Ένα σύγχρονο, απολύτως διεθνές έργο αναδύθηκε στο θεατρικό χάρτη το βράδυ του Σαββάτου. Είναι «Το σπίτι» σε σκηνοθεσία και κείμενα Δημήτρη Καραντζά, με την βίντεο-εγκατάσταση της Γκέλυς Καλαμπάκα να αποτελεί τον καθρέπτη της εποχής, φέροντας μέσα του τον κώδικα μίας μοντέρνας Γκερνίκα: εμείς κάτω από το αλέτρι της βίας.
Σκέφτομαι συνεχώς την λέξη γραμμικό, τι σημαίνει αυτό για την Τέχνη. Κυρίως αυτή την εποχή, της ανταριασμένης τοπογραφίας και Ιστορίας, της solastalgia, του αφανισμού, του εγκαθιδρυμένου φόβου. Τι σημαίνει γραμμικός στην Τέχνη; Σάββατο πρωί άκουγα την Μαρίνα Αμπράμοβιτς σε ένα podcast της Royal Academy of Arts να εξηγεί: «Η δική μου δεν ήταν ποτέ γραμμμική. Ήταν πάντα ένα σπιράλ». Ένα σπίραλ στο οποίο κάρφωσε και το ίδιο της το σώμα, όχι άκοπα.
Το ίδιο βράδυ, βγαίνοντας από την μικρή σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, έχοντας δει μόλις την πρεμιέρα της παράστασης «Το σπίτι» που έγραψε και σκηνοθέτησε ο Δημήτρης Καραντζάς, αυτή η έννοια του γραμμικού που καταργείται είχε σφηνωθεί στο μυαλό μου. Η μυθολογία του Καραντζά -ναι υπάρχει από τα 20+ του χρόνια που εμφανίστηκε ως παιδί θαύμα της ελληνικής σκηνοθεσίας- είναι γνωστή, έχει γερές ραφές και σαφείς αφηγήσεις, εξέλιξη. Καταπιάστηκε ορμητικά -τολμώ να πω κάποιες φορές και με έναν ιδιοσυγκρασιακό ερμητικό τρόπο- με τα τεράστια έργα του ρεπερτορίου, τους κλασικούς, τους αρχαίους, τους ρόλους όνειρα.
Τώρα, με «Το σπίτι», ένιωσα όπως τις πρώτες φορές που τον γνώρισα ως σκηνοθέτη, περίπου 10 χρόνια μετά, να μπαίνει σε μια νέα φάση. Σε ένα σπιράλ. Εκτίναξης. Με νέα υλικά. Έφτιαξε εξολοκλήρου μια παράσταση που αφορά την δυστοπία που ζούμε κλεισμένοι μέσα σε πανομοιότυπα σπίτια Airbnb αισθητικής με έναν ένα κατακλυσμό βίας, τραγωδιών και πόνου να μας βρέχει ως το κόκκαλο, μέχρι να σπάσει τις οροφές και να μας παρασύρει στις λάσπες.
Όμως αυτή η δυστοπία του, παραδόξως με κάνει να σκέφτομαι διαρκώς ότι βλέπω κάτι φρέσκο. Κάτι νέο. Ένα έργο ευρωπαϊκό, διαυγές. Αληθινό. Με κορυφώσεις εντάσεων που δεν αποσπώνται με τεχνάσματα από τους θεατές. Η παράσταση χτίζεται γύρω από (και υπάρχει χάρη στο) τεράστιο παράθυρο του διαμερίσματος που λειτουργεί ως μια οθόνη στην πόλη. Ουσιαστικά μια οθόνη στη σύγχρονη ιστορία, μια οθόνη που γίνεται χοάνη. Ένα παράθυρο εικαστική εγκατάσταση, άξιο να σταθεί σε οποιοδήποτε μουσείο, χώρο παραστατικών τεχνών. Σε έναν σταθμό του μετρό σε Αθήνα, Λονδίνο, Παρίσι, Νέα Υόρκη, ως καθρέπτης μας.
Δεν πρέπει να κάνω σπόιλερ, γιατί μέσα σε αυτή την μία ώρα, συμβαίνουν πράγματα που δεν περιμένεις και που σε κάνουν κάπως να αναπηδήσεις στην καρέκλα σου. Συμβαίνουν με την ελάχιστη δυνατή χρήση λέξεων – πέντε σελίδες είναι όλο το κείμενο έλεγε στο iefimerida o Δημήτρης Καραντζάς. Μπαίνοντας στη σκηνή, βλέπουμε το διαμέρισμα με την σκανδιναβική αισθητική του ΙΚΕΑ και την Αλεξία Καλτσίκη με κολάν, κάλτσες πολύχρωμες και ένα t-shirt να κάθεται στο γραφείο, να τσεκάρει λογαριασμούς, να σημειώνει κάτι στα post-it στον τοίχο. Όταν οι πόρτες κλείσουν, επιστρέφει από το σούπερ μάρκετ ο συγκάτοικός της, Φιντέλ Ταλαμπούκας.
Βρίσκεσαι τα πρώτα δεκαπέντε λεπτά να παρακολουθείς τη ζωή τους μέσα στο σπίτι, τις μηχανικές κινήσεις της ρουτίνας, το πλυντήριο ακούγεται διαρκώς στο βάθος του σπιτιού, τα ψώνια μπαίνουν στα ντουλάπια, διαφωνία για το αν ο άνδρας αγόρασε το σωστό προϊόν από το σούπερ μάρκετ ή όχι, σφουγγάρισμα, τακτοποίηση ρούχων. Από το παράθυρο ένας δρόμος με τους περαστικούς να περνούν και ένα παντζούρι να ανοίγει και να κλείνει. Βλέπουμε ένα απόγευμα, έναν μήνα, ένα χρόνο του ζευγαριού; Ο χρόνος, όπως και ο τόπος δεν είναι πρόσημα της σκηνικής δράσης.
Γελάμε με φράσεις από αυτές που έχουμε πει εκατό φορές μέσα στο σπίτι σε αυτές τις στιγμές της ρουτίνας και της μαρμότας. Μα κοίτα τους, το μόνο πρόβλημα είναι αν έχουν πάρει το σωστό απορρυπαντικό. Αν ο καφές είναι ζεστός ή κρύος. Η Καλτσίκη σφίγγει τα χείλη. «Με ανησυχεί το δεντρολίβανο» λέει. «Ο ιβίσκος είναι ανταγωνιστικός». Πώς κλειδώνεσαι μέσα σου -και μέσα στο σπίτι που έφτιαξες με τα υλικά που επέλεξαν απαράλλακτα ίδια εκατομμύρια άλλοι στον κόσμο- και δεν έχεις άλλες έγνοιες από το δεντρολίβανο; Πόσο αποχαυνωμένοι έχουμε γίνει, στρουθοκάμηλοι που κάνουμε γύρους υπνωτικά με το κεφάλι χωμένο κάτω από το δάπεδο που καμώνεται το ξύλινο;
Αν κάποιος δεν αναγνωρίζει τον εαυτό του σε αυτά τα πρόσωπα είτε είναι πολύ νάρκισσος για να το παραδεχθεί. είτε αποτελεί σπάνιο εξωτικό είδος. Σιγά σιγά η οθόνη σαν να κινείται, αλλάζει. Ξερνάει εικόνες της εποχής: διαδηλώσεις, πόλεμοι, σεισμοί, πλημμύρες, όπλα, πτώματα, διαδηλώσεις, δυνάστες, πόνος, η θηλιά γύρω από τον λαιμό του Σαντάμ Χουσεϊν, ο Χίτλερ σε μια σκηνή μπροστά στο μικρόφωνο, ξυλοδαρμός στο κοινοβούλιο, ξυλοδαρμός στον δρόμο. Οι εικόνες αλλάζουν γρήγορα, αστραπιαία η μία μπαίνει μέσα στην άλλη. Τα πίξελ σαν να σβήνουν το σχήμα των μορφών και των ιστοριών και να δημιουργούν νέες abstract επιφάνειες. Μου θυμίζουν πίνακες του Γκέρχαρτ Ρίχτερ, κυρίως τα έργα πριν την δεκαετία του ’70 αλλά και αρκετά από τα 90’s. Μου θυμίζουν τον κώδικα που εισήγαγε στην παγκόσμια τέχνη ο Πικάσο με την Γκερνίκα.
Εκπληκτικό το έργο αυτό της Γκέλλυς Καλαμπάκα, αρμός της παράστασης και ταυτόχρονα ικανό να σταθεί αυτόνομο και εύγλωττο οπουδήποτε. Τα πίξελ από τις εικόνες ντοκουμέντα της εποχής μας είναι η δική της σπάτουλα που σπρώχνει το χρώμα και αλλοιώνει το ορατό για να τραβήξει στην επιφάνεια τον στρόβιλο των συναισθημάτων. Η παράσταση αυτή των 60 λεπτών, μεστή και περιεκτική σε εικόνες, συναισθήματα και σειρήνες για μια απειλή που έρχεται (έφτασε) ισορροπεί μεταξύ θεάτρου και περφόρμανς.
Η παράσταση συνεχίζεται ως τις 19 Νοεμβρίου