Δυνατά γέλια, ένας λυγμός, τρυφερότητα, ανυπομονησία, ευγνωμοσύνη, περιέργεια, αναπόληση, ανοιχτοσύνη. Ο διεθνής εικαστικός Κωνσταντίνος Κακανιάς μάς οδηγεί στην αναδρομική του έκθεση που εγκαινιάζεται στις 23 Οκτωβρίου. Μας οδηγεί στον λαβύρινθο του μυαλού και των σωθικών του.
Πέντε φιγούρες παγωμένες στον χρόνο, αγαλματάκια ακούνητα και αμίλητα, ποζάρουν ντυμένα με μια κομψή εκκεντρικότητα πάνω σε βάθρα στερεωμένα στη μετόπη του Παρθενώνα.
Κοιτώ τον μεγάλο φωτεινό πίνακα του Κωνσταντίνου Κακανιά, πλάι στο παράθυρο που βλέπει σε χαμηλά παλιά σπίτια του Κεραμεικού, στην γκαλερί της Ρεβέκκας Καμχή όπου πραγματοποιείται η αναδρομική έκθεση του δημιουργού με τίτλο «Θεϊκή Διαταραχή Προσωπικότητας».
«Ένα από τα σπουδαιότερα πράγματα που θέλω να δω πριν αποχωρήσω από τη ζωή είναι να επιστρέψουν τα Γλυπτά στην Αθήνα», μου λέει ο Κωνσταντίνος Κακανιάς καθώς καθόμαστε δίπλα στον πίνακα, τέμπερα σε χαρτί, χωρίς τίτλο, διαστάσεων 1,12 επί 1.53 μέτρων.
Θα έκανα τα πάντα για να επιστρέψουν τα Γλυπτά του Παρθενώνα
«Θα γινόσουν δηλαδή πρεσβευτής στην προσπάθεια επανένωσης των Γλυπτών;» τον ρωτάω. Και αυτός ο ψηλός, τόσο γοητευτικός άνδρας, που πάντα νομίζεις ότι σου μιλάει με το χέρι στην καρδιά, απαντά ακαριαία. «Θα έκανα τα πάντα. Θα δενόμουν, αλλά ποτέ δεν θα έβαζα τον εαυτό μου μέσα στη σάλα των Γλυπτών. Ξέρεις, γράφω γράμματα συνέχεια, τα στέλνω στο ΔΣ του Βρετανικού Μουσείου. Σε όλα τα μέλη. Τους λέω, μεταξύ άλλων, ότι όταν είδα για πρώτη φορά τα Γλυπτά του Παρθενώνα στο Μουσείο έπαθα σοκ. Ήμουν 12 ετών. Μερικοί μου απαντάνε πολύ ευγενικά, λέγοντας ότι κατανοούν τα συναισθήματά μου».
Δεν ξέρω πόσο εύκολο είναι να κατανοήσει κανείς πλήρως τον συναισθηματικό κόσμο του Κωνσταντίνου Κακανιά, καθώς αυτός αποτελεί στην ουσία έναν βυθό που αναβλύζει διαρκώς λέξεις αλλά κυρίως χειρονομίες πάνω στο χαρτί. Έχει καταλάβει τους χώρους της γκαλερί της Ρεβέκκας Καμχή, αλλά νομίζω ότι θα μπορούσε να απλωθεί στους τοίχους δεκάδων κτιρίων και να δώσει μία σπονδυλωτή αφήγηση που συγκλονίζει με την εντιμότητα του Κακανιά να μιλάει για τα βάσανα, τις ανησυχίες, τα όνειρα, τις εκπλήξεις, τις χαρές και τις αγάπες του. Χωρίς κανέναν φόβο να εκτεθεί.
Αρχίζει να μιλάει για τη συνεργασία που έχει εδώ και 30 χρόνια με τη Ρεβέκκα Καμχή και τη φιλία τους που κρατάει 40 χρόνια και η φωνή του σπάει, βγάζει τα γυαλιά, σκύβει το κεφάλι, αυτό το μεγάλο σώμα μοιάζει να κουλουριάζεται στην καρέκλα σχεδόν σαν σε εμβρυακή στάση. «Η Ρεβέκκα μου έχει αλλάξει τη ζωή. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν ξέρω τι θα είχα κάνει στη ζωή μου χωρίς τη Ρεβέκκα. Συγγνώμη που συγκινούμαι, αλλά συγκινούμαι πολύ εύκολα», λέει.
Είναι ριζοσπαστικά αναπάντεχο να βλέπεις αυτόν τον δημιουργό με το καυστικό, σουρεαλιστικό, απύλωτο χιούμορ και αυτοσαρκασμό να μένει τόσο γυμνός απέναντί μας, απέναντι στο διεθνές κοινό, δείχνοντας τις πληγές και τις πεδιάδες της ψυχής και της ζωής του.
Στο μυαλό, στα σωθικά τού Κακανιά
Η αναδρομική του δεν στέκεται σε αυτό που τον έκανε τόσο διάσημο, στην γουορχολικής προβολής Κυρία Τεπενδρή. Πάει βαθιά μέσα σε αυτό που πραγματικά είναι. Σε αυτό που κυρίως είναι. Η αρχιτέκτων Κατερίνα Αποστόλου του Αka-Apostolou Colakis architects διαμόρφωσε τον χώρο της έκθεσης με έναν τρόπο ιδιοφυή. Σαν να περπατάμε μέσα στον εγκεφαλικό αλλά και σπλαχνικό λαβύρινθο του Κακανιά.
Ανεβαίνοντας την σκάλα, δύο έργα με μολύβι σε χαρτί που δημιούργησε το 2007 είναι σαν τους αρχαγγέλους πριν το ιερό μιας εκκλησίας. Στο διαστάσεων σχεδόν 2 επί 3 μέτρα «Αγνώστω Θεώ» νομίζω ότι βλέπω τα μάτια του Κακανιά στο πρόσωπο του αγοριού που κείτεται μέσα σε ένα λιβάδι προσώπων, ερωτικών συμβόλων, υβριδικών σωμάτων. Μεγάλα μάτια σαν λίμνες.
Η «εκκλησία» που προανέφερα είναι -στον τρόπο που αντιλαμβάνομαι την έκθεση- η μαύρη στοά/σπηλιά που έχει στηθεί πλάι στην σκάλα. Ένα ρολό διαστάσεων 16 μέτρων που ζωγράφισε το 1996 απλώνεται στους τοίχους της. Ζούσε τότε στην Πάρο, σε ένα σπίτι χωρίς καν υδραυλικά στην περιοχή Καλάμι.
«Νομίζω ότι πρέπει να είχε χτιστεί τον 16ο αιώνα πάνω σε ερείπια αρχαίου ναού» λέει. «Δεν θα το ξεχάσω ποτέ». Πήγε στην Πάρο για να μάθει να οδηγεί, να πάρει δίπλωμα οδήγησης που του χρειαζόταν ενόψει της μετοίκισής του στο Λος Άντζελες. Έμεινε έναν χρόνο και ζωγράφισε 16 μέτρα που θυμίζουν την Κόλαση του Δάντη, θυμίζουν την θεία αγριότητα του Γκόγια, θυμίζουν έναν φουρτουνιασμένο, μελανό Ιερώνυμο Μπος. Καταλήγουν σε ένα ολόλευκο σπίτι που αν κοιτάξεις μέσα από την πόρτα και τα παράθυρα βλέπεις νέες ζωγραφιές να αναβλύζουν. Το φωτεινό λευκό σπίτι μέσα στη μαύρη σπηλιά τιτλοφορείται «Ψέμματα». Να, πόσο απροκάλυπτα συναντά το έργο την πραγματικότητα.
Σαν να είμαι μέσα σε μια ανασκαφή νιώθω. Εδώ είναι ο σπλαχνικός λαβύρινθος του ενστίκτου του δημιουργού. Βγαίνοντας από το σκοτάδι αυτό, βρίσκεσαι σε μία διαδρομή όπου σε λούζουν μικροί μπλε έναστροι ουρανοί αλλά και έργα που μοιάζουν εφιαλτικά και φέρουν τίτλους όπως «Μελέτη στην Αποτυχία (Sunset Plaza εισιτήριο)», και ένας άνδρας ταύρος με κατεβασμένα τα παντελόνια στέκεται μπροστά σου. Στο «Μελέτη για την αποτυχία (Έξοδος Νορμανδία)», τα στοιχειωμένα δάση των παραμυθιών αναδεύουν φέροντας μέσα τους φιγούρες, από ανδρικές μορφές, άλογα, ζώα, ως μωρά που μπουσουλάνε.
Στο ξέφωτο του Κακανιά ο σαρκασμός είναι το στέμμα
Χρειάζεται να περπατήσεις μέσα σε αυτό το σκοτάδι, το απαιτητικό, πυκνό σαν εφιάλτη, που όμως δεν μπορείς να σταματήσεις να το κοιτάς (σαν να κοιτάς έναν καθρέπτη;) για να μπεις στο φως, περνώντας τα δάχτυλα ανάμεσα σε δυο μεγάλες κουρτίνες από λευκά και πορτοκαλί καλώδια. Πίσω από εκεί σε περιμένει το εκτυφλωτικό πορτοκαλί του ήλιου.
Η Κατερίνα Αποστόλου μας οδηγεί σε μία διαδρομή που μοιάζει με ψυχογράφημα, μοιάζει με τις περισπωμένες που λείπουν από τις λέξεις που χρησιμοποιούμε πλέον -σε αντίθεση με τον Κακανιά.
Εδώ είναι ο κόσμος της κυρίας Τεπενδρή, των εξωστρεφών μορφών που σχεδίασε ο εικαστικός και αγαπήθηκαν παράφορα. Εδώ βρίσκεται και το έργο με τη μετόπη του Παρθενώνα, το δίδυμο που ρωτάει «είναι όντως γκέι;», τοποθετημένο κάτω από έναν καθρέπτη. Σχεδόν απέναντι, ζωγραφισμένο με μολύβι σε χαρτί, ένα ζευγάρι στέκεται σαν να περιμένει να μπει σε μια σελίδα του Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ. «Ήταν έρωτας;» ρωτάει ο τίτλος του έργου.
Κατεβαίνοντας, πριν τις μεγάλες φωτογραφίες στους τοίχους όπου ο Κακανιάς πρωταγωνιστεί ως Γκόλφω (;) στο «ναι, ναι, ναι, όχι» ή ως τσολιάς στο «Η εκδίκηση της Ραμόνα», προσπερνάς την τουαλέτα. Ένα εκπληκτικό κολάζ με τους διαχρονικά σέξι της ελληνικής ποπ κουλτούρας, από τον Νίκο Κούρκουλο και τον Φαίδωνα Γεωργίτση ως τον Απόστολο Γκλέτσο και τον Σάκη Ρουβά υπό τον τίτλο «Με κάνεις να νιώθω σαν γυναίκα» έχει τοποθετηθεί πάνω από την λεκάνη της τουαλέτας.
Στον χώρο ακούγονται αποσπάσματα συνθέσεων του Μπαχ και ο Κακανιάς να μιλάει με πάθος οπερετικής περσόνας «it was dark and scary and there was disco music under there, you were passed out». Δύο δραματικές ιστορίες λέει. Η μία διαδραματίζεται στο τηλέφωνο, η δεύτερη στον αυτοκινητόδρομο 101 της Καλιφόρνιας.
Στο βάθος, το αστραφτερό σύμπαν του Κακανιά με τις αναθέσεις που είχε από τους New York Times για την εικονογράφηση θεμάτων, στεγάζεται σε ένα ημιυπόγειο κάτω από μια ντίσκο μπάλα. Πριν φύγω πατάω το κουμπί του ασανσέρ και κοιτάζω μέσα από μια λεπτή θυρίδα ένα ακόμα από τα σκοτεινά έργα των ενστίκτων. «Αχ μωρή μη μου λες» γράφει ο τοίχος στην έξοδο από την γκαλερί. Πόσες ριπές με διαπέρασαν σε αυτή την έκθεση, στέκομαι να σκεφτώ σαστισμένη.
Πρόσφατα, το ΕΜΣΤ απόκτησε τρία έργα του Κωνσταντίνου Κακανιά από το Gift, την δωρεά του Δημήτρη Δασκαλόπουλου σε 4 μουσεία του κόσμου. Τι καλή μαγιά και αφορμή θα ήταν αυτή για να γίνει μια αναδρομική αφιερωμένη στον Κακανιά με όσο το δυνατόν περισσότερα έργα του, αλήθεια. Να δούμε όλοι πως η φούσκα του lifestyle θρυμματίζεται γρήγορα για να φανούν μέσα όλες οι δυνάμεις που κινούν τον καλλιτέχνη - υπαινιγμοί για όλα όσα φέρουν μπροστά το πρόθεμα «ευ», τον ηρωισμό, την εθνική ταυτότητα, την ταυτότητα φύλλου, τους εγωισμούς, τους εθισμούς, τη σεξουαλικότητα. Με όσο σκοτάδι και όσο εκτυφλωτικό πορτοκαλί τους αναλογεί.
*Η έκθεση Θεϊκή Διαταραχή Προσωπικότητας [Divine Persοnality Disorder] εγκαινιάζεται στις 23 Οκτωβρίου.
Αίθουσα Τέχνης Ρεβέκκα Καμχή
Λεωνίδου 9, Μεταξουργείο, Τ.Κ. 10437, Αθήνα
23 Οκτωβρίου - 21 Δεκεμβρίου 2024
Ώρες λειτουργίας: Tρίτη έως Παρασκευή 12-6 μ.μ. και Σάββατο 12-4 μ.μ.