Πριγκίπισσες, σταρ, μαχαραγιάδες και εκατομμυριούχοι περνούν από τις προθήκες της νέας έκθεσης του Cartier στο V&A. Μια έκθεση-ωδή στην υψηλή κοσμηματοποιία—και ταυτόχρονα μια σιωπηλή υπενθύμιση της ιστορικής αμνησίας που τη συνοδεύει.
Λίγα ονόματα ταυτίζονται με την ομορφιά της αχαλίνωτης πολυτέλειας όσο o oίκος Cartier. Ο οίκος υψηλής κοσμηματοποιίας λειτουργεί εδώ και 175 χρόνια ως αδιαπραγμάτευτος σύντροφος στέψεων, γάμων, πολιτικών ελιγμών, εκθαμβωτικών εμφανίσεων στο κόκκινο χαλί και δηλώσεων εξουσίας καμουφλαρισμένων ως συναίσθημα.
Emeralds, rubies, sapphires, diamonds and platinum © Victoria and Albert Museum, London
Η νέα έκθεση του Μουσείου Victoria and Albert στο Λονδίνο, "Cartier: The Art and Style of a Jeweller", που μόλις άνοιξε τις θύρες της και διαρκεί έως τον Νοέμβριο του 2025, επιχειρεί όχι μόνο να παρουσιάσει την απαράμιλλη δεξιοτεχνία του οίκου, αλλά και να τον τοποθετήσει ως καθρέφτη της παγκόσμιας γοητείας, της φιλοδοξίας και της αυτοκρατορικής λάμψης του 20ού αιώνα.
Και σε μεγάλο βαθμό, τα καταφέρνει.
Σχεδόν 400 αντικείμενα—από τιάρες μέχρι ταμπακέρες, ρολόγια μέχρι αρχειακά σκίτσα—συγκλίνουν σε μια ιλιγγιώδη αφήγηση πλούτου, γούστου και μεταμόρφωσης. Είναι η πρώτη μεγάλη έκθεση Cartier στο Λονδίνο από τη δεκαετία του 1990 και η προσμονή είναι έκδηλη: τα πρώτα εισιτήρια εξαντλήθηκαν εβδομάδες πριν τα εγκαίνια, οι ουρές απλώνονται στο South Kensington, και μέσα στις σκοτεινές αίθουσες του V&A νιώθεις ότι εισέρχεσαι σε έναν ιερό θησαυροφυλακίο συλλογικής φαντασίωσης.
Αλλά μέσα στη λάμψη, κάποιες σκιές λαμπυρίζουν. Και δεν φορούν μόνο διαμάντια.
Από Μαχαραγιάδες σε Σταρ του Χόλιγουντ: Μια Ιστορία με Πέτρες
Η πρώτη αίθουσα λειτουργεί ως τελετουργική εισαγωγή. Σε απόλυτη σιωπή και με χαμηλό φωτισμό, η τιάρα του Μάντσεστερ (1903) αιωρείται μέσα σε μια βιτρίνα σαν φάντασμα της Εδουαρδιανής εξουσίας. Παραγγελία της Δούκισσας του Μάντσεστερ, το περίτεχνο πλατινένιο πλέγμα της, στολισμένο με διαμάντια, μοιάζει σχεδόν εύθραυστο για το βάρος που κάποτε κουβαλούσε.
Αυτό είναι το πρώιμο χάρισμα του Cartier: αρχιτεκτονική σε μικρογραφία, κόσμημα που λειτουργεί σαν δομή, εμπνευσμένο από το παριζιάνικο Art Nouveau και στη συνέχεια απελευθερωμένο από τη γεωμετρία του αρ ντεκό. Ένα βραχιόλι Tutti Frutti του 1925 -ρουμπίνια, σμαράγδια και ζαφείρια σκαλισμένα σε φύλλα και άνθη, φτιαγμένο για τον Μαχαραγιά της Πατιάλα- δείχνει όχι μόνο αισθητική κοσμοπολίτικη ματιά, αλλά και τον ρόλο του Cartier στη διαμόρφωση παγκόσμιων προτύπων κοσμηματοποιίας.
Όμως αυτό που παραλείπεται είναι πως οι πέτρες αυτές, εξορυγμένες σε αποικιοκρατημένες περιοχές, στάλθηκαν στο Παρίσι για να κοπούν και να επανατοποθετηθούν—απογυμνωμένες όχι μόνο από τη φυσική τους μορφή αλλά και από το πολιτικό τους πλαίσιο.
Όπως επισημαίνει η εφημερίδα The Times στην πεντάστερη κριτική της, η μαεστρία του Cartier έγκειται στην ικανότητά του να “υιοθετεί μορφές και υλικά από κουλτούρες πέρα από την Ευρώπη πολύ πριν ο όρος ‘πολυπολιτισμικότητα’ υπάρξει”. Όμως ακόμη κι αυτό, σημειώνει, χρειάζεται επανεξέταση σήμερα, καθώς αγγίζει το όριο μεταξύ έμπνευσης και πολιτισμικής ιδιοποίησης.
citrine, diamonds, onyx, platinum and gold. Nils Herrmann, Collection Cartier © Cartier
Βασιλικές Λάμψεις και Διάσημοι Αντικατοπτρισμοί
Καθώς η έκθεση προχωρά, μεγαλώνει και το καστ. Συναντάμε την Πριγκίπισσα Γκρέις του Μονακό, μέσα από το διαμαντένιο δαχτυλίδι αρραβώνων 10,48 καρατίων που της χάρισε ο Πρίγκιπας Ρενιέ· τη Βασίλισσα Ελισάβετ Β', μέσω της ροζ καρφίτσας Williamson· και την Τζάκι Κένεντι, μέσα από το εμβληματικό ρολόι Tank—ένα κομψό αντικείμενο σχεδόν ανδροπρεπές, που εκπέμπει μια ήρεμη αριστοκρατία.
Ο οίκος Cartier όμως κοιτάζει και το σήμερα. Η τιάρα Scroll που φόρεσε η Rihanna στο Met Gala του 2018 παρουσιάζεται δίπλα σε σκίτσα του 1930, αποδεικνύοντας πώς η αισθητική του οίκου παραμένει σταθερή στην κομψότητα, την κλίμακα και την ακρίβεια—όσο κι αν προσαρμόζεται στο zeitgeist.
Αλλά η διασημότητα, όπως πάντα, μπορεί να θολώσει το κάδρο. Όπως εύστοχα αναρωτιέται η εφημερίδαThe Guardian, τι σημαίνει όταν ένα σύμβολο μοναρχικής εξουσίας αναπαριστάται πλέον ως αξεσουάρ ποπ κουλτούρας; Η έκθεση μοιάζει να υιοθετεί το φαινόμενο χωρίς να το εξετάζει ουσιαστικά.
Ονειρική Επιμέλεια: Σκοτεινά Δωμάτια, Λαμπερά Κοσμήματα
Η επιμέλεια των Helen Molesworth και Rachel Garrahan είναι ήσυχα εντυπωσιακή. Σε αντίθεση με άλλες blockbuster εκθέσεις που βασίζονται στο θέαμα, εδώ το επίκεντρο παραμένει στα ίδια τα κοσμήματα. Τοποθετημένα σε δραματικά φωτισμένες βιτρίνες, αιωρούνται σαν αστρικά αντικείμενα, πλαισιωμένα από αρχειακές λεπτομέρειες και προσωπικά σημειώματα.
Μια από τις πιο εύστοχες κινήσεις είναι η αίθουσα της μεταμόρφωσης -όπου ένα μπρονζέ καρφί μπορεί να γίνει μενταγιόν ή μια τιάρα να χωριστεί σε κλιπ για φόρεμα. Το κόσμημα εδώ λειτουργεί σαν ζωντανή γλυπτική.
Η τελευταία αίθουσα με τιάρες είναι αποκορύφωμα. Όπως γράφει και η εφημερίδαThe Times, είναι “μια αστερισμένη συλλογή φορέσιμης αρχιτεκτονικής—περισσότερο Βερσαλλίες παρά Vanity Fair.” Κι όντως, οι κορόνες αυτές, ακόμη και χωρίς τα κεφάλια που στόλιζαν, κρατούν τη βαρύτητα τους.
Αλλά Ποιος Πλήρωσε για τη Λάμψη;
Stomacher Brooch, Cartier Paris, special order, 1913. Carved crystal, diamonds and platinum. Marian Gérard, Cartier Collection
Ωστόσο, η έκθεση πάσχει από ιστορική αμνησία. Παρότι γίνεται νύξη στις σχέσεις του Cartier με Ινδούς μαχαραγιάδες και Ρώσους εξόριστους, η ουσιαστική συζήτηση γύρω από τις αποικιακές αλυσίδες προμήθειας και την εκμετάλλευση των πρώτων υλών απουσιάζει. Η The Guardian επισημαίνει πως η έκθεση “αποτυγχάνει να εξετάσει σε βάθος τις γεωπολιτικές δομές που ενίσχυσαν την άνοδο του οίκου.”
Ελάχιστη επίσης αναφορά γίνεται στους τεχνίτες πίσω από τα αριστουργήματα. Πού είναι τα χέρια που σμίλεψαν, γυάλισαν, έλιωσαν μέταλλα; Ποια δάχτυλα μάτωσαν ώστε ένα διαμάντι να εκθαμβώνει;
Φυσικά, πρόκειται για έκθεση κοσμημάτων, όχι για μάθημα αποικιακής ιστορίας. Μα όταν το θέμα είναι η εξουσία ντυμένη με ομορφιά, τότε η κριτική ματιά δεν είναι προαιρετική—είναι απαραίτητη.
Κληρονομιά, Λάμψη και Λήθη
Η επίσκεψη στην έκθεση αυτή μοιάζει με κοσμικό προσκύνημα: αντικείμενα λατρείας φωτισμένα στο σκοτάδι, με τον επισκέπτη να φέρει τη δική του προσμονή στην αίθουσα. Και αξίζει να τη δεις για την τεχνική μαεστρία, τις ιστορίες, την αύρα. Είναι και μια υπενθύμιση πως το κόσμημα δεν είναι απλώς διακόσμηση: είναι στρατηγική, κοινωνική θέση, και συμπυκνωμένη ιστορία.
Αλλά αυτό που η έκθεση δεν τολμά να πει, το υπογραμμίζει με τη σιωπή της. Ο Cartier ήταν πάντα μάστορας του να ξεχνάει επιλεκτικά. Και το V&A, έστω και με τις καλύτερες προθέσεις, ακολουθεί το ίδιο μοτίβο.
Cartier: The Art and Style of a Jeweller
Μουσείο Victoria & Albert, Λονδίνο
Έως 16 Νοεμβρίου 2025