Από τη Νέα Φιλαδέλφεια και τα μαθήματα πιάνου στα 7 της χρόνια, η Κωνσταντία Γουρζή, σπάζοντας στερεότυπα και προκαταλήψεις, διαπρέπει ως διευθύντρια ορχήστρας και συνθέτρια, με έδρα τη Γερμανία.
Μόλις ολοκλήρωσε μια σειρά συναυλιών κυρίως με δικά της έργα, για τα 50 χρόνια της παγκόσμιας ημέρας της γυναίκας υπό την αιγίδα της προέδρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ούρσουλα φον ντεν Λάιεν. Η Κωνσταντία Γουρζή, η Ελληνίδα που διαπρέπει με έδρα το Βερολίνο μιλά για το πώς μια γυναίκα κατακτά τα πόντιουμ που παραδοσιακά ανδροκρατούνται, τη μουσική που ταιριάζει στην εποχή του Τραμπ και της σε limbo Ευρώπης, όσα της διαμόρφωσαν και τις προτάσεις να αναλάβει τη διεύθυνση πολιτιστικών οργανισμών στην Αθήνα.
Ποιες είναι οι πρώτες εικόνες που έχετε από τη ζωή σας;
Γεννήθηκα σε ένα μαιευτήριο στην οδό Σόλωνος στην Αθήνα. Εκείνη την περίοδο η οικογένειά μου ζούσε σε ένα σπίτι στην Νέα Φιλαδέλφεια. Εκεί θυμάμαι τον μικρό κήπο και τις βόλτες με το πρώτο μου ποδήλατο. Αργότερα μετακομίσαμε στα Άνω Πατήσια. Στο σπίτι μας γινόντουσαν συχνά τραπεζώματα με τις οικογένειες των γονιών μου. Πολλές θείες, θείοι, ξαδέλφια. Τα γενέθλια και οι γιορτές ήταν εκείνη η «σημαντική αφορμή» για να συναντηθούμε. Ανταλλαγές επισκέψεων, συζητήσεις, παιδικές γιορτές. Οι γονείς μου άκουγαν ραδιόφωνο και πολλές φορές όπερα. Αυτή ήταν η πρώτη μου επαφή με τη μουσική. Δεν θυμάμαι κάποιο συγκεκριμένο τραγούδι ή μελωδία και δεν θυμάμαι να μεγάλωσα με νανουρίσματα και παραμύθια. Θυμάμαι όμως πως άλλαζε ο τόνος της φωνής της μητέρας μου όταν αναφερόταν στη μουσική.
Υπήρχε κάποια σχέση της οικογένειας με την μουσική;
Στην οικογένεια του πατέρα μου υπήρχαν συγγενείς που έπαιζαν πιάνο και βιολί και η μητέρα μου μάθαινε βιολί στη Μυτιλήνη όταν ήταν στο δημοτικό. Ο παππούς μου την σταμάτησε από τα μαθήματα, όταν αντιλήφθηκε ότι την κοιτάζαν αγόρια στο ωδείο...
Ήταν δική σας η απόφαση να αρχίσετε να σπουδάζετε πιάνο σε ηλικία μόλις 7 ετών;
Ήταν απόφαση της μητέρας μου να ξεκινήσω πιάνο με μια θεία μου, ξαδέλφη του πατέρα μου. Η απόφαση να σπουδάσω πιάνο και να ασχοληθώ αποκλειστικά με τη μουσική ήρθε αργότερα, όταν πια ήξερα ποια ήταν η βαθύτερη επιθυμία μου.
Όταν ήσασταν μικρή τι θέλατε να γίνετε;
Πριν πάω στο νηπιαγωγείο, ήθελα να γίνω εισαγγελέας για να «απονέμω δικαιοσύνη» (…αυτό νόμιζα πως κάνουν οι εισαγγελείς). Όταν πήγα στο νηπιαγωγείο ήθελα να γίνω ψυχολόγος για να βοηθάω τους ανθρώπους να αισθάνονται καλά. Όταν ήμουν στο δημοτικό ήθελα να σπουδάσω χημικός μηχανικός. Η αποκλειστική απασχόληση με τη μουσική και ειδικότερα με τη σύνθεση και τη διεύθυνση ορχήστρας προέκυψε στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου. Εντέλει, με ένα παράδοξο τρόπο συμπεριλαμβάνονται όλα τα παιδικά μου όνειρα κάνοντας μουσική.
Τι ρόλο έπαιξαν οι σπουδές σας σε Αθήνα και Βερολίνο, στις αποφάσεις που πήρατε για την καριέρα σας;
Μέχρι το 1987 στην Αθήνα, είχα ολοκληρώσει τον κύκλο μουσικής εκπαίδευσης που η Ελλάδα μπορούσε εκείνη τη στιγμή να μου παρέχει. Εκείνο που πράγματι μου πρόσφερε ήταν να μεγιστοποιήσει η δίψα μου για μάθηση. Και παρά το γεγονός ότι είχα συμμετάσχει σε πολλά σεμινάρια στο Παρίσι, –με δεδομένη την ευκολία της γλώσσας που κατείχα– ωστόσο, δεν αισθάνθηκα ποτέ πως το Παρίσι θα μπορούσε να είναι ο επόμενος σταθμός μου. Κατευθύνθηκα στη Γερμανία και το Βερολίνο προέκυψε μετά από πρόταση των δασκάλων μου, του Μιχάλη Τραυλού και Λουκά Καρυτινού οι οποίοι είχαν σπουδάσει εκεί. Νομίζω ότι ήξεραν, ποια ήταν η εκπαίδευση που θα απαντούσε στη φύση και την ιδιοσυγκρασία των ερωτημάτων μου για τη μουσική. Επίσης η περιρρέουσα ατμόσφαιρα της πόλης, η βαθιά της ιστορία και παράδοση ήταν για μένα χωρίς αμφιβολία, πολύ σημαντικά στοιχεία. Έτσι, παρά την εξαντλητική δουλειά που είχα να κάνω –προετοιμασία για τις εξετάσεις, γλώσσα και μουσικές σπουδές ταυτόχρονα– αποδείχθηκε το Βερολίνο η σωστή επιλογή.
Πώς ήταν εφικτό για μια γυναίκα από το εξωτερικό να διεκδικήσει και να κατορθώσει να βρει χώρο και να αναδειχθεί στο Βερολίνο;
Έχω την αίσθηση πως η λέξη «ανάδειξη» στον σημερινό κόσμο έχει αποκτήσει διαφορετικές έννοιες/συνηχήσεις. Εξαρτάται επίσης από το ποιος την εκφέρει, ποιο είναι το ηθικό βάρος και το πρόσημο που της αποδίδει. Αυτό το αξιακό φορτίο ορίζει σε έναν μεγάλο βαθμό και τη μοναδικότητα της κάθε ανθρώπινης διαδρομής. Αν κάτι θα είχα να περιγράψω κοιτώντας προς τα πίσω θα μιλούσα για την ιστορία μιας δυναμικής, νεαρής γυναίκας που είχε τη φλογερή επιθυμία και τη περιέργεια να εμβαθύνει στη μουσική. Μπορώ να μιλήσω επίσης και για την άγνοια κινδύνου που είχε το νεαρό αυτό άτομο. Η επίμονη επιθυμία όμως ήταν που με τροφοδοτούσε με μια ανυποχώρητη θέληση να παλέψω, να μάθω, να διευρύνω το βάθος των ερωτημάτων μου, να πάρω απαντήσεις. Αυτό το εγχείρημα ήταν a-priori πρακτικά δύσκολο -ακόμη και σε επίπεδο οικονομικό αφού δεν υπήρχε κάποια «πλάτη υποστήριξης. Αλλά όταν μπήκα σε αυτή την τροχιά, όταν συνειδητοποίησα πως όλα αυτά σημαίνουν πρώτα απ’ όλα σκληρή δουλειά, σιγά-σιγά εκπαιδεύτηκα απέναντι στη δυσκολία. Η δυσκολία, η αποτυχία ακόμη, είναι καταστάσεις με δύο πλευρές. Και αν η μια τους πλευρά είναι το αίσθημα απόρριψης που διαρρηγνύει το έδαφος κάτω από τα πόδια σου, η άλλη πλευρά είναι η πρόκληση που εμπεριέχει: το να κατορθώσεις να περισυλλέξεις και να γευτείς κάθε σταγόνα γνώσης που απέκτησες, να περάσεις μέσα από μια λεπτή διαχωριστική γραμμή αντοχών. Δεν υποχώρησα, προσπάθησα και προσπαθώ να γίνω καλύτερη, σοφότερη, ανοικτότερη. Εκεί οι ισορροπίες αλλάζουν και τα πράγματα παίρνουν μια διαφορετική τροπή. Δεν εξαφανίζονται οι δυσκολίες, αλλά αλλάζει ο τρόπος που υπάρχεις εσύ απέναντί τους.
Είστε φεμινίστρια; Έχει αλλάξει ο τρόπος που αυτοπροσδιορίζεστε σε σχέση με τον φεμινισμό από την στιγμή που βγήκατε στο εξωτερικό και αρχίσατε να χτίζετε την καριέρα σας;
Ο βασικός μου αυτοπροσδιορισμός είναι αυτός του καλλιτέχνη. Μια ιδιότητα που προσπαθώ να την τιμώ και να την επεξεργάζομαι με ειλικρίνεια δια βίου. Ο όρος φεμινισμός μου φαίνεται πολύ γενικός και θολός. Τα τελευταία χρόνια ζήσαμε διάφορα κύματα φεμινισμών, που ήταν πολύ συντηρητικά επί της ουσίας. Το επείγον ερώτημα του σήμερα , κατά τη γνώμη μου, είναι να ορίσουμε τα όρια και τους όρους της ανθρωπινότητάς μας: τι είμαστε και ποιοί θέλουμε να είμαστε. Κάτω από αυτό το πρίσμα οφείλουν να ενταχθούν και τα υπόλοιπα θέματα που μας αφορούν. Η έκβαση μιας τέτοιας αναμέτρησης ίσως δώσει μια εικόνα για το αν θα μπορέσουμε να οδηγηθούμε σε ένα δρόμο αυτονομίας, ελευθερίας και δημιουργικότητας. Οι δρόμοι όμως της ελευθερίας και της αυτονομίας, είναι ιδιαίτερα δύσβατοι. Προϋποθέτουν την ατέρμονη προσπάθεια για εσωτερική διαύγεια, τη διεύρυνση της συνείδησης, την ανυπόκριτη αποδοχή του Άλλου. Σε αυτές τις περιοχές η τέχνη έχει να μετρήσει μεγάλες και μικρές „νίκες“ και γίνεται συχνά η πιο αυθεντική έκφραση της συνείδησης του κόσμου.
Ήταν δύσκολο να είστε γυναίκα και να πρέπει να διευθύνετε μια ορχήστρα σε σχέση με τα στερεότυπα που υπήρχαν και ακόμα υπάρχουν στον χώρο σας;
Φυσικά και ήταν δύσκολο να έρθω αντιμέτωπη με ένα πλέγμα προβλημάτων για το οποία ούτε προετοιμασμένη ήμουν ούτε η λύση τους μπορούσε να εξαρτηθεί από τη δική μου στάση. Οι διακρίσεις συνεχίζουν να υπάρχουν και είναι το μεγάλο -αμήχανο κενό, η «μουτζούρα» που εκθέτει την κατά τα άλλα επιμελημένη προσωπογραφία των σύγχρονων κοινωνιών. Η διάκριση εκκινεί όταν επικρίνεται και περιθωριοποιείται η αυθεντικότητά σου.Είμαστε πια υποχρεωμένοι απέναντι στους εαυτούς μας και στις επόμενες γενιές να αναζητήσουμε νέους τρόπους που θα ακυρώνουν σιγά σιγά κάθε στερεότυπο, κάθε πρακτική διάκρισης σε κάθε στάση της ζωής μας, που μας εμποδίζουν να διακρίνουμε κάθε τι αυθεντικό και αληθινό.
Αν σας γινόταν η πρόταση, θα σκεφτόσασταν να αναλάβετε την καλλιτεχνική διεύθυνση ενός μεγάλου πολιτιστικού φορέα στην Ελλάδα;
Πάντα ήμουν ανοιχτή σε προτάσεις, αν αυτές έχουν σοβαρή βάση και οι συνθήκες είναι βιώσιμες. Μου έχουν γίνει στο παρελθόν προτάσεις αλλά –από ότι αποδείχθηκε– ήταν αβάσιμες.
Πώς είναι να ζείτε στη Γερμανία αυτές τις μέρες, με το AfD να αποτελεί δεύτερη πολιτική δύναμη στη χώρα, ανασύροντας για την στρατηγική του ακόμα και συνθήματα των ναζί;
Μου δημιουργεί περισσότερη έγνοια ο γονιός που γέννησε το AfD και όχι ακόμη το παιδί καθ’ αυτό. Προς το παρόν δεν τρομάζω απλώς παρατηρώ. Σίγουρα έχει παρέλθει η εποχή που στη Γερμανία φαινόντουσαν όλα ρόδινα και όλα δούλευαν ρολόι. Συχνές απεργίες, πολλές περικοπές, ακρίβεια στα είδη πρώτης ανάγκης, τραίνα που δεν είναι πια στην ώρα τους,–αδιανόητο για τον τρόπο που η Γερμανία ονειρεύεται τον εαυτό της– . Όλα αυτά είναι πλέον σημεία των καιρών. Σε αυτή την κρίσιμη περίοδο το να είμαι σε θέση να δημιουργώ, να κάνω συναυλίες, να διδάσκω συνιστά έναν τρόπο αντίστασης. Η δύναμη της μουσικής και της τέχνης γενικότερα όπως και η ικανότητά τους να συνομιλούν με τις πιο μύχιες πλευρές της ανθρώπινης ύπαρξης τις καθιστούν πυλώνες αυτής της αντίστασης.
Επικράτηση των ακροδεξιών στην Γερμανία θα σας έκανε να σκεφτείτε να εγκαταλείψετε την χώρα, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με καλλιτέχνες που εγκαταλείπουν τις ΗΠΑ λόγω Τραμπ;
Έχω σκεφτεί αρκετές φορές και για διάφορους λόγους μέχρι τώρα να εγκαταλείψω τη Γερμανία. Η σκέψη αυτή δεν είναι καινούργια, ούτε εξαιτίας των ακροδεξιών. Προς το παρόν δεν καταπιέζομαι από κάτι ώστε να εγκαταλείψω τη χώρα που με γαλούχησε, όποιες και αν ήταν οι δυσκολίες που αντιμετώπισα. Άλλωστε μου δίνει ακόμη τα μέσα να ασκώ με αξιοπρέπεια το επάγγελμά μου. Εξάλλου ταξιδεύω αρκετά και έτσι η τριβή μου με την καθημερινότητα της χώρας περιορίζεται.
Ποιο είναι το χρέος του καλλιτέχνη σε αυτές τις εποχές; Πώς μπορεί η μουσική να εμπνεύσει, να παρηγορήσει ή να αφυπνίσει;
Το χρέος του καλλιτέχνη είναι να δημιουργεί και να μοιράζεται με επιμονή τη διεισδυτική του ματιά για τα πράγματα. Χρέος του είναι η έκφρασή του, απαλλαγμένη από οποιαδήποτε εμπλοκή σκοπιμότητας ή προσωπικής ιδιοποίησης. Τότε είναι που μπορεί να εκπηγάσει μια αληθινή και απρόβλεπτη δυναμική μεταμόρφωσης, εγρήγορσης, παρηγοριάς, αφύπνισης.
Ποιες μουσικές δημιουργίες πιστεύετε ότι χαρακτηρίζουν την εποχή μας με την Αμερική του αμετροεπή Τραμπ την πληγωμένη και αμήχανη Ευρώπη;
Το τι χαρακτηρίζει από το τι εκφράζει είναι δυο διαφορετικά πράγματα. Το πρώτο έχει συνήθως έκταση -αλλά εφήμερη ισχύ-, το δεύτερο έχει το βάθος και την ανησυχία μιας οδυνηρής διεργασίας που είναι η προσπάθεια να αγγίξεις το πραγματικό στους αληθινούς του όρους και όχι στα επιφαινόμενά του. Κατοικώ στη μουσική και με την ιδιότητα του πολίτη. Με ανησυχούν και με εγείρουν όλες οι εκφάνσεις του κοινωνικού. Πρόκειται για έναν συνεχόμενο παλμό συναίσθησης που έχω την εντύπωση πως «ακούγεται» στη μουσική μου τόσο μέσα από τις σιωπές της όσο και μέσα από τις ρήξεις της. Βέβαια το άκουσμά της σχετίζεται με την ετοιμότητά του ακροατή να «ανοίξει» και να λάβει τα μηνύματά της. Αυτή είναι και η κορυφαία στιγμή της επικοινωνίας. Μια στιγμή που οι συντεταγμένες της ορίζονται από ψυχικές διεργασίες κυρίως, και όχι από γνωστικές.
Πώς θα χαρακτηρίζατε το 2025 με βάση τις συναυλίες που έχετε ήδη κάνει και όσες ακολουθούν;
Το 2025 ξεκίνησε δυναμικά με συναυλίες στο Ζάλτσμπουργκ με την Καμεράτα, στο Βερολίνο με την Γερμανική Συμφωνική Ορχήστρα, στο Βίνιπεγκ του Καναδά με τη συμφωνική ορχήστρα της πόλης. Μόλις ολοκληρώθηκαν οι συναυλίες με τη φιλαρμονική της Βρέμης με κυρίως δικές μου συνθέσεις τις οποίες διεύθυνα. Πρόκειται για συναυλίες που έγιναν για τα 50 χρόνια της παγκόσμιας ημέρας της γυναίκας υπό την αιγίδα της προέδρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ούρσουλα φον ντεν Λάιεν. Ακολουθεί μία συναυλία με τη Φιλαρμονική της Στουτγάρδης με το Υψιλον το κοντσέρτο μου για Τρομπέτα και ορχήστρα, συναυλίες και ηχογραφήσεις με τη ραδιοφωνία της Βαυαρίας με το σύνολο των φοιτητών μου, ένα πρότζεκτ με μουσική και χορό, συναυλίες μουσικής δωματίου με έργα μου, μια ηχογράφηση ενός νέου άλμπουμ, συνθέσεις που περιμένουν να ολοκληρωθούν και προετοιμασία για δύο ρέζιντενς που έρχονται τον επόμενο χρόνο.
Ποια είναι η πρώτη ανάμνηση που έχετε από τη ζωή σας;
Όταν ισορρόπησα κάνοντας για πρώτη φορά ποδήλατο.
Υπάρχει κάποια λέξη που επαναλαμβάνετε περισσότερο;
Διψάω...
Ποιο είναι το μότο σας;
Αφουγκράσου τη φωνή της καρδιάς σου.