Διαβάζω κείμενα των πλέον αναγνωρισμένων Βρετανών κριτικών για το «Love and Money» (2006) του Ντένις Κέλι και νιώθω απογοήτευση. Δεν είναι η πρώτη φορά.
Σε μια χώρα με τόσο σπουδαία θεατρική παράδοση και σημαντική παραγωγή σύγχρονων έργων που ανεβαίνουν σ’ όλον τον κόσμο, το να διαβάζεις ότι το «Love and Money» μιλάει για το πώς ο καταναλωτισμός και τα χρέη μπορούν να εξαφανίσουν την αγάπη και να καταστρέψουν τις ζωές των ανθρώπων είναι τουλάχιστον απλοϊκό.
Πρωτογνωρίσαμε τον Ντένις Κέλι, μία από τις πιο ενδιαφέρουσες φωνές της σύγχρονης βρετανικής δραματουργίας, το 2010 - όταν ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος ανέβασε τα «Ορφανά» (2009) και η Σοφία Βγενοπούλου το «DNA» (για εφηβικό κοινό). Έκτοτε έχουν παρουσιαστεί τα περισσότερα έργα του: «Οσάμα ο ήρωας» σε σκηνοθεσία Πέρη Μιχαηλίδη το 2011, το «Κουρέλι» σε σκηνοθεσία Γιάννη Μόσχου το 2013, «Ματίλντα, το Μιούζικαλ» (βασισμένο στο βιβλίο του Ρόαλντ Νταλ) σε σκηνοθεσία Θέμιδος Μαρσέλλου το 2018, «Girls and Boys» σε σκηνοθεσία της Άννας-Μαρίας Στεφαδούρου το 2019.
Η βία στις διαφορετικές μορφές της, συχνά μεταμφιεσμένη ώστε να μην αναγνωρίζεται εξαρχής (πίσω από την ερωτική ζήλια, για παράδειγμα, ή τον φθόνο για τον γείτονα που βρίσκεται σε καλύτερη οικονομική κατάσταση), απασχολεί επίμονα τον ιρλανδικής καταγωγής συγγραφέα. Δεν είναι πια αντίδραση σε μια άδικη δράση, η βία που εκδηλώνεται παντού γύρω μας έχει ξεφύγει από αιτιώδεις σχέσεις, έχει γίνει κάτι σαν εγγενές στοιχείο του ψυχισμού και της συμπεριφοράς των ανθρώπων στον δυτικό κόσμο, ένα βουβό κύμα που περιμένει την αφορμή για να ξεσπάσει και να παρασύρει στην καταστροφή και στον θάνατο όποιον βρεθεί μπροστά του.
Αυτή η εσωτερικευμένη βία είναι που καθορίζει τις επιλογές των προσώπων στο «Love and Money». Ένα απ’ αυτά λέει σε ανύποπτη στιγμή: «[…] και μπορεί να έχεις αυτόν τον απαίσιο φόβο ότι κάθε μέρα, είτε δουλεύεις είτε κάνεις οτιδήποτε άλλο, είναι σαν να τσαλαβουτάς μέσα στο αίμα».
«Love and Money» -Έξι σκηνές, πέντε πρόσωπα
Η δομή της αφήγησης δεν είναι γραμμική. Δομείται σε έξι (από τις επτά που έχει το πρωτότυπο έργο), περίπου ίσης διάρκειας, σκηνές, καμία εκ των οποίων δεν προϋποθέτει την προηγούμενη ή την επόμενη - συμπληρώνουν ωστόσο η μία την άλλη. Το έργο ξεκινάει με έναν άνδρα, τον Ντέιβιντ, που ανταλλάσσει μέιλ με τη Σαντρίν. Γνωρίστηκαν πριν από δεκαπέντε μέρες μέσω της δουλειά τους, στο πλαίσιο ανταλλαγής στρατηγικών για πωλήσεις, και έγιναν εραστές. Όπως συνήθως συμβαίνει με τέτοιου είδους σχέσεις, πίσω από τα (παιγνιώδους ερωτικής διάθεσης) μηνύματά τους καραδοκεί η βία της «κατάκτησης». Η Τζες, η σύζυγος του Ντέιβιντ, πέθανε πριν από 12 μήνες. Η Σαντρίν τον πιέζει να της πει περισσότερα. Τότε εκείνος της αφηγείται, σχεδόν απαθώς, μια τρομακτική ιστορία: η γυναίκα του έκανε απόπειρα αυτοκτονίας με 40 Xanax. Όταν τη βρήκε, ζούσε ακόμα. Αλλά, σκεπτόμενος ότι ο θάνατός της θα σήμαινε για τον ίδιο απαλλαγή από ασφυκτικά χρέη, δεν κάλεσε ασθενοφόρο - αντιθέτως, την πότισε με αλκοόλ ώστε να πεθάνει μια ώρα αρχύτερα. Να ένας άνθρωπος της διπλανής πόρτας, ένας ευυπόληπτος πολίτης, πρώην δάσκαλος και νυν στέλεχος πωλήσεων - ένας δολοφόνος.
Στη δεύτερη σκηνή οι γονείς μιας νεαρής γυναίκας που πέθανε απροσδόκητα (καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για τους γονείς της Τζες) αφηγούνται πώς ο διπλανός τάφος -ένα κακόγουστο μνημείο που αφιέρωσε ένας Έλληνας (!) στην αγαπημένη του γυναίκα- προκάλεσε την οργή τους. Θα τον διαλύσει με βαριοπούλα μια νύχτα ο πατέρας, από ασυγκράτητο θυμό για την επιδειξιμανία του γείτονα. Μέσα από φαινομενικώς ασήμαντα στοιχεία, θα αποκαλυφθεί ότι πίσω από τη βίαιη πράξη τους κρύβονται φθόνος (για την ευμάρεια του Έλληνα, αλλά και για την αφοσίωσή του στη νεκρή γυναίκα του όταν ο γαμπρός τους δεν πήγε ούτε μία φορά στο νεκροταφείο) και ενοχές (δεν υπήρξαν αρκετά γενναιόδωροι με την κόρη τους όταν είχε ανάγκη τη βοήθειά τους).
Διπλή αφήγηση, ευφυής αμφισημία
Η έξοχης σύλληψης διπλή αφήγηση (ο ένας συμπληρώνει ή σχολιάζει τα λόγια του άλλου) αξίζει μελέτης για τον τρόπο με τον οποίο ο τόνος αλλάζει στον αντίθετό του από τη μία πρόταση στην επόμενη, από το κωμικό στο βαθιά δραματικό από τη μία σκηνή στην άλλη, από τη μία πρόταση στην επόμενη.
Η ευφυής αμφισημία του τόνου συνεχίζεται στις περισσότερες σκηνές του έργου, καθώς η ιστορία εξελίσσεται αντίστροφα: από το τέλος (12 μήνες μετά τον θάνατο της Τζες) στην αρχή (της ερωτικής σχέσης Ντέιβιντ-Τζες). Στην σκηνή, ας πούμε, του Ντέιβιντ και της Βαλ. Στα χρόνια του πανεπιστημίου είχαν σχέση. Τότε κανείς άλλος δεν την συμπαθούσε, σήμερα είναι επιτυχημένο στέλεχος πωλήσεων που δίνει δουλειά στον Ντέιβιντ, όταν αποφασίζει ότι η δουλειά του δασκάλου δεν θα του αποφέρει ποτέ ικανοποιητικό εισόδημα. Πίσω από την «άνεση» της συνομιλίας τους δεν μπορούν να κρυφτούν η πικρία, η διάθεση εκδίκησης, ο αποτρόπαιος κυνισμός, η δηλητηριασμένη ανάγκη για αναγνώριση του άλλοτε «αδύναμου» που πλέον είναι σε θέση εξουσίας.
Ή στη σκηνή που η Τζες, σοκαρισμένη, αφηγείται στον Ντέιβιντ πώς ένας άνδρας μαχαίρωσε έναν άλλον στον δρόμο επειδή εκνευρίστηκε. Ο Ντέιβιντ δεν ακούει τι του λέει, σκέφτεται μόνο πως, πάρα τα χρέη τους, η γυναίκα του του πήγε πάλι για ψώνια. Είναι τόσο οργισμένος, που θα μπορούσε να τη χτυπήσει ή και να τη σκοτώσει χωρίς δεύτερη σκέψη.
Αφηγηματική η δράση
Ό,τι συμβαίνει έχει ήδη συμβεί και αποκαλύπτεται μέσα από διαφορετικές φόρμες αφήγησης: διάλογος μέσω μέιλ, διπλή αφήγησης, συμβατικός διάλογος, μονόλογος με σχολιασμό από χορό (από τις πιο ενδιαφέρουσες σκηνές του έργου), συμβατικός μονόλογος.
Η Σοφία Μαραθάκη, που σκηνοθετεί το «Love and Money» στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης, έχει αφαιρέσει μία από τις επτά σκηνές για να πετύχει τη σφικτή ροή της άρτιας ως προς το στήσιμο και τις ερμηνείες παράστασή της.
Στον σκηνικό χώρο δύο κύβοι αξιοποιούνται πολλαπλώς ώστε να δηλώνεται εύκολα η αλλαγή του δραματικού τόπου/χρόνου. Η μετάβαση από τη μία σκηνή στην επόμενη επιτυγχάνεται με απλές, κινησιολογικές λύσεις (της Βρισηίδας Σολωμού), με μουσικές γέφυρες (του Βασίλη Τζαβάρα) και τους φωτισμούς του Σάκη Μπιρμπίλη.
Το σύνολο των ηθοποιών είναι υποδειγματικά «δεμένο» και οι ερμηνείες του Άρη Μπαλή, της Νάνσυς Μπούκλη, της Κατερίνας Μαούτσου, του Γιώργου Σύρμα και της Σοφίας Μαραθάκη υπηρετούν έξοχα τα εναλλασσόμενα συναισθήματα και όσα υπονοούνται πίσω από φαινομενικά αθώες λέξεις, συμπεριφορές και αντιδράσεις. Η μετάφραση του Αλέξη Καλοφωλιά χρειάζεται βελτιώσεις.
Κρατώ για το τέλος αυτά τα λόγια από τον σπαρακτικό μονόλογο της Τζες/Νάνσυς Μπουκλή με τον οποίο κλείνει το έργο:
«Θέλω να πω, τι είναι τόσο στραβό στο να θέλεις να ανήκεις ή να πιστεύεις ότι υπάρχει κάτι, ότι υπάρχει ένα νόημα, δεν ξέρω, δεν υπάρχει κάτι περισσότερο από νούμερα και χρήμα; Μιλάω για έναν κόσμο που είναι φτιαγμένος από σάρκα και οστά και αγάπη, δεν είναι όλα μόνο μαθηματικά, αριθμοί, τιμές…».
Η νεαρή ερωτευμένη γυναίκα αναρωτιέται, αμφιβάλλει, και την ίδια στιγμή δίνει την απάντηση που όλοι βαθιά μέσα μας γνωρίζουμε: κάτω από τον απέραντο ουρανό, αν κάτι έχει νόημα, είναι η αγάπη. Κι αυτήν κανείς δεν μπορεί να την αγοράσει.
Ταυτότητα παράστασης
- «Love and Money» του Ντένις Κέλλυ
- Θέατρο Τέχνης (Υπόγειο), Πεσμαζόγλου 5
- Μετάφραση: Αλέξης Καλοφωλιάς
- Σκηνοθεσία: Σοφία Μαραθάκη
- Συνεργασία στη δραματουργία: Έλενα Τριανταφυλλοπούλου
- Σχεδιασμός φωτισμών: Σάκης Μπιρμπίλης
- Σχεδιασμός κοστουμιών: Όλγα Ευαγγελίδου
- Επιμέλεια κίνησης: Βρισηίδα Σολωμού
- Πρωτότυπη μουσική: Βασίλης Τζαβάρας
- Συμπαραγωγή: Ομάδα Θεάτρου ΑΤΟΝΑλ και Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν
