Από τη γεωργία στα ορυχεία κι από τη βιομηχανία τροφίμων στις τηλεπικοινωνίες και στην παραγωγή κινηματογραφικών ταινιών. Πώς μια ομάδα επιστημόνων συμβάλλει στη διάσωση της βιομηχανικής κληρονομιάς.
Ποιά είναι, άραγε, η πρώτη εικόνα που μας φέρνει στο νου η Αργοναυπλία; Είναι οι Μυκήνες, η Τίρυνθα και το Παλαμήδι ή μήπως μια χαλαρή βόλτα στα καφέ του Ναυπλίου και οι μνήμες από τις σχολικές μας εκδρομές; Οποια κι αν είναι η απάντηση, η ομάδα ΒΙΔΑ προτείνει μια προσέγγιση διαφορετική . Την Κυριακή 27 Φεβρουαρίου διοργανώνει περιήγηση στα κυριότερα σημεία βιομηχανικής κληρονομιάς της περιοχής – εργοστάσια κονσερβοποιίας, κλωστοϋφαντουργίας, καπνεργοστάσια αλλά και τη σιδηροδρομική σύνδεση Αργους-Ναυπλίου με κεντρικά λιμάνια- με τη βεβαιότητα ότι τα ίχνη της εν λόγω διαδρομής θ΄αποκαλύψουν ιστορίες εξίσου ενδιαφέρουσες με αυτές του Αγαμέμνονα και του Ευρυσθέα.
Τί είναι όμως η ΒΙ.Δ.Α και ποιός ο ρόλος της στη διατήρηση μιας τόσο ιδιαίτερης πλευράς της Μνήμης; Τα αρχικά παραπέμπουν στην ομάδα των Βιομηχανικών Δελτίων Απογραφής η οποία απαρτίζεται από ανθρώπους με διαφορετικό επιστημονικό υπόβαθρο αλλά με κοινά ερευνητικά αντικείμενα κι ενδιαφέροντα: τη βιομηχανική αρχαιολογία και τη βιομηχανική κληρονομιά. Δημιουργήθηκε από τη Μαριλένα Βακαλοπούλου-πολιτισμιολόγο/ερευνήτρια βιομηχανικής αρχαιολογίας, την Δρ. Μαρία Δανιήλ-αρχιτέκτονα, τον εκπαιδευτικό Χρήστο Λαμπρόπουλο, τη Δρ.Μαρία Μαυροειδή-ιστορικό/βιομηχανική αρχαιολόγο και τον χημικό μηχανικό Ηρακλή Φασουράκη.
Παρόλο που ο όρος «βιομηχανική αρχαιολογία» συναντάται από τα τέλη του 19ου αιώνα, σε ευρεία χρήση τέθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1950 στη Μεγάλη Βρετανία. Τόσο η εμφάνιση όσο και η εξέλιξη της βιομηχανικής αρχαιολογίας συνδέεται με τη διαδικασία αποβιομηχάνισης των πρώην βιομηχανικών περιοχών η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πληθώρας ερειπιώνων κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Με τη συμβολή της βιομηχανικής αρχαιολογίας, ο σύγχρονος κόσμος συνειδητοποιεί ότι τα υλικά και άυλα κατάλοιπα της παραγωγικής διαδικασίας του παρελθόντος (κτίρια, εργαλεία, μηχανές, τεχνογνωσία, μνήμη της εργασίας κ.λ.π) είναι φορείς Ιστορίας κι έχουν ανάγκη προστασίας.
Στην εποχή μας έχει διευρυνθεί η οπτική της βιομηχανικής αρχαιολογίας και πλέον έχει γίνει συνείδηση ότι τα βιομηχανικά κατάλοιπα θα πρέπει να ερμηνευθούν στο πλαίσιο της ιστορίας, της κοινωνίας, της οικονομίας και της τεχνολογίας.
Πρώτο βήμα το facebook
«Τα μέλη της ΒΙ.Δ.Α συναντηθήκαμε αρχικά στην ομάδα «Βιομηχανική Αρχαιολογία» στο facebook και πέρα από την κοινή μας αγάπη μας συνέδεσαν περαιτέρω ορισμένες διαπιστώσεις» εξηγεί στο iefimerida η Δρ. Μαρία Δανιήλ. «Σε σχέση με το μέγεθός της Ελλάδας, τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες και κυρίως μετά το 1950 με τη γενικότερη προσπάθεια ανοικοδόμησης της χώρας, το σχέδιο Μάρσαλ κ.λ.π η βιομηχανία αρχίζει ν΄ανθεί. Αργότερα, από το ‘70-’80 παρατηρείται αποβιομηχάνιση και συνακόλουθη ερήμωση κι εγκατάλειψη των αντίστοιχων χώρων παραγωγής, με αποτέλεσμα την απώλεια μιας πολύ σημαντικής πτυχής της Μνήμης. Συνειδητοποιήσαμε λοιπόν ότι έλειπε ένα κεντρικό, επίσημο κι ελεύθερα προσβάσιμο αρχείο καταγραφών για την ελληνική βιομηχανική κληρονομιά το οποίο να επιτρέπει από τη μία πλευρά τη μελέτη της κι από την άλλη την προστασία της».
Οι κοινές αυτές διαπιστώσεις προκάλεσαν στα μέλη της ομάδας την επιθυμία ν΄αναλάβουν δράση και πρωτοβουλίες για τη βελτίωση ή ακόμη και την αντιστροφή αυτής της κατάστασης. Ετσι, αποφάσισαν να δραστηριοποιηθούν συλλογικά για τη διατήρηση-διάσωση του κοινού μας βιομηχανικού παρελθόντος ως αναπόσπαστου τμήματος της Ιστορία μας η οποία πρέπει να παραδοθεί στις επόμενες γενιές ως γνώση και παρακαταθήκη.
Το επιστέγασμα αυτών των διεργασιών υπήρξε η συγκρότηση της ομάδας ΒΙ.Δ.Α (www.vidarchives.gr) ως μια συλλογική διεπιστημονική προσπάθεια που επιχειρεί να καταγράψει, ν΄αποτυπώσει, να τεκμηριώσει, να διασώσει σε φυσική ή ψηφιακή μορφή, να διαδώσει και να προβάλει, να ευαισθητοποιήσει το κοινό και την Πολιτεία και τελικά να συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς.
«Η αρχή έγινε μ΄έναν ιστότοπο, η συνέχεια οδήγησε σε μια ιστοσελίδα και τελικά καταλήξαμε στη δημιουργία μιας πανελλαδικής βάσης δεδομένων» εξηγεί και πάλι η Δρ. Μαρία Δανιήλ. «Δημιουργήθηκε ένας διαδραστικός χάρτης όπου αποτυπώνονται τα βιομηχανικά μνημεία. Πλέον, έχουμε φτάσει τις 3000 βιομηχανικές καταγραφές σε ολόκληρη την χώρα. Υπάρχουν ομάδες κατά τόπους και συγκεντρώνουμε πληροφορίες αξιοποιώντας τις δυνατότητες που προσφέρει το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Φοιτητές, άνθρωποι που έχουν προσωπικές μνήμες και γενικά όποιος μπορεί και θέλει να συμβάλλει σ΄αυτή την κατεύθυνση βοηθά σημαντικά. Μια φωτογραφία, μια εργασία, ένα αντικείμενο που προστίθεται κι έτσι σιγά σιγά συμπληρώνεται το παζλ. Εχουμε καταγράψει προβιομηχανικά κτίρια, μικρές και μεγάλες βιομηχανίες, εξοπλισμό – αυτός κι αν χάνεται-και γενικά ο,τιδήποτε έχει να κάνει με βιομηχανική δράση. To κάθε δελτίο απαιτεί αρκετή δουλειά και ακολουθεί διεθνή πρότυπα κι αντίστοιχη εμπειρία. Ταυτόχρονα όμως, είναι απλό στη χρήση του. Η καταγραφή γίνεται μέσω κινητού και κανείς μπορεί να το ανοίξει και να προσθέσει κάθε νέα πληροφορία. Η κωδικοποίηση ακολουθεί τα πρωτόκολλα του Κέντρου Τεκμηρίωσης. Περιλαμβάνει στοιχεία για την κατάσταση του καταγραφόμενου τεκμηρίου, βιβλιογραφία, μαρτυρίες, φωτογραφική τεκμηρίωση κι εντοπισμό του στον χάρτη με τις γεωγραφικές συντεταγμένες. Μπορούμε, ας πούμε, ν΄αναζητήσουμε τις ποτοποιίες ή τα καπνεργοστάσια στη Βόρεια Ελλάδα. Χρησιμοποιούμε γύρω στα 120 διαφορετικά χρώματα και σηματάκια με κατηγορίες χρήσης» συνεχίζει η ίδια.
Λειτουργία vs Μορφολογίας
Παρόλο που τα βιομηχανικά κτίρια ακολουθούν κατά κανόνα τη λειτουργία κι όχι τη μορφολογία κι ενδεχομένως δεν έχουν την ομορφιά και την αίγλη των νεοκλασικών, π.χ, κτιρίων, η κυρία Δανιήλ εξηγεί πως υπάρχουν και δείγματα εξαιρετικού σχεδιασμού. «Ο “Κρόνος” στην Ελευσίνα, για παράδειγμα. Ωστόσο η αλήθεια είναι ότι τα περισσότερα είναι όντως λιτά. Ταυτόχρονα όμως, αποτελούν τοπόσημα κάθε περιοχής οπότε η κοινωνική τους σημασία δεν πρέπει να ξεχαστεί».
Στην κατεύθυνση αυτή η ΒΙ.Δ.Α διοργανώνει διάφορες δραστηριότητες ανάλογες με την περιήγηση στα σημεία της βιομηχανικής κληρονομιάς της Αργοναυπλίας. Περιπάτους, ποδηλατάδες, συμμετοχές σε ντοκυμαντέρ και συνέδρια αλλά κι ευρύτερες παρεμβάσεις. «Σε συνεργασία με το ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διατήρηση της Βιομηχανικής κληρονομιάς-TICCIH έχουμε καταθέσει πρόταση στην Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα σχετικά με τη διάσωση της βιομηχανικής κληρονομιάς της πόλης» λέει η κυρία Δανιήλ δίνοντας ένα ενδεικτικό στίγμα.
Προσφάτως, η ομάδα εξελίχθηκε σε Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία προκειμένου να καταστεί δυνατή η αποτελεσματικότερη προώθηση των σκοπών της μέσω ποικίλων δράσεων. Στην κατεύθυνση αυτή, προτίθεται ν άξιοποιήσει τη διαθέσιμη τεχνογνωσία, αλλά και την εμπειρία και τις γνώσεις των μελών της καθώς και άλλων ατόμων που έχουν τη διάθεση να συμβάλλουν στις προσπάθειές της.