Οι «Σφήκες» της Λένας Κιτσοπούλου, παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου (και του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος σε ποσοστό 35% επί του συνολικού προϋπολογισμού) εντάσσεται δικαιωματικά στη βραχεία λίστα των χειρότερων παραστάσεων που έχω δει στη ζωή μου.
Και σίγουρα είναι η χειρότερη παράσταση της συστηματικά, αν όχι και συστημικά, «αιρετικής» συγγραφέως-σκηνοθέτιδος-ηθοποιού, που έχει κάνει καριέρα βρίζοντας και προσβάλλοντας το κοινό της.
Με τους «Σφήκες» της, όμως, ξεπέρασε κάθε όριο χυδαιότητας. Κι επειδή η ίδια αδιαφορεί για τις κριτικές (μας προέτρεψε, μάλιστα, στον ραπ μονόλογο που ερμήνευσε στο κλείσιμο της παράστασης να «τις βάλουμε στον κ@λο μας»), η αποτίμηση γι’ αυτό το απαράδεκτο σκηνικό αποτέλεσμα δεν μπορεί παρά να απευθύνεται στη διεύθυνση του Εθνικού Θεάτρου.
Κατ' αρχάς, πριν από τρεις μήνες είχε πρεμιέρα στην Κεντρική Σκηνή του πρώτου κρατικού οργανισμού η παράσταση «Μια νύχτα στην Επίδαυρο», σε κείμενο της Λένας Κιτσοπούλου.
Πώς δικαιολογείται μέσα στην ίδια σεζόν ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, Γιάννης Μόσχος, να επιλέγει ξανά την Κιτσοπούλου να γράψει άλλο ένα έργο (και να το σκηνοθετήσει και να συμμετέχει και ως ηθοποιός στην παράσταση -με τριπλή αμοιβή); Αν είναι νόμιμο, δεν είναι ηθικό, καθότι δίνει την εντύπωση ότι συγκεκριμένοι δημιουργοί και παρέες έχουν προνομιακή σχέση με το Εθνικό Θέατρο, εις βάρος άλλων άξιων συναδέλφων τους.
Κατά δεύτερον, ο κ. Μόσχος (και ο καλλιτεχνικός διευθυντής του ΚΘΒΕ, Αστέριος Πελτέκης) φέρουν ακέραιη την ευθύνη της επιλογής, γιατί γνωρίζουν το θέατρο που κάνει η Λένα Κιτσοπούλου. Είναι η επιτηδευμένα προκλητική γλώσσα, ο τρόπος, η «αισθητική» της, κατάλληλοι για το μεγάλο θέατρο της Επιδαύρου, όπου δεν έρχονται μόνο θεατρόφιλοι που γνωρίζουν την ιδιαίτερη περίπτωσή της αλλά και ανυποψίαστες οικογένειες και τουρίστες που επιλέγουν να δουν «Σφήκες», «βασισμένες», υποτίθεται, στο έργο του Αριστοφάνη;
Γιατί, φυσικά, ελευθερία έχουμε, καθένας μπορεί να παρουσιάζει ό,τι θέλει σε επίπεδο ιδιωτικής παραγωγής. Οι κρατικές σκηνές, ωστόσο, έχουν ευθύνη ως προς τον ρόλο που η πολιτεία τους έχει αναθέσει, κι αυτό που παρουσιάζουν στο κοινό οφείλει να ικανοποιεί κάποιους όρους που δεν αφορούν τις προτιμήσεις του ενός και του άλλου διευθυντή.
Συμφωνούν οι διευθυντές των δύο κρατικών θεάτρων με το παραπλανητικό προσδιορισμό «Ελεύθερη διασκευή, βασισμένη στο έργο του Αριστοφάνη», όταν δεν πρόκειται για διασκευή αλλά για ένα καινούργιο έργο που ουδεμία σχέση έχει (πέραν κάποιων ελάχιστων, ασήμαντων στοιχείων) με την αριστοφανική κωμωδία;
Συμφωνούν με τις χυδαιότητες, την πρόκληση για την πρόκληση, τα οικτρά ενσταντανέ (όπως ο βιασμός του βαλσαμωμένου πελεκάνου της Μυκόνου από τον ηθοποιό Γιάννη Κότσυφα ή το σκετς με τον Θοδωρή Σκυφτούλη να ματώνει μαδώντας τις «πουτσ@@ίχες» του, που μαζεύει ο Πάνος Παπαδόπουλος και τις κάνει πανωφόρι!), το τριτοκλασάτο χιούμορ; Εγκρίνουν για το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου (αλλά και για τα αρχαία θέατρα της Δωδώνης, των Φιλίππων, του Δίου, όπου θα παρουσιαστεί η παράσταση το επόμενο διάστημα) την τεράστια μπασκέτα, τις πλαστικές καρέκλες και τα τραπέζια είδει «σκηνικού της Μαγδαληνής Αυγερινού; Πώς εξηγείται, αλήθεια, ότι η ίδια σκηνογράφος είχε σχεδιάσει εκείνο το τόσο όμορφο σκηνικό για τις «Θεσμοφοριάζουσες» του Φεστιβάλ Επιδαύρου 2018; Να είναι απλώς ατυχής στιγμή η φετινή δουλειά της ή η συνεργασία με τη Λ. Κιτσοπούλου επιβάλλει ό,τι πιο άσχημο και φτηνό ως αντι-πρόταση στην ανάγκη μας για Ομορφιά;
Για Ομορφιά τόλμησα να γράψω; Μπορεί να μιλάει κανείς για Ομορφιά, όταν ανήκει στο κοινό που η συγγραφέας και σκηνοθέτις αντιμετωπίζει ως σύνολο ρατσιστών, σεξιστών, διεφθαρμένων, αναίσθητων, ηλιθίων, υποκριτών; Κατηγορηματικά όχι, απαντά μέσω της παράστασής της. Όπως δεν αναγνωρίζει στους άλλους, στο όνομα πάντα της ιερής ελευθερίας της καλλιτεχνικής έκφρασης, το δικαίωμα που η ίδια διεκδικεί παθιασμένα: να κρίνουν ευθέως και χωρίς να στρογγυλεύουν τις γωνίες αυτά που βλέπουν και ακούν επί σκηνής.
Μ’ άλλα λόγια, προκύπτει και μέσα απ’ όσα έχει πει κατά καιρούς σε συνεντεύξεις της και παρουσιάζει στις παραστάσεις, μόνον η ίδια δικαιούται να βρίζει σαν καραγωγέας, να επιτίθεται επί δικαίων και αδίκων και να (αντι-)ηθικολογεί. Της επιτρέπεται να ασκεί κριτική ακόμα και σε συναδέλφους της με όρους inside joke (στους «Σφήκες», λ.χ., τον Μαρμαρινό και την «ΝΟ-Νέκυια» που παρουσίασε το 2015 ή τον Κάστορφ, του οποίου τη «Μήδεια» θα δούμε στην Επίδαυρο σε λίγες μέρες. Το έκανε και στο «Μια νύχτα στην Επίδαυρο» με αντικείμενο τους ηθοποιούς και άλλους καλλιτεχνικούς παράγοντες που μετέχουν σε παραστάσεις του Φεστιβάλ Επιδαύρου.
Ναι, ναι, ξέρω, και ο Αριστοφάνης σατίριζε σκληρά τους συναδέλφους του ποιητές της τραγωδίας και της κωμωδίας. Μόνο που το θέατρο και η σάτιρα στην αρχαιότητα είχαν παιδευτικό ρόλο, ήταν μέσο πολιτικής αγωγής, δεν ήταν μοχλός μιας μηδενιστικής, ισοπεδωτικής, αντιδραστικής άποψης για την κοινωνία και τους πολίτες.
Γράφτηκαν ήδη πολλά για τους «Σφήκες» στα social media, όχι μόνο από εξοργισμένους θεατές αλλά και από υποστηρικτές της Κιτσοπούλου και του θεάτρου της, που τη χειροκροτούν για τις επιθέσεις στον καθωσπρεπισμό, την κοινωνική υποκρισία, τις κακοποιητικές συμπεριφορές, στον δικαιωματισμό, στον μοντερνισμό, στους διαφόρους -ισμούς τέλος πάντων. Που συμφωνούν με τον τρόπο που καταγγέλλει ή/και σατιρίζει τους υποκριτές οπαδούς της πολιτικής ορθότητας, τους αρχαιολόγους, τους ζωοφίλους, τους σεφ και τα εστιατόρια με τα εξεζητημένα τοπικά προϊόντα, τον Κούγια, τους γκέι, κ.λπ.
Ο καθένας δικαιούται να έχει την άποψή του, αλλά ας μου επιτραπούν μερικές παρατηρήσεις με μορφή ερωτήσεων:
- Πόσες φορές θα δούμε και θα ακούσουμε σε παραστάσεις της Λ. Κιτσοπούλου τα ίδια και τα ίδια, παραλλαγές της ίδιας θεματικής και «αισθητικής»;
- Πόσο έγκυρη και έντιμη είναι η στάση μίας δημιουργού που ασκεί την «αντισυστημική» κριτική της, όντας η ίδια «σύστημα» μέσα στο σύστημα που καταγγέλλει;
- Οι «οπαδοί» της Κιτσοπούλου μήπως έχουν την απατηλή εντύπωση ότι, υποστηρίζοντας αυτό το υπο-θέατρο, θέτουν εαυτόν εκτός της ισοπεδωτικής κριτικής της; Είναι τόσο αθώοι ώστε να μην περνάει από το μυαλό τους η σκέψη ότι η καλλιτέχνης μπορεί να εκμεταλλεύεται εντέχνως την ευαισθησία κάποιων που είναι (ή θέλουν να νιώθουν) προοδευτικοί, αντικαθεστωτικοί, τολμηροί και ειλικρινείς; Ότι μπορεί να αξιοποιεί, μέσω της «αντικομφορμιστικής» περσόνας που έχει πλάσει μέσα στα χρόνια, την διαφημιστική δύναμη της πρόκλησης για την πρόκληση και της λεγόμενης «αρνητικής διαφήμισης»;
- Μπορεί η «αναρχική» (να ’χαμε να λέγαμε) ιδεολογία της παράστασης να μετράει περισσότερο από το ίδιο το σκηνικό αποτέλεσμα – αυτό το σύνολο από διαλόγους, αστεία και υποκριτική της πλάκας, με επεισόδια και ιδέες χωρίς συνοχή και με χάσματα στην ροή της σκηνικής δράσης;
- Και, τέλος, ως προς την παραγωγή, τι ακριβώς έκανε η δραματολόγος της παράστασης και η ειδικός για την φωνητική προετοιμασία του θιάσου, όταν οι περισσότεροι ηθοποιοί γκάριζαν; Πληρώθηκε μεταφραστής για μία μετάφραση που δεν χρησιμοποιήθηκε; Πληρώθηκε χορογράφος για χορογραφία που δεν είδαμε; Πόσο στοίχισε τελικά αυτή η κακή παράσταση, το μοναδικό θετικό στοιχείο της οποίας ήταν η μουσική του Νίκου Κυπουργού;
