Η Μπολόνια είναι η πόλη του Παζολίνι, της Λαμποργκίνι, της παρμεζάνας. Η Μόντενα η πόλη του μπαλσάμικο, του Παβαρότι, της Ducati, των τορτελίνι. Ενώνουμε τις ψηφίδες των δύο ιστορικών πόλεων, όπου η ζωή είναι πάντα ωραία, ελαφρώς μεθυσμένη και μυρίζει σάλτσα ντομάτας.
Στην Μπολόνια και στη γειτονική της Μόντενα, οι Ιταλοί πίνουν παρέα με τους αγίους τους κάτω από σχοινοτενείς αψίδες, σε στενά δρομάκια μέσα στις αγορές, σε πλατείες με μεγαλειώδεις Θεούς μέσα σε σιντριβάνια και ταπεινές Μαντόνες πάνω σε στύλους, σε υπαίθριες αγορές που οι αγκινάρες είναι πράσινες και βυσσινί μαζί, τα φασόλια ροζ, οι ντομάτες έχουν τα πιο απρόσμενα σχήματα. Περπατούν στις μεσαιωνικές πόλεις, όπου οι περισσότερες ρόδες που βλέπεις δεν είναι των αυτοκινήτων αλλά οι μεγάλες, κερωμένες, σαν αρχαίες ρόδες της παρμεζάνας, ενώ το ιστορικό ξύδι μπαλσάμικο της Μόντενα δεν περιχύνει σαλάτες ρόκας, αλλά το παγωτό βανίλιας που ισορροπεί στα χωνάκια.
Η καρδιά της ιταλικής κουζίνας αιματώνεται εδώ, στην περιφέρεια Εmilia-Romagna, στις δύο μεσαιωνικές πόλεις-θηρία, με τη διαρκή ροή των κτιρίων στο χρώμα της ώχρας, της τερακότας, του λεμοντσέλο, του φιστικιού.
Περπατάς στα σοκάκια και μυρίζεις ντομάτα που αχνίζει στην κατσαρόλα και βασιλικό, ακούς ποτήρια να τσουγκρίζουν όπου και αν είσαι και βλέπεις Aperol και Select, Μαρτίνι με σόδα, να αφρίζουν ή να στραφταλίζουν πορτοκαλί και ανοιχτά κόκκινα στα χέρια των περαστικών στους δρόμους... Αρκεί να είσαι προσεκτικός και να κάνεις εγκαίρως στην άκρη για να περάσουν οι προμηθευτές με τις καρότσες που μεταφέρουν τρόφιμα και υλικά στα στενά δρομάκια. Χρειάζεται να πιεις τον μικρότερο και πιο αρωματικό εσπρέσο του κόσμου για να νιώσεις ξανά τις αισθήσεις σε εγρήγορση.
Η Μπολόνια είναι η πόλη του Παζολίνι, της Λαμποργκίνι, της παρμεζάνας, του ραγού, του παλαιότερου Πανεπιστημίου στην Ευρώπη, της δεύτερης μεγαλύτερης Βασιλικής στη Γηραιά Ηπειρο. Η Μόντενα είναι η πόλη του μπαλσάμικο, του Παβαρότι, της Duccati, της Φεράρι και των τορτελίνι, της Οsteria Francescana του Μassimo Bottura. Τις χωρίζουν 40 λεπτά απόσταση με το τρένο ή το αυτοκίνητο. Ενώνουμε τις ψηφίδες που δημιουργούν το παλίμψηστο των δύο ιστορικών πόλεων, όπου η ζωή είναι πάντα ωραία, ελαφρώς μεθυσμένη και μυρίζει σάλτσα ντομάτας.
Ο Ποσειδώνας, οι Νηρηίδες με τους μαστούς πίδακες νερού και η σκιά του Araki
Είναι -μάλλον αναπόφευκτα- το πρώτο πράγμα που θα δεις μπαίνοντας στην καρδιά της ιστορικής Μπολόνια. Ένα τεράστιο σιντριβάνι, που πάνω του δεσπόζει ο Ποσειδώνας κραδαίνοντας την τρίαινά του. Όμως δεν είναι ο εντυπωσιακός, θεόρατος γυμνός θεός αυτός που πρωταγωνιστεί εν τέλει στο σιντριβάνι, αλλά οι τέσσερις Νηρηίδες που τον κυκλώνουν στα πόδια του, προτάσσοντας τους πλούσιους γυμνούς μαστούς τους, από τους οποίους βγαίνουν πίδακες νερού. Moυ θυμίζουν την ερωτική εικονογραφία του Nobuyoshi Araki, αίσθηση το λιγότερο σουρεαλιστική.
Βρίσκομαι στην κρήνη του Ποσειδώνα, στο κέντρο της piazza del Nettuno, στη συνέχεια της piazza Μaggiore. Ασύλληπτο δημόσιο γλυπτό του 16ου αιώνα που δημιουργήθηκε για να δοξασθεί το γεγονός ότι εξελέγη ο Πάπας Πίος ο Τέταρτος. H τρίαινα που κρατά ο Ποσειδώνας ενέπνευσε τους αδελφούς Μαζεράτι για να τη χρησιμοποιήσουν ως έμβλημα στα αυτοκίνητα Maserati.
Στη Via Borgonuovo, όπου γεννήθηκε ο Πιερ Πάολο Παζολίνι και λάτρεψε το ποδόσφαιρο
Γυρνάς το κεφάλι σου δεξιά από τον γυμνό Ποσειδώνα και βλέπεις το πρόσωπο του Παζολίνι να σε κοιτά. Είναι το τεράστιο ασπρόμαυρο πανό για την έκθεση που διοργανώνει η πόλη όπου γεννήθηκε, πριν από ακριβώς 100 χρόνια, στις 5 Μαρτίου 1922. Θες αυτομάτως να διαπιστώσεις ποιες ήταν οι πρώτες εικόνες που τον καθόρισαν, η γειτονιά του, αφού ξέρεις ότι είναι αμετακίνητα η ίδια όπως τότε.
Περπατώντας στα σοκάκια, διασχίζοντας το κανάλι της Μπολόνια, φτάνουμε σε ένα μικρό, σκονισμένο στενό στη via Borgonuovo, κάτω από το σκοτεινό κίτρινο σπίτι που γεννήθηκε ο Παζολίνι. Ένα τεράστιο πανό με μια οικογενειακή φωτογραφία επάνω δίνει το σήμα στον ανυποψίαστο περαστικό: Casa Natale.
Στο σπίτι γίνονται εργασίες αποκατάστασης αυτή τη στιγμή και δεν είναι επισκέψιμο. Κοιτώ απέναντι τι έβλεπε -στενά παράθυρα και η αίσθηση ότι αν απλώσεις το χέρι θα αγγίξεις το μπαλκόνι. Επαιζε ποδόσφαιρο όμως στην ανοιχτωσιά του Prati di Caprara -«τα απογεύματα αυτά ήταν τα ομορφότερα στη ζωή μου» έλεγε. Μάλιστα, το 1937, σε ηλικία 15 ετών έκανε κοπάνα από το σχολείο για να πάει να υποδεχθεί την ποδοσφαιρική ομάδα της Μπολόνια, που επέστρεφε έχοντας κερδίσει την Chelsea!
Περπατώντας στην πόλη, βλέπεις πίσω από τον θρύλο και τον μύθο του ιδιοφυή, αναγεννησιακού, ρηξικέλευθου σκηνοθέτη, ποιητή, συγγραφέα, εικονοκλάστη, βίαια δολοφονημένου Παζολίνι -οι ακριβείς λεπτομέρειες του θανάτου του δεν αποκαλύφθηκαν ποτέ.
Βλέπεις τον Πιερ Πάολο που παθιάστηκε με το ποδόσφαιρο, τις γειτονιές της πόλης του, που ήταν ο κλασικός γιος της Ιταλίδας μάνας. Τον Παζολίνι τον ξανασυνάντησα δυο ώρες πιο μακριά, στη Βενετία πλέον, μέσα στο Palazzo Grassi, στην έκθεση της Marlene Dumas. Το ασπρόμαυρο πορτρέτο του, πλάι σε αυτό της μητέρας του, με κοιτά κατάματα πάνω από τους κάτασπρους τοίχους. Σε άλλη αίθουσα, ανάμεσα στον Φουκώ, τον Μπράντο, τον Κοκτώ, τον Οσκαρ Ουάιλντ, τον ξανασυναντώ. Καθηλωτικός.
Ο καθεδρικός ναός της γεύσης
H Mπολόνια έχει 18 εστιατόρια με αστέρια Michelin. Περπατάς και αριστερά, δεξιά βλέπεις εκατοντάδες τρατορίες με στενές, μια σταλιά, εισόδους, χρωματιστές. Ένα γαϊτανάκι παντοπωλείων με προσούτο να κρέμονται παραταγμένα, άλλα με ρόδες παρμεζάνας. Δεκάδες μανάβικα που θα έκαναν αίθουσες τέχνης να ντραπούν -λαχανικά που δεν έχω ξαναδεί, μελιτζάνες, καρότα, αντίδια σε χρώματα και σχήματα που θα έφερναν δάκρυα στα μάτια του Νταλί. Παγωτατζίδικα με ουρές υπομονετικών Ιταλών και ανυπόμονων τουριστών, κάποια από αυτά με βιτρίνες που μοιάζουν με κοσμηματοπωλείων (τα Venchi).
Στις βιτρίνες, τα κανόλι με τις διαφορετικές γεμίσεις σού γνέφουν και εγώ σκέφτομαι τον Επιθεωρητή Μονταλμπάνο και τον ιατροδικαστή στα βιβλία του Καμιλέρι με τα σικελιάνικα κανόλι να τους κάνουν να βάλουν στην άκρη για λίγο την αιώνια κόντρα τους. Κάθε τόσο συναντάς ανθοπωλεία να ασφυκτιούν μέσα σε ελάχιστα τετραγωνικά, με την είσοδό τους κλειστή από τους κουβάδες με τα χρωματιστά μπουκέτα.
Στις γωνίες των αψίδων με τα μεγαλύτερα ανοίγματα βρίσκεις αραδιασμένα τραπέζια, όπου κάποιος πίνει το απεριτίφ του, τσιμπά από ένα πιάτο αλλαντικά και τυριά, ή στριφογυρίζει μακαρόνια με το άρωμα της ντομάτας να σου επιτίθεται, αν και περπατάς μέτρα μακριά. Σηκώνεις το κεφάλι ψηλά για να οσφριστείς τη μυρωδιά αυτή και βλέπεις στην κορυφή των στύλων, μπροστά σου, αγίους και αγγέλους και μαντόνες στεφανωμένους να δημιουργούν έναν θόλο προστασίας στην πόλη.
Ακτιβίστρια, ειρηνίστρια, αριστερή, γλωσσού, επίμονη, la rossa Μπολόνια
Αν στη Βενετία είναι οι μπουγάδες αυτές που βλέπεις να κρέμονται από τα μπαλκόνια σχεδόν σαν εικαστική εγκατάσταση, στην Μπολόνια είναι οι σημαίες ουράνια τόξα για την ειρήνη, με την αναγραφή Pace, είναι oι αφίσες για τα δικαιώματα των εργατών και για την απελευθέρωση κρατουμένων ανά τον κόσμο. Είναι τα πανό ενάντια στον πόλεμο στην Ουκρανία, κρεμασμένα ακόμα και έξω από το κεντρικό θέατρο Αrena del Sole -αναρωτιέσαι τι θα συνέβαινε αν το έκανε αυτό ένα κεντρικό θέατρο στην Αθήνα ή στη Θεσσαλονίκη.
Η έννοια της δημοκρατίας, του αγώνα για τα δικαιώματα των ανθρώπων και την ειρήνη ρέουν στις φλέβες της Μπολόνιας. Eίναι γνωστή ως La Rossa, η Κόκκινη, για τα κεραμίδια στις σκεπές, το χρώμα της τερακότας στους τοίχους, αλλά κυρίως για τη σχέση της με το Κομμουνιστικό Κόμμα και τους αγώνες των κατοίκων για τα δικαιώματα των εργατών. Από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και ώς το 1999 η πόλη εξέλεγε πάντα κομμουνιστή δήμαρχο.
Τρατορίες και μπαρ πλάι σε ανοιχτές, φωτισμένες εκκλησίες, όλη νύχτα
Η Μόντενα μοιάζει σαν μικρογραφία της Μπολόνια, σαν ένα κομμάτι της να αποσκίρτησε και να εγκαταστάθηκε λίγο παραπέρα. Οι ναοί της πιο ταπεινοί, ανοιχτοί όμως ώς το βράδυ. Εξω, τρατορίες και μπακάρι με Ιταλούς και τουρίστες που πίνουν και τσιμπολογούν πάνω στο λιθόστρωτο, κάτω από φώτα και λίγα μέτρα πιο εκεί ανοιχτές, φωτισμένες οι εκκλησίες, με κόσμο που μπαίνει να κάτσει, να προσευχηθεί, κάτω από γλυπτά, τεράστιες εικόνες και δεκάδες αναμμένα κεριά.
Oι Ιταλοί εδώ πίνουν με τους αγίους τους. Μπορεί να μη συναντάς το μεγαλείο της συγκλονιστικής Βασιλικής του Αγίου Πετρώνιου στην Μπολόνια, όμως στη Μόντενα οι ναοί σε τραβούν στα σωθικά τους ακόμα και αν είσαι άθεος, με μια φλόγα παρηγορητική που τρεμοπαίζει. Περπατώντας, είδα σε ένα στενό μια Μαντόνα με τον νεκρό Ιησού στα χέρια της, πίσω από ένα τζάμι, σαν βιτρίνα. Πιετά. Το δέος σε συναντά όταν δεν το περιμένεις.
Αστέρια Michelin, πάγκοι με φρέσκα τορτελίνι, και μπαλσάμικο ακόμα και στα παγωτά
Στη Μόντενα βρίσκεται η οστερία του Μάσιμο Μποτούρα με τα τρία αστέρια Michelin, που πρέπει να έχεις κλείσει τραπέζι ώς και έξι μήνες πριν για να απολαύσεις ένα μυθικό αλλά και αδιανόητα ακριβό γεύμα. Αλλα έξι εστιατόρια με αστέρια ή ειδική μνεία από τον οδηγό Michelin βρίσκονται στη Μόντενα. Μπαίνεις σε παραδοσιακές τρατορίες που είναι το βασίλειο του τορτελίνι, που φτάνει μέσα σε ειδικούς ζωμούς. Δαγκώνεις τον μαλακό, γεμιστό με κρεμώδη παρμεζάνα λοβό και συνειδητοποιείς ότι αυτά που έτρωγες ώς τώρα δεν ήταν τορτελίνι.
Στο Μercato, την αγορά που υπάρχει από τον Μεσαίωνα, πάγκοι πουλάνε μόνο φρέσκα τορτελίνι, 15 ευρώ το κιλό, με τους ντόπιους να κάνουν ουρές για να τα προμηθευτούν για το σπίτι. Σχεδόν ποτέ δεν προσθέτεις πιπέρι, αφού από μόνα τους έχουν την απαραίτητη αψάδα του πιπεριού.
Φυσικά, το φημισμένο μπαλσάμικο της Μόντενα είναι το έμβλημα της πόλης, πανάκριβο, εκλεκτό, ο χρυσός ζωμός της μαγειρικής. Όταν μου προσέφεραν παγωτό βανίλια και αργά έριξαν επάνω μπαλσάμικο, η αρχική επιφύλαξη διαλύθηκε μπροστά στην απρόσμενη έκπληξη μιας γεύσης αμετάφραστης, πρωτόφαντης.