένει κάτι άλλο στον θεατή.
Ο Γουόρχολ δεν κατάπιε μόνο τον εαυτό του για να δημιουργήσει το καλλιτεχνικό του προσωπείο, καταπίνει και όποιον προσπαθεί να φωτίσει είτε το ένα είτε το άλλο.