Μaman, μαμά. Το μνημειακό γλυπτό από μπρούτζο, χάλυβα και μάρμαρο, η εντυπωσιακή -απειλητική ή απλά προστατευτική με τα αυγά της- αράχνη τής Λουίζ Μπουρζουά, ένα κορυφαίο έργο τέχνης, ήρθε στην Ελλάδα μέσα από μια πρωτόγνωρη συνεργασία του NEON με το Ιδρυμα Νιάρχος και το ΚΠΙΣΝ.
Ψηλότερη από 10 μέτρα, με οκτώ θεόρατα πόδια, μαρμάρινα αυγά στη μήτρα, φτιαγμένη από μπρούτζο και χάλυβα, νομίζεις ότι ακούς τις αρθρώσεις της να τρίζουν καθώς κινείται κατά πάνω σου. Η αράχνη τής σπουδαίας Λουίζ Μπουρζουά, το έργο Μaman που δημιούργησε για να συμβολίσει τη μητέρα της, έκανε ένα ταξίδι ομηρικό σχεδόν, διέσχισε 2.500 χιλιόμετρα, και έφτασε στην αττική γη, συναρμολογήθηκε και στέκει πλέον πάνω στο χωμάτινο έδαφος του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, λίγα μόλις μέτρα από το κανάλι, στη σκιά του οικοδομήματος του Ρέντζο Πιάνο, στη σκιά του Παρθενώνα, πάνω από τη βοή της λεωφόρου.
Δεν χρειάζεται να σκεφθείς το παραμικρό, δεν χρειάζεται να είσαι «διαβασμένος», δεν χρειάζεται να πλησιάσεις από συγκεκριμένη γωνία το Μaman για να σε κάνει να σαστίσεις, να σου επιβληθεί, να σου προκαλέσει πίδακα συναισθημάτων.
Αυτό το συγκλονιστικό έργο, που χάρη στη συνεργασία του ΝΕΟΝ με το ΚΠΙΣΝ (από την πλευρά του ΚΠΙΣΝ η έκθεση υλοποιείται χάρη στη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος) θα παρουσιάζεται στο παγκόσμιο κοινό, μέσα στον δημόσιο χώρο, δωρεάν για επτά μήνες, έφτασε στη χώρα μας και ανορθώθηκε, σε μια στιγμή κρίσιμη. Μια στιγμή σχεδόν συντριπτική. Και απέδειξε ότι η Τέχνη εμπεριέχει την Ιστορία του Ανθρώπου, καθρεπτίζει την Ιστορία που τώρα μπροστά μας γεννιέται και μας περιβάλλει. Ο φόβος, ο τρόμος, ο εγκλεισμός, κάτι πνιγηρό, κάτι βαθιά προστατευτικό που καταντάει να σε εξουσιάζει, η αίσθηση μιας αράχνης που περπατά στο δέρμα σου: αυτά πάντα τα προσέφερε η θέαση του έργου, είτε στην Tate είτε στο Γκούγκεγχαϊμ.
Το Maman και η εμπειρία της μητρότητας
Την ημέρα της πρώτης παρουσίασης του έργου, λίγες ώρες μετά, στα ραδιόφωνα, στις τηλεοράσεις, στο διαδίκτυο, η χώρα παγώνει, η φρίκη σαρώνει, η λέξη «μάνα», «μαμά», γίνεται συνώνυμο με κάτι το αδιανόητο...
Εχει μόλις ανακοινωθεί ότι ασκήθηκε ποινική δίωξη από την Εισαγγελία Αθηνών στη Ρούλα Πισπιρίγκου, τη μάνα των τριών παιδιών που πέθαναν υπό περίεργες συνθήκες στην Πάτρα, και οι αστυνομικοί την έχουν ήδη συλλάβει.
Μοιάζει το Maman της Μπουρζουά στο χωμάτινο δρόμο του ΚΠΙΣΝ, κάτω από τον σκεπασμένο με αφρικανική σκόνη ουρανό, σαν να βάζει τον τόνο σε κάθε λέξη αυτών που ζούμε. Η Μπουρζουά αγαπούσε τη μητέρα της αλλά είχε μια σχέση εξαιρετικά περίπλοκη μαζί της. Το διαπιστώνεις αντικρίζοντας το έργο.
«Το σώμα της αράχνης, με την περίκλειστη μήτρα του και τα οκτώ πόδια δημιουργεί μια μοναδική αρχιτεκτονική εμπειρία που δρα ως μια μεταφορά για το σπίτι και τον περίπλοκο ιστό των ανθρώπινων σχέσεων και των διαπλεκόμενων αλληλεξαρτήσεών τους» λέει η επιμελήτρια της εγκατάστασης και διευθύντρια του ΝΕΟΝ, Ελίνα Κουντούρη.
«Το Maman αντανακλά επίσης τα διφορούμενα, αντιφατικά και πολύπλοκα συναισθήματα γύρω από την εμπειρία της ίδιας από τη μητρότητα. Κυριαρχώντας στον περιβάλλοντα χώρο του και παραπαίοντας πάνω σε λεπτά, αρθρωτά πόδια, προκαλεί φόβο και υποδηλώνει παγίδευση. Δύο δεκαετίες μετά την πρώτη του παρουσίαση, το Maman συνεχίζει να προκαλεί τον ψυχισμό μας και να επανεξετάζει ερωτήματα οικειότητας, συνύπαρξης και κοινού πεπρωμένου. Απέτυχα ως σύζυγος, γυναίκα, μητέρα, οικοδέσποινα, καλλιτέχνιδα, επιχειρηματίας, φίλη, κόρη, αδελφή, αλλά δεν απέτυχα στην αναζήτηση της αλήθειας».
Κάτω από το κεφάλι, ανάμεσα από τα οκτώ πόδια που θυμίζουν θεόρατα δεκανίκια, η αράχνη φυλάει μέσα στη μήτρα της 10 αυγά φτιαγμένα από μάρμαρο. Τα αυγά, τα μωρά της, φτιαγμένα από το υλικό που χρησιμοποιούμε για να εκφράσουμε, να συμβολίσουμε κάθε τι το ένδοξο, δηλαδή φτιαγμένα από μάρμαρο. Η απειλητική μορφή της μάνας, ως ασπίδα για την προστασία των παιδιών από κάθε εχθρό και κίνδυνο. Και ταυτόχρονα μια άσκηση επικίνδυνων ακροβατικών: αν πέσει από αυτό το ύψος ένα αυγό, στα σίγουρα θα σπάσει σε εκατοντάδες θραύσματα. Αν γεννηθεί το μωρό θα είναι σαν εγκλωβισμένο στη φυλακή που η μάνα δημιουργεί.
«Η Μπουρζουά δήλωσε ότι το Maman συμβολίζει τη μητέρα της, μια υφάντρια και συντηρήτρια ταπισερί, με την οποία αισθανόταν μεγάλη εγγύτητα και της οποίας ο πρόωρος θάνατος ώθησε την Μπουρζουά να χρησιμοποιήσει την τέχνη για να εξερευνήσει αισθήματα απώλειας και εγκατάλειψης», μας εξηγεί η Ελίνα Κουντούρη.
Η Maman του αττικού τοπίου ήρθε και εγκαταστάθηκε σε έναν χώρο σχεδόν φτιαγμένο γι' αυτήν. Μέσα σε μια πραγματική αγορά του αιώνα μας, εκεί που πολίτες από όλη την περιφέρεια, κάθε εισοδηματικής, κοινωνικής, οικονομικής τάξης συναντιώνται ισότιμα και χωρίς διαμεσολαβήσεις. Εκεί που η Δημοκρατία δικαιώνεται, εκεί όπου η Τέχνη πρέπει να ορθώνεται στην πιο υπέροχη μορφή της.
«Η ενεργοποίηση του δημόσιου χώρου είναι πολύ σημαντικό για το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, μέρος της αποστολής μας, κάτι το οποίο επιδιώκουμε και γι' αυτό έχουμε κάνει πάρα πολλές δωρεές στο συγκεκριμένο αντικείμενο σε πολλές χώρες» εξηγεί ο Στέλιος Βασιλάκης, γενικός διευθυντής προγραμμάτων και στρατηγικής στο Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. «Ειδικότερα, μας ενδιαφέρει η ενεργοποίηση του δημόσιου χώρου μέσω της Τέχνης, με ανοιχτή πρόσβαση σε όλο το κοινό. Αυτός είναι και ο σκοπός της τελευταίας δωρεάς του Ιδρύματος στο Lincoln Center της Νέας Υόρκης».
Σημειώνουμε ότι η έκθεση του μνημειακού έργου πραγματοποιείται με ισόποση δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και του Οργανισμού ΝΕΟΝ, του Δημήτρη Δασκαλόπουλου.
Με αφορμή την έκθεση, σχεδιάστηκε και υλοποιείται ένα πλούσιο πρόγραμμα παράλληλων δράσεων (θεατρικές αναγνώσεις, εργαστήρια, σχολικά και εκπαιδευτικά προγράμματα, προγράμματα ειδικά για μέλη, θεματικές ξεναγήσεις), που πραγματοποιείται χάρη στη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ), απευθύνεται τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες και θα διαρκέσει μέχρι τον Νοέμβριο.
Πρωταρχικός στόχος αυτών των εργαστηρίων, των σχολικών προγραμμάτων, των δράσεων αποκλειστικά για μέλη και των ξεναγήσεων είναι να ενισχύσουν την κατανόηση και την εμβάθυνση στο έργο της Bourgeois και των θεματικών που αυτό αντανακλά, συστήνοντας τη σύγχρονη τέχνη και στο λιγότερο μυημένο κοινό.