Οσες φορές και αν έχεις διαβάσει, ακόμα και αποστηθίσει τους Καβαφικούς στίχους, όταν βλέπεις πως τον αντιλαμβάνονται και πως δημιουργούν μαζί και πέρα από αυτόν καλλιτέχνες και ακτιβιστές στη Νέα Υόρκη, ερωτεύεσαι από την αρχή το σύμπαν του. Στο Φεστιβάλ Καβάφη του Ιδρύματος Ωνάση.
«Καβάφης για πάντα», κραυγάζει η βραβευμένη Αμερικανή ποιήτρια Robin Coste Lewis στο Μπρούκλιν. «Μήπως οι βάρβαροι είμαστε εμείς», ρωτάει η Laurie Anderson αφήνοντας το ηλεκτρικό της βιολί που έπαιξε σχεδόν μεθυσμένη μέσα στον γοτθικό ναό του Αγίου Θωμά. Στη Νέα Υόρκη, γιορτάστηκαν τα 160 χρόνια από τη γέννηση του Κ.Π. Καβάφη στις 29 Απριλίου (και ακριβώς 90 από τον θάνατό του), μετο φεστιβάλ «Archive of desire» που οργάνωσε το Ιδρυμα Ωνάση. Ενα φεστιβάλ 14 ημερών.
Και ήταν αποκαλυπτικό, καθώς είδαμε τον ποιητή πέρα από τον περιχαρακωμένο, κεκτημένης ταχύτητας, τρόπο αντίληψης και ανάγνωσης του Καβάφη που έχουμε συνηθίσει στην Ελλάδα. Ο Καβάφης ανήκει σε όλους, συνομιλεί με κοινότητες, λαούς, διαφορετικές ταυτότητες, με έναν τρόπο τόσο φρέσκο και ζωντανό που δεν μπορείς να φανταστείς μέχρι να δεις τον μαραθώνιο ποίησης των νέων και της queer κοινότητας, την πολιτική έκρηξη της Laurie Anderson με τους Βαρβάρους, το mural για την τελειότερη κοινωνία του Nick Cave και του Bob Faust. Την εύθραυστη φωνή του Rufus Wainwright στο Επήγα.
Oπως ο Καβάφης αγαπούσε να κρατά σποραδικά ένα ημερολόγιο, έτσι καταρτήσαμε το ημερολόγιο του «Archive of Desire», όπως το ζήσαμε στη Νέα Υόρκη. Με την σκέψη που τροφοδότησε ο ποιητής Γιάννης Δούκας στο συμπόσιο που διοργανώθηκε στο Columbia. Πώς θα ήταν, τι θα έγραφε ο Καβάφης αν ήταν ένας Νεοϋρκέζος σήμερα, εκεί έξω;
Νational Sawdust, Μπρούκλιν, Νέα Υόρκη, 29 Απριλίου 07.00 μ.μ. -βρέχει καταρρακτωδώς
Στο αρχείο Κ.Π.Καβάφη μέσα στο Ιδρυμα Ωνάση, στην οδό Αμαλίας, φυλάσσεται το ημερολόγιο που σποραδικά κρατούσε ο σχεδόν έφηβος Καβάφης όταν η οικογένειά του εγκατέλειψε την Αλεξάνδρεια για την Κωνσταντινούπολη. Εύθραυστο, με κομμάτια χαρτιού να έχουν σχεδόν εξαϋλωθεί, με διακριτικές παρεμβάσεις συντήρησης, μοιάζει με ένα εργόχειρο, με μια δαντέλα. Μέσα στην αίθουσα του National Swadust στο Μπρούκλιν, πάνω σε ροτόντες με μικρές λάμπες και ένα τρανζίστορ, μας περιμένουν μικρά, δεμένα λευκά βιβλία που μοιάζουν με δαντέλες, που τα ξεφυλλίζεις και ανοίγουν κρυφές γωνίες με άλλα φύλλα, ζωγραφιές, λέξεις.
Ριζόχαρτα, χαρτί που μυρίζει μελάνι, θρόισμα, σχέδια παραληρηματικά και άλλα νοσταλγικά. Μικρά χρατς χρατς καθώς αγγίζουμε, ξεδιπλώνουμε, ανασυνθέτουμε τις σελίδες του.
Είναι τα βιβλία, απτά σώματα, που δημιούργησε η visual artist Sister Sylvester για την παράστασή της «Constantinopoliad. An epic» με βάση το ημερολόγιο του Καβάφη και μετά από εξαντλητική έρευνα που έκανε στο Αρχείο Καβάφη της Αθήνας για τα χρόνια του ποιητή στην Αλεξάνδρεια. Ιστορία, κοινωνία, έρωτας, πόθοι συναντούν την αφήγησή της μέσα στην υποφωτισμένη αίθουσα. Μαζί υπάρχει το ξεφύλλισμα των βιβλίων σύμφωνα με τον ρυθμό της αφήγησης από τους θεατές (καθόμαστε ανά τέσσερις σε κάθε τραπέζι) η σαγηνευτική φωνή και η ηλεκτρονική μουσική της Αιγύπτιας Nadah El Shazly. Στον τοίχο προβάλλονται βίντεο που συνδέονται με τα κομβικά σημεία της ανάγνωσης.
Zachary Schulman
Κώδικες και πόθοι αναδύονται από το βιβλίο, ερωτισμός έκδηλος, ο Καβάφης δοξάζεται ως ποιητής και εραστής και συναντά ένα άλλο σημαντικό πρόσωπο, αλλά όχι τόσο ευρέως γνωστό. Τον αστρονόμο Ευτύχιο Αντωνιάδη, που έζησε στην Κωνσταντινούπολη την ίδια εποχή με τον Καβάφη και ανέπτυξε μια «κλίμακα όρασης» που επέτρεψε σε ερασιτέχνες αστρονόμους να καταγράψουν τις παρατηρήσεις τους για τα επίπεδα ατμοσφαιρικών παρεμβολών.
Κάπως έτσι αποκτούμε και οι θεατές μια κλίμακα όρασης για να δούμε να πυκνώνουν και να βαθαίνουν οι σελίδες που ξεφυλλίζουμε, όσο η Shazly αισθαντικά, με βραχνό λυγμό μπερδεύει παραδοσιακά αιγυπτιακά τραγούδια με τον ήχο της και δημιουργούν μια ατμόσφαιρα μυσταγωγίας. Κοιτώ μπροστά μου, ένα ζευγάρι, ο ένας έχει ακουμπήσει στον ώμο του άλλου με τα μάτια κλειστά και ακούει. Στο βάθος, ένας άνδρας δεν κρατιέται. Εχει σηκωθεί όρθιος και ακούει, κοιτάζει τις δυο γυναίκες, σαν σε στάση προσευχής.
Η Κωνσταντινοπολιάδα θα ταξιδέψει στον κόσμο, θα δημιουργήσει όπως φαίνεται και άλλα αστικά σαλόνια με θεατές να σκύβουν στο τραπέζι και να αιωρούνται στον χωροχρόνο του Κ.Π. Καβάφη που δεν παύει να διαστέλλεται, όπως σχεδόν μας αποκαλύπτει μετά την παρουσίαση η Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση και συνεπιμελήτρια του «Archive of Cavafy» Αφροδίτη Παναγιωτάκου.
Βγαίνουμε βιαστικά στους δρόμους που έχουν γίνει ποτάμια από την βροχή. Κοιτάμε λοξά κάτω από την ομπρέλα την πρόσοψη του κτηρίου η οποία, σαν τα βιβλία της Sister Sylvester, έχει αποκτήσει μια νέα επιδερμίδα που γίνεται σχεδόν τρισδιάστατη. Είναι το mural «Lit» που δημιούργησε ο Nick Cave με τον συνεργάτη και σύντροφό του Bob Faust για τον Καβάφη με εκκίνηση το έργο του «Κρυμμένα» και τη φράση «στην τελειοτέρα κοινωνία». Αλλά θα επιστρέψουμε σύντομα σε αυτό, χωρίς βροχή και με τον Nick Cave να μας μιλάει (σε επόμενο κείμενο).
St Mark’s Church, Bowery, Νέα Υόρκη, 30 Απριλίου 02.00 μ.μ -μούσκεμα ως το κόκκαλο
Οι ιδανικές φωνές του Κ.Π.Καβάφη στιμωγμένες μέσα στην αίθουσα, τόσοι νέοι, τόσοι πολλοί νέοι, έτοιμοι να σηκωθούν και να μιλήσουν, να πάρουν μέρος στον μαραθώνιο ποίησης για τον Αλεξανδρινό. Τίτλος «οf the neighborhood that I behold», δάνειο από το ποίημα «Στον ίδιο χώρο». Καθώς ο ένας μετά τον άλλο ηθοποιοί, συγγραφείς, εικαστικοί, ακτιβιστές, μουσικοί σηκώνονται και διαβάσουν ένα ποίημα του Καβάφη ή δικά τους που γεννήθηκαν μέσα από την ποιητική μήτρα του, παρατηρώ την αίθουσα. Πόσοι πολλοί φοράνε τα χαρακτηριστικά μαύρα γυαλιά του Καβάφη, πόσοι ακούν τα λόγια της σκηνής σαν να ακούν πάστορα σε άμβωνα.
Είναι βαθιά συγκινητικό, όσο αδέξιες και αν είναι κάποιες εμφανίσεις. Συνδέονται με ένα πάθος με τον Καβάφη, χωρίς της στερεοτυπικές παρεμβάσεις που συχνά συναντάμε στον τρόπο που οι Ελληνες έχουμε συνηθίσει να διαβάζουμε το έργο του – γίνεται αντιληπτό όταν ακούς κάποιους από τους Ελληνες που συμμετέχουν.
Το ζήτημα της ομοφυλοφιλίας φυσικά είναι κυρίαρχο εδώ, είναι ο ιστός που εκφράζει περισσότερα από όσα μπορεί κανείς να υποθέσει, που αντανακλά σε κάθε μορφή διαφορετικότητας . Βλέπω τον wasp Ελληνοαμερικανό να διαβάζει για την οικογένειά του, για την δική του διαδρομή, το queer και να έχει οδηγό και σύμμαχο τον Καβάφη. 50 ιδανικές φωνές.
Zachary Schulman
St Thomas Church, 5η Λεωφόρος, Νέα Υόρκη, 2 Μαΐου 07.30 μ.μ. –η βροχή έχει σταματήσει
Zachary Schulman
Έχει μια ελεγχόμενη οργή ο τρόπος που διαβάζει τις λέξεις η Λόρι Αντερσον και μετά τις πετά σχεδόν στον αέρα, μέσα στον κατάμεστο ναό με τα γοτθικά σπλάχνα, την υψιπετή πύλη, τα αναμμένα κεριά. Παράδοξο, αυτή η ειρηνίστρια, βουδίστρια, βουτηγμένη σε μια διαρκή γαλήνη δημιουργός, ακροβατεί από το ένα πόδι στο άλλο, κοιτάζει την χορωδία νέων του Μπρούκλιν δίπλα της, την ορχήστρα, εμάς, ξανά το χαρτί καθώς αποδίδει με τον δικό της τρόπο το ποίημα «Περιμένοντας τους βαρβάρους» του Κ.Π.Καβάφη.
Η ελεγχόμενη οργή δεν γίνεται έκρηξη, γίνεται όμως ένα σαρδόνιο βαθιά πολιτικό σχόλιο με τα λόγια του Καβάφη και με έναν δικό της αυτοσχεδιασμό στο τέλος. Διαβάζοντάς το, επενδύοντας το με ένα ξηρό βαθύ beat από το συνθεσάιζερ, τα πλήκτρα της, σηκώντας το δοξάρι στο βιολί της, η Λόρι Αντερσον κάνει το καβαφικό ποίημα ένα δικό της σχόλιο, ένα δοκίμιο για όσα έζησαν οι ΗΠΑ τον Ιανουάριο του 2021. Την εισβολή στο Καπιτώλιο λίγο πριν αναλάβει τον Λευκό Οίκο ο Τζο Μπάιντεν.
«Οι βάρβαροι έρχονται» ξανά και ξανά, από το στόμα της, το στόμα της χορωδίας, ο ρυθμός μοιάζει με οπλές αλόγων που ποτέ δεν εμφανίζονται όμως. «Και τώρα τι θα γίνουμε χωρίς βαρβάρους, ίσως ήταν μια κάποια λύση» ξανά και ξανά και στο τέλος η δική της υπογραφή, η δική της συνομιλία με τον Καβάφη: Εκτός και αν εμείς είμαστε οι βάρβαροι. Η Λόρι Αντερσον κατεβαίνει από το μικρόφωνο, ο τίτλος της εκδήλωσης αυτής στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Καβάφη του Ιδρύματος Ωνάση στη Νέα Υόρκη έχει δικαιωθεί: «Waiting for the Barbarians».
Ολοι οι συμμετέχοντες μέσα σε αυτό τον ιερό χώρο πήραν στα χέρια τους το ποιητικό σώμα του Καβάφη όχι σαν Ευαγγέλιο που πρέπει να προσκυνήσεις και να μην αγγίξεις, αλλά σαν ένα ζωντανό κείμενο που απλώνεται στους δρόμους και μιλά ακόμα για πολιτική, ιστορία, πόθους. Και ήταν όχι μόνο ανακουφιστικό, αλλά απελευθερωτικό και εμπνευστικό να βλέπεις πώς αυτοί οι «βάρβαροι» όπως αποκαλούσαν τους ξένους στην αρχαιότητα, κάνουν το έργο του να λάμπει ακόμα, να λάμπει κι άλλο, να αποκαλύπτει και άλλες γωνίες αυτού του διαμαντιού.
Λίγο νωρίτερα ο Rufus Wainwright που προκάλεσε μια μικρή αναστάτωση στο νεώτερο ηλικιακά κοινό, ανέβηκε στον άμβωνα και στάζοντας τρυφερότητα και ευθραυστότητα τραγούδησε το Chanderier (Επήγα) και την ίδια ώρα ένιωθα/άκουγα σχεδόν τους κραδασμούς του μετρό κάτω από την πόλη. Οι Helga Davis και Πέτρος Κλαμπάνης έφεραν το φάντασμα του Καβάφη κυριολεκτικά στον χώρο σε μια απολύτως αισθαντική σύνθεση, με το κύτταρο το γκόσπελ μέσα της. Ηταν υπέροχη η στιγμή που διάβασαν ταυτόχρονα, ο Κλαμπάνης στα ελληνικά, η Davis στα αγγλικά το ποίημα «Οι Βάρβαροι» - μα έτσι είναι, ο Καβάφης υπήρξε πολύγλωσσος, έγραψε ελληνικά και αγγλικά, μίλησε επίσης τούρκικα, αιγυπτιακά. Το «Επέστρεφε» μπήκε στο σύμπαν του Δημήτρη Παπαδημητρίου, η συνθέτρια Paola Prestini έφερε σαν αέρα που γέμισε για λίγο τον χώρο τις «Φωνές». Η Prestini επιμελήθηκε το φεστιβάλ «Αrchive of Desire» υπό τη δημιουργική καθοδήγηση της Αφροδίτης Παναγιωτάκου, Διευθύντριας Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση.
Λίγα βήματα από το Trump Tower, λίγα χιλιόμετρα από το κτίριο του ΟΗΕ, περπατάμε ξανά στους δρόμους του Μανχάταν τραγουδώντας «the barbarians are coming» με το σαρδόνιο beat της Αντερσον και καθρεπτιζόμαστε στις βιτρίνες των καταστημάτων μέσα στη νύχτα. Ανάμεσά τους τράπεζες υπό χρεοκοπία.
Νational Sawdust, Μπρούκλιν, 3 Μαίου 07.00 μ.μ. -ρίχνει σχεδόν χιονόνερο, έχει παγωνιά
Ένα ακόμα εργόχειρο, μετά από αυτό της Sister Sylvester, αλλά διαφορετικό. Οι λέξεις της βραβευμένης με το Εθνικό Βραβείο Ποίησης Robin Coste Lewis συνδέονται, μπλέκονται για την ακρίβεια, με τις λέξεις του Κ.Π.Καβάφη σε μια διάρκειας εξήντα λεπτών ανάγνωση. Με την ποιήτρια συμπράττουν η ζωγράφος Julie Mehretu, ο συνθέτης Vijay Iyer και ο τσελίστας Jeffrey Zeigler σε σκηνοθεσία Charlotte Brathwaite.
Δεν είναι απλώς μια ανάγνωση. Είναι ένας διαλογισμός, μία χειρονομία της Lewis να τραβήξει τον Καβάφη από τα βάθη της Ιστορίας και των σελίδων του και να δημιουργήσουν μαζί την σαν ποίηση Ιστορία της νέας πολιτικής, των νέων ορίων, του νέου πόθου, της νέας μοναξιάς στην εποχή του ακτιβισμού αλλά και των τοίχων. Αυτή τη φορά όχι στην Αλεξάνδρεια, ή στην Κωνσταντινούπολη, αλλά στις ΗΠΑ όπου νομικές ανατροπές καθιστούν παράνομες τις αμβλώσεις, τοίχοι παραμένουν υψωμένοι, ο Τραμπ απειλεί να επιστρέψει, ο νεοπουριτανισμός επιχειρεί να πνίξει τον ακτιβισμό, το Black Live Matters παραμένει φλεγόμενο, η οικονομική κρίση παραμονεύει.
Στο τέλος της ανάγνωσης υψώνοντας την γροθιά της η Robin Coste Lewis φώναξε: Cavafy for Ever. Καβάφης για πάντα. Το επόμενο πρωί, τελευταίο στη Νέα Υόρκη, διασκορπιζόμαστε στα κοντινά βιβλιοπωλεία, στο Barnes and Noble, στο ΜcNally Jackson (συμμετέχει στο φεστιβάλ), στο Strand, αναζητώντας τις ποιητικές συλλογές της Lewis. Θα της διαβάσω ανασύροντας τον Καβάφη στις σχεδόν διαφανείς πλέον σελίδες των βιβλίων μου από τις Εκδόσεις Ικαρος.
Σημειώσεις: Olympic Tower, New Museum, Φρυνίχου
Στο υπόγειο του Οlympic Tower, του «ουρανοξύστη του Ωνάση» απέναντι από τον Αγιο Πατρίκιο, ο Καβάφης ο ποιητής γίνεται ράπερ και ταΐζει τους αλγορίθμους της ψηφιακής τεχνολογίας παράγοντας νέα έργα στο μεταίχμιο όπου η τέχνη συναντά την τεχνολογία και επιχειρούν να γεννήσουν κάτι νέο. Υβριδικό, όμορφο ή εξάβλωμα; Θα το ανακαλύψουμε αργότερα με οδηγό την ONX του Ιδρύματος Ωνάση στην Νέα Υόρκη.
Στο New Museum, στις παρυφές του Σόχο, οι κινηματογραφιστές πήραν τις κάμερες στα χέρια και έφτιαξαν μικρά φιλμ, κάποια σαν πυρά όπλων, ένα καβαφικό περιβάλλον μέσα στο 2023 σε Αθήνα, Αλεξάνδρεια, Νέα Υόρκη, φυλακές Νιγρίτα, Μεσόγειο. Και ερωτήματα να ανακύπτουν από αντιδράσεις, σχόλια και το ερώτημα «σε ποιον ανήκει ο Καβάφης» που βλέπουμε σε κάποια σχόλια. Ένα ακόμα κεφάλαιο που πρέπει να ανοίξει.
Την ίδια ώρα, το Αρχείο Καβάφη που από το 2012 ανήκει στο Ιδρυμα Ωνάση και έχει πλήρως ψηφιοποιηθεί και είναι ανοιχτό σε κοινό και μελετητές, ετοιμάζεται να μεταφερθεί το φθινόπωρο μαζί με την βιβλιοθήκη του ποιητή στο κτίριο της οδού Φρυνίχου. Λίγο αργότερα θα παραδοθεί αποκατεστημένη από το Ιδρυμα η οικεία Καβάφη στην Αλεξάνδρεια.
Καβάφης για πάντα, όπως φώναξε και η Lewis εκείνη την παγωμένη βραδιά στο Μπρούκλιν.
Mπείτε από εδώ στο Aρχείο Καβάφη