Πολυκατοικία, ένα κτιριο-κατοικία για περισσότερες από μία οικογένειες. Μπήκε στη ζωή μας κυρίως μετά τη δεκαετία του 1960, παρέχοντας στους οικοπεδούχους καλή εκμετάλλευση του χώρου τους.
Από τότε μέχρι σήμερα πολλά έχουν αλλάξει. Οι αναγκαιότητες, η αρχιτεκτονική, η καθημερινότητα.
Η Ελληνοαμερικανική Ένωση, με την υποστήριξη του Συλλόγου των Αθηναίων, επιχειρεί μια διαφορετική προσέγγιση του κτιρίου της πολυκατοικίας με μια υβριδική έκθεση που αναπτύσσεται στους δύο εκθεσιακούς χώρους του ισογείου.
Ένα αφιέρωμα στην πολυκατοικία, με έργα τέχνης και δράσεις
Ζωγραφική, γλυπτική, εγκαταστάσεις, βίντεο και φωτογραφία συνδιαλέγονται με τεκμήρια, μακέτες, αναμνηστικές σημειώσεις και άλλο αρχειακό υλικό, ώστε να αρθρώσουν από κοινού ένα σύνθετο αφήγημα για την εμπειρία της κατοίκησης, κυρίως στην πολυκατοικία.
Η έκθεση «Πολυκατοικία», την οποία επιμελούνται ο Νίκος Βατόπουλος και η Ίρις Κρητικού, περιλαμβάνει αφενός έργα συγχρόνων φωτογράφων, αρχιτεκτόνων και φλανέρ της πόλης και αφετέρου έργα εικαστικών δημιουργών.
Μιλώντας για την πολυκατοικία, με αφορμή την έκθεση, ο Νίκος Βατόπουλος αναφέρει: «Η πολυκατοικία σφραγίζει τον ελληνικό αστικό χώρο. Η διάδοσή της μετέβαλε την όψη των ελληνικών πόλεων στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Ως τυπικό φαινόμενο του ελληνικού αστικού χώρου, συνδέει τις διαδρομές ενσωμάτωσης ποικίλων κοινωνικών ομάδων, εκφράζει τη μετεξέλιξη των πόλεων στη διάρκεια του εικοστού αιώνα, αντανακλά διαβαθμίσεις και ποιότητες στον δομημένο ιστό των πόλεων. Προκαλεί πλήθος συνειρμών και συμπυκνώνει οικογενειακές αναφορές και προσωπικά βιώματα.
Η πολυκατοικία κατέκτησε τον αστικό χώρο στην Ελλάδα με τρόπο πολυσήμαντο και ρευστό. Σε μια διαρκή κίνηση και με μια ανάγκη επαναπροσδιορισμού, η πολυκατοικία εξετάζει αδιαλείπτως ζητήματα ταυτότητας, συνύπαρξης και εξέλιξης. Διαμόρφωσε την όψη αλλά και τη λειτουργία της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και των λοιπών αστικών κέντρων».
Αρκετά από τα εικαστικά έργα που παρουσιάζονται παραχωρήθηκαν από σημαντικά ιδρύματα και ιδιωτικές συλλογές ειδικά για την έκθεση, ενώ άλλα προέρχονται από αρχεία των καλλιτεχνών. Την «Πολυκατοικία» πλαισιώνουν σημαντικές παράλληλες δράσεις, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό.
Η ιστορία της πολυκατοικίας μέσα από μια έκθεση
Η πολυκατοικία, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, γεννήθηκε από το διάταγμα του 1929 περί οριζοντίου δομήσεως, αλλά μεταπολεμικά συνδέθηκε με την αστυφιλία και την αντιπαροχή, όπως και με την ανάπτυξη των προαστίων.
Η αισθητική, αρχιτεκτονική και κοινωνιολογική ερμηνεία της παραμένει πάντα ένα ζητούμενο.
Η έκθεση, οι ομιλίες, οι ξεναγήσεις και τα εκπαιδευτικά προγράμματα που θα πλαισιώσουν το εγχείρημα αυτό, φιλοδοξούν να ενισχύσουν έναν δημόσιο διάλογο γύρω από την επικράτηση, την εξέλιξη και την προοπτική της πολυκατοικίας ως ενός φαινομένου που σφραγίζει τον ελληνικό αστικό χώρο, αλλά και να προκαλέσουν μια βεντάλια βλεμμάτων από την αρχιτεκτονική, τις κοινωνικές επιστήμες, τις τέχνες και τα προσωπικά βιώματα όλων.
Νίκος Βατόπουλος για την πολυκατοικία
«Προϊόν αρχικά του Μεσοπολέμου, η πολυκατοικία όπως τη γνωρίσαμε στις ελληνικές πόλεις ευδοκίμησε ως καινοτόμος τυπολογία που κάλυψε αρχικά βασικά ζητήματα στέγασης και εκσυγχρονισμού της οικιακής διαβίωσης» αναφέρει ο Νίκος Βατόπουλος και συνεχίζει:
«Ιδίως μετά την υποδοχή των προσφύγων από τη Μικρά Ασία, την Ανατολική Θράκη και τον Πόντο, η πολυκατοικία γίνεται σταδιακά μέρος μιας ταχείας αστικοποίησης. Οι πιέσεις στη γη, η ανάγκη στέγασης και οι κινήσεις στο σώμα της κοινωνίας οδηγούν, με καθυστέρηση, στη νομοθετική ρύθμιση της οριζόντιας ιδιοκτησίας το 1929.
Η πολυκατοικία, ακολουθώντας την πορεία εξαστισμού της ελληνικής κοινωνίας, επικράτησε και ευδοκίμησε στο σύνολο του αστικού χώρου της χώρας. Ειδικά, στα μεγάλα αστικά κέντρα, η πολυκατοικία είναι η κυρίαρχη κτιριακή τυπολογία. Γνώρισε πολλές εκδοχές και ιστορικές φάσεις από την προπολεμική πολυκατοικία υψηλών προδιαγραφών της δεκαετίας του 1930, που συνέδεσε τον μοντερνισμό με την εμπειρία της κατοίκησης, ως τη μαζική οικοδόμηση και τις προαστιακές παραλλαγές του μεταπολεμικού κόσμου.
Η ανάπτυξη των προαστίων μεταπολεμικά γέννησε νέους αρχιτεκτονικούς τύπους, αλλά η γενίκευση της μαζικής τυποποίησης της πολυκατοικίας στους πυρήνες των πόλεων, ως επίπτωση της αστυφιλίας, οδήγησε στη δαιμονοποίησή της. Παρ' όλα αυτά, η πλειονότητα των Ελλήνων ζουν σε πολυκατοικίες.
Η πολυκατοικία χαρακτηρίζεται από αντιφάσεις. Αναπτύχθηκε αρχικά ως στοιχείο αστικού νεωτερισμού και συνέβαλε στην πύκνωση του πληθυσμού, στη βελτίωση των όρων καθημερινής διαβίωσης και στην ανάπτυξη των μητροπολιτικών χαρακτηριστικών της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης.
Ωστόσο, στην κοινή συνείδηση, η πολυκατοικία, ως γενικός όρος και με προβολή της μαζικής επέκτασής της, συνδέθηκε με αρνητικούς όρους αστικής διαβίωσης, με τον περιορισμό των ελευθέρων εκτάσεων και την καταστροφή της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς του παρελθόντος.
Πολλές, όμως, πολυκατοικίες, χτισμένες από το 1920 ως σήμερα, είναι πλέον και αυτές κομμάτι της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς μας.
Σε κάθε περίπτωση, η πολυκατοικία με το ισχυρό κοινωνικό, αισθητικό και συναισθηματικό αποτύπωμα στην αστική ζωή των τελευταίων 100 χρόνων, γεννά ένα αντιφατικό αίσθημα οικειότητας. Δρα αφομοιωτικά και αποσχιστικά ταυτόχρονα. Η πολυκατοικία υπήρξε εξαρχής αντικείμενο αρχιτεκτονικού πειραματισμού. Πολλοί αρχιτέκτονες στο παρελθόν επιχείρησαν να ανανεώσουν την εκδοχή της και να διεμβολίσουν τη συμπαγή τυποποίηση. Η αισθητική, αρχιτεκτονική και κοινωνιολογική ερμηνεία της πολυκατοικίας παραμένει πάντα ένα ζητούμενο» αναφέρει ο Νίκος Βατόπουλος, τονίζοντας: «Η πολυκατοικία, ως κυτίον αναμνήσεων, είναι ένα αθηναϊκό κεφάλαιο που δεν εξαντλείται».
Η Ίρις Κρητικού μιλάει για την πολυκατοικία της στα Εξάρχεια: Τα νέα των από κάτω τα μαθαίνω ακόμη
«Μεγάλωσα στη Νοταρά, πίσω από το Μουσείο, στα Εξάρχεια και στη μικρή ετούτη γεωγραφία επέστρεφα για χρόνια. Στην αχανή βεράντα των παιδικών μου νηολογίων, ανάμεσα στους πόθους, την αράχνη, την αυτοφυή μικρούλα μουσμουλιά και τις γαρδένιες της μητέρας μου, κυκλοφορούσαν η αγαπημένη μου Μινού (μια-δυο φορές τον χρόνο με τα νεογέννητα γατιά της) και δυο πελώριες ορεσίβιες χελώνες που είχαμε κουβαλήσει με τον αδελφό μου από την Πάρνηθα» αναφέρει με αφορμή την έκθεση η Ιρις Κρητικού.
«Είχαμε ακόμη μια ροτόντα ασορτί με τις καμπύλες πολυθρόνες της. Πρωτοστατούσε στολισμένη με δαντέλες, σε καφέδες για μαμάδες και σε τούρτες γενεθλίων. Κι άλλοτε ακουμπούσα επάνω της λεκάνες, για να παίξουμε «πισίνα» με τις Barbie μου.
Είχαμε και μια κούνια φερ-φορζέ με οροφή Πειραϊκή-Πατραϊκή. Η μεγαλύτερή χαρά μου επιστρέφοντας από το σχολείο τον Μάιο, ήταν να κουνιέμαι εκεί, ισορροπώντας με λαχτάρα στην ποδιά το φροντισμένο μπωλ της Θεοδώρας: φράουλες και κεράσια κομματάκια, με πασπαλισμένη ζάχαρη.
Τα μεσημέρια γύριζε ο πατέρας μου απ’ το γραφείο της οδού Μακεδονίας και ανελλιπώς θα γευματίζαμε μαζί. Ξάπλωνε λίγο κι ύστερα ξυπνούσε με ελληνικό καφέ στο κομοδίνο. Πριν απ’ την πρώτη του γουλιά, του έφερνα με απελπισία τα μαθηματικά μου. Με άφηνε να βουτήξω στο φλιτζάνι ένα Μιράντα. Άδυτο του σπιτιού, ωστόσο, ήταν το γραφείο της μαμάς. Μέσα σε υφαντά, βιβλία, έργα, μαλλιά-κουβάρια και δικούς της δίσκους με τη Βίκυ και τη Νάνα, την Edith και τη Maria, δίδασκε γαλλικά και επιθυμία για ζωή σε ενήλικες που έκανε φίλους της για πάντα.
Το παιδικό δωμάτιό μας ήταν χωρισμένο σε δυο όχθες. Αρώματα, make-up, βιβλία, ημερολόγια, γράμματα και φωτογραφίες στα συρτάρια, επιτραπέζια παιχνίδια, ξύλινα σπαθιά και στρατιωτάκια. Δυο χάμστερ άσπρα μοχθηρά που είχαν καταφάει τις κουρτίνες κι ένα μοναχικό χρυσόψαρο με θέα τον φωτεινό ακάλυπτο. Στην εφηβεία έκανα δωμάτιο την τραπεζαρία με τη μεγάλη βιβλιοθήκη.
Στο ρετιρέ αυτό του τρίτου ορόφου, όλοι γιορτάζαμε αδιάκοπα. Πάρτι μασκέ οι μεγάλοι, με απαγορευμένους δίσκους, πιάνο, πλούσιο μπουφέ και στολισμό εξαντρίκ σε όλο το σπίτι. Πάρτι χορευτικά κι εμείς, με Elvis, Police, Pink Floyd, Deep Purple, Doors. Σκότος και μπλουζ, βότκες, ροκιές, Πυθία, Μπουκάλα και άλλα.
Φιλοξενούσαν οι γονείς τα καλοκαίρια ξένους φίλους, μεταξύ Δελφών, Αιγίνης, Ηρωδείου και Ολυμπίας, φίλες κι εγώ δικές μου τα Σαββατοκύριακα. Διαβάζαμε επάνω στο παχύ χαλί της Πρόνοιας με τα υπνωτικά μοτίβα κι ύστερα βγαίναμε μαζί τα βράδια: στον Κήπο του Μουσείου γρανίτες, φαγητό στον Κωστογιάννη. Λούκουλος, Φλόκα, Πλάζα στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο Εργοστάσιο, Bora-Bora, Μούσες, Αυτοκίνηση.
Στο αδιέξοδο της Δημητρίου Σούτσου, στην Πλατεία Μαβίλη, εγκαταστάθηκα χρόνια μετά. Εδώ ενηλικιώθηκα, με γάμους, μαιευτήρια, δείπνα, πάρτι σχολικά, αρρώστιες, αποχωρισμούς οικείων ενοίκων, δύσκολες κηδείες. Εδώ εξακολουθώ να ενηλικιώνομαι, εδώ να υποδέχομαι την καλοσύνη των γειτόνων: μπισκότα Χριστουγέννων κρεμασμένα στο χερούλι τον καιρό της καραντίνας, κασκόλ χαμένα ακουμπισμένα ευγενικά κοντά στην πόρτα και χειρόγραφα σημειώματα συμμάχων για τις θέσεις πάρκινγκ και τη θέρμανση.
Στη νέα βεράντα, ο μικρούλης φίκος των βρετανικών μου χρόνων έγινε πλέον πελώριο δέντρο και τα παιδικά δωμάτια γυμναστήρια ή βεστιάρια μετακίνησης. Κάθε φορά που επιστρέφω στα Εξάρχεια αναρωτιέμαι αν είναι αυτό το ίδιο σπίτι. Πώς να χωρούσαν τότε όλα αυτά; Κάθε φορά που επιστρέφω είμαι πάλι εγώ, πριν από εμένα. Τα νέα των από κάτω τα μαθαίνω ακόμη» καταλήγει η αφήγηση της Ίριδας Κρητικού.
Με φωτογραφίες και έργα από τους:
Διονυσία Αλεξιάδη, Γιάννη Αντιόχου, Ειρήνη Βουρλούμη, Γιώργη Γερόλυμπο, Ανδρέα Γιακουμακάτο, Νότη Γουγούση, Ιάκωβο Δρακούλη, Γιώργο Θάνο, Στράτο Καλαφάτη, Νίκο Ι. Καλλιανιώτη, Γιάννη Καλύβα, Στάθη Καλύβα, Enri Canaj, Δήμητρα Κίτσιου, Δημήτρη Κλεάνθη, Ένη Κούκουλα, Ιωάννη Κουρταλή, Νίκο Λεοντόπουλο, Ανθή Μάρα, Παναγιώτη Μαρκολέφα, Λουκά Μπαρτατίλα, Λία Ναλμπαντίδου, Χάρη Παπαδημητρακόπουλο, Στέφανο Πασβάντη, Βαγγέλη Πουλή, Μαγδαληνή Σγουρίδη, Ευαγγελία Σύρου, Ηλία Τσαουσάκη, Κώστα Τσιαμπάο, Δημήτρη Φιλιππίδη, Τάσο Χαλκιόπουλο, Κλεοπάτρα Χαρίτου, Ηώ Αγγελή, Γιάννη Αδαμάκη, Ανδρέα Βουρλούμη, Μάριο Βουτσινά, Μαρία Διακοδημητρίου, Φραγκίσκο Δουκάκη, Γιώργο Ζογγολόπουλο, Ειρήνη Ηλιοπούλου, Μηνά Καμπιτάκη, Βασίλη Καρακατσάνη, Νικόλα Κληρονόμο, Δήμητρα Κωνσταντινίδη, Γιάννη Λασηθιωτάκη, Βασίλη Λιαούρη, Τάσο Μαντζαβίνο, Ασαντούρ Μπαχαριάν, Γιάννη Μπεκιάρη, Μανώλη Μπιτσάκη, Χρόνη Μπότσογλου, Μαίρη Νταγιαντά, Γεύσω Παπαδάκη, Κώστα Παπανικολάου, Δημήτρη Πετρολέκα, Στέλιο Πετρουλάκη, Ράνια Ράγκου, Γιώργο Ρόρρη, Αντώνη Στάβερη, Γιάννη Στεφανέλλη, Ιωάννα Τερλίδου, Αλέκο Φασιανό, Βιργινία Φιλιππούση, Πάβλο Χαμπίδη, Αθηνά Χατζή, Νίκο Χιωτίνη, Γιώργο Χουλιαρά, Νίκο Χουλιαρά.
Έργα και αρχειακό υλικό παραχώρησαν οι:
Alekos Fassianos Estate και Οικογένεια Αλέκου Φασιανού, Ίδρυμα Γεωργίου Ζογγολόπουλου, Ίδρυμα Άγγελου & Λητώς Κατακουζηνού, Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης «Αγγελική Χατζημιχάλη» του Οργανισμού Πολιτισμού Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων, Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, Παναγής Βουρλούμης, Ίρις Κρητικού, Μιχαήλ Κρητικός & Αλεξάνδρα Συμβουλάκη, Κωστής Σχιζάκης, Γιώργος Τζάνερης, Σωτήρης Φέλιος, Σοφία Χουλιαρά, καθώς και συλλέκτες που επιθυμούν να παραμείνουν ανώνυμοι και συμμετέχοντες καλλιτέχνες από τα αρχεία τους.
Εγκαίνια έκθεσης: Τετάρτη 30 Νοεμβρίου, 19:00 / Διάρκεια έκθεσης: 30 Νοεμβρίου - 31 Ιανουαρίου 2023
Χώρος: Γκαλερί Ελληνοαμερικανικής Ένωσης | Μασσαλίας 22, 10680 Αθήνα
Ημέρες & ώρες λειτουργίας:
Δευτέρα - Παρασκευή 12:00 - 20:00, Σάββατο 10:00 - 14:00, Κυριακή κλειστά
Είσοδος: Είσοδος ελεύθερη