Κάπως ταιριαστό: από τα σπαραξικάρδια τραγούδια του Αττίκ -ζητάτε είδα μάτια, με σκίζετε κομμάτια- που ακόμα απηχούν στον χώρο, στην συγκλονιστική ερωτική εξομολόγηση της Μάτσης Χατζηλαζάρου στον Ανδρέα Εμπειρίκο, η Μάντρα της Διονυσίου Αρεοπαγίτου ξαναπαίρνει ζωή. Μέσα από την βίντεο-εγκατάσταση του Ιώκο για το Ιδρυμα Ωνάση.
Σε αυτή τη μικρή, κρυφή ως τώρα αυλή της Αθήνας, στoν αριθμό 2 της Διονυσίου Αρεοπαγίτου, πολλές διαφορετικές αστικές ψηφίδες, χρονικά και υφολογικά, συνυπάρχουν με τον πιο ανεπιτήδευτο τρόπο. Απέναντι σχεδόν από τους Στύλους Ολυμπίου Διός, πάνω στον πεζόδρομο, πίσω από συνήθως σταθμευμένα αστυνομικά οχήματα και μια ανάσα από την ξυλόγλυπτη βαριά πόρτα του ιδρύματος Ωνάση. Εκεί μια αυλή με ένα οικοδόμημα που χάσκει -όπως και οι μνήμες που φέρει από αθηναϊκές βραδιές του περασμένου αιώνα- η «Μάντρα» ενεργοποιείται ξανά.
Ο πυρετικός έρωτας της Χατζηλαζάρου για τον Εμπειρίκο
Ο χώρος, με μίσθωση ως το 2069, έχει περάσει στα χέρια του Ιδρύματος Ωνάση με στόχο να αποκατασταθεί η σκηνή και η πλατεία, να αποκτήσει ξανά ταυτότητα και υπόσταση, να γίνει μέρος της αστικής γεωγραφίας του πολίτη με σειρά δράσεων και εκδηλώσεων. Πριν μπουν μέσα σκαπτικά μηχανήματα και μπουλτόζες, με τη σκηνή της «Μάντρας» στο βάθος να μοιάζει με ανοιχτό στόμα, στήθηκε στη μέση της πλακόστρωτης αυλής ένα μαύρο κουτί, σαν σπίτι. Περπατάς πάνω σε έναν ξύλινο διάδρομο, κάθεσαι σε έναν κορμό δέντρου, μπροστά σε ένα μικρό λοφάκι από πετραδάκια και χώμα, με μαύρους τοίχους κάτοπτρα ολόγυρα και κοιτάς μια οθόνη, λίγο πάνω από τον λόφο. Είναι η βίντεο - εγκατάσταση του Ιώκο «Για έναν άνθρωπο μονάχα», όπου η drag περφόρμερ Imiterasu ανοικοκλείνει τα χείλη ενώ ακούμε τη φωνή της σπουδαίας ποίητριας Μάτσης Χατζηλαζάρου να διαβάζει το ποίημα της «Αντίστροφη Αφιέρωση» που έγραψε για τον έρωτα της ζωής της, τον Ανδρέα Εμπειρίκο.
Ενας θεατής κάθε φορά, μπαίνει μέσα στο μαύρο κουτί και γίνεται με αναπάντεχο τρόπο ο αποδέκτης αυτής της εξομολόγησης. Είναι λες και η φωνή της Χατζηλαζάρου απευθυνεται σε σένα μόνο, λες και τα βουρκωμένα μάτια της Imiterasu εξαιτίας σου έχουν υγρανθεί. Η τεχνική του lip-syncing, οικεία στα drag show, λειτουργεί μοναδικά. Παίρνει ώρα να θυμηθείς ότι δεν ακούς τη φωνή της Ιmiterasu αλλά της ίδιας της Χατζηλαζάρου καθώς στιγμές στιγμές μπερδεύει τα λόγια της, κάνει μικρές παύσεις, ακούς να ξεφυλίζει το κείμενο. «Για κείνον με την αντρίκια φωνή-ματιά και με χέρια μεγάλες φτερούγες που δεν τις ξεχνάω. Το απόγεμα είπες – τριάντα χρόνια σε περίμενα – κι ένιωσα πρώτη φορά «le vierge le vivace et le bel aujourd’hui». Νιώθεις ταυτόχρονα σαν να βλέπεις μια λοξή μεταφορά του «Ευτυχισμένες Μέρες» του Μπέκετ, το σώμα της Μόλι χωμένο στο λόφο και το κεφάλι να μιλά διαρκώς.
Η σειρά των θεατών να γράψουν μια αφιέρωση
Διαρκεί οκτώ λεπτά αυτό το βίντεο, η κατά συρροήν ερωτική εξομολόγηση της Χαζηλαζάρου στον Εμπειρίκο. Οταν έγραψε το ποίημα, αυτός είχε πεθάνει ήδη δέκα χρόνια -επίσης είχε σταματήσει να είναι ερωμένη του χρόνια πριν τον θάνατο του. Ομως η σχέση την στοίχειωνε και δεν μπορούσε να προχωρήσει χωρίς να γράψει αυτό το ποίημα. «Εσύ με κεντρίζεις μεταξένια άσπρο μου κουκούλι με κοιτάζεις πολύ προσεκτικά tu m’ abysses tu m’ oasis je te gougouch je me tombeau bientôt εσένα σ’ έχω δέκα ανθρώπους του Giacometti σ’ έχω κόνδορα καθώς απλώνεσαι πάνω από τις Άνδεις». Ετσι, ο θεατής όταν βγει, μπορεί αν θέλει να γράψει μια αφιέρωση, τη δική του «Αντίστροφη Αφιέρωση» και να την τοποθετήσει σε ένα ειδικο κουτί. Ηδη την Δευτέρα, το κουτί είχε αρχίσει να γεμίζει με λευκά τσαλακωμένα χαρτάκια, που γράφτηκαν σε ένα τραπέζι στην άκρη της αυλής, πλάι στο μαύρο κουτί και κάτω από τις μπουγάδες τα μπαλκόνια της πολυκατοικίας ακριβώς δίπλα -η αυλή της Μάντρας μοιάζει με τον ακάλυπτο της πολυκατοικίας.
Είναι αυτός ένας τρυφερός τρόπος, σαν χάδι στο μάγουλο της πόλης, για να λειτουργήσει ξανά η Μάντρα και να μπει στη νέα της εποχή. Πρόκειται για το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα αρχιτεκτονικής θεάτρου ανοιχτού χώρου της belle époque στην Αθήνα. Η υπαίθρια θεατρική σκηνή του 1909 ανήκει στην τυπολογία του θεάτρου - μάντρας: ενός υπαίθριου θεάτρου με υποτυπώδη διαμόρφωση πλατείας και ιταλίζουσα σκηνή. Στους παλιούς Αθηναίους, ο χώρος ήταν γνωστός ως «Αθηναϊκόν», «Θέατρο της Πύλης Ανδριανού», αλλά και ως «Γερμανικό» από τις γερμανικές οπερέτες που, κάποια στιγμή, είχαν την τιμητική τους. Η Μάντρα θα λειτουργεί «ακολουθώντας τη φιλοσοφία της «Μάντρας» του Αττίκ και του βαριετέ της Μεσοπολεμικής Αθήνας όπου το ελεύθερο θέαμα μεγαλούργησε με μόνα υλικά «πολλές σανίδες, λίγη μπογιά και αρκετή πρωτοπορία».
