Αν αμφέβαλε κανείς ότι πρώτη φορά στην ιστορία διεκδίκησης των Γλυπτών οι Βρετανοί είναι πραγματικά στριμωγμένοι -από UNESCO, νέα ελληνική στρατηγική και κοινή γνώμη-, αρκεί να κοιτάξει προσεκτικά τη συνέντευξη του προέδρου του Βρετανικού Μουσείου.
Εχει περάσει σίγουρα δύσκολες στιγμές, επικοινωνιακά, στην καριέρα του ο Τζορτζ Οσμπορν. Ο σημερινός πρόεδρος του Βρετανικού Μουσείου έχει χειριστεί καταστάσεις-θρίλερ απέναντι στα media, από την ασφυξία που έφερε στη βρετανική οικονομία ως υπουργός του Κάμερον, τον στραγγαλισμό του Πολιτισμού επί υπουργίας του επειδή κατακρεούργησε τις επιχορηγήσεις προς τις Τέχνες, μέχρι το φιάσκο που αντιμετώπισε κάθε φορά που προσπάθησε να διεκδικήσει την αρχηγία του κόμματός του. Ετσι, μπορεί να πίστεψε ότι θα μπορούσε να χειριστεί με άνεση και να δημιουργήσει μια μορφή επιρροής -κάποιοι θα έλεγαν προπαγάνδας- για το ζήτημα της επανένωσης των Γλυπτών του Παρθενώνα.
Η απόφασή του να μιλήσει χθες στο LBC και να πετάξει τη βόμβα ότι «θα μπορούσε να επιτευχθεί μια συμφωνία ώστε Ελλάδα και Βρετανία να μοιραστούν τα Γλυπτά του Παρθενώνα», κρύβει πολλά.
Από τη μια, επιχειρεί επικοινωνιακά να εμφανίσει το Λονδίνο και το Βρετανικό Μουσείο ως πρόθυμα να μετακινηθούν, να αφουγκραστούν την αγωνία και την αποδοκιμασία του κοινού. Από την άλλη, να ρίξει το βάρος στην Ελλάδα για την επιμονή της στην ίδια στάση από το 1982, που έθεσε το θέμα η Μελίνα Μερκούρη, γι' αυτό εχθές τόνισε ξανά και ξανά ότι συμφωνία μπορεί να συμβεί αν υπάρχουν λογικοί άνθρωποι και στις δύο πλευρές και δεν υπάρξουν κόκκινες γραμμές.
Σήμερα, ξεκινά το απόγευμα, την ώρα του σούρουπου, το περίφημο συνέδριο των New York Times «Αrt for Tomorrow» στο Μουσείο της Ακρόπολης, στη σκιά του Παρθενώνα, με κορυφαίες προσωπικότητες και ανθρώπους των Τεχνών και όχι μόνο να μιλούν για το μέλλον του Πολιτισμού. Και μόνον η επιλογή του χώρου στέλνει ένα μήνυμα από αυτά που εσχάτως η βρετανική κυβέρνηση δέχεται απανωτά, ως βέλη...
Η UNESCO άλλαξε τα δεδομένα
Το ερώτημα είναι φυσικά γιατί το Βρετανικό Μουσείο κάνει τώρα αυτό το νέο μεγάλο βήμα, ενώ πάντα μέσω γραπτών απαντήσεων και τοποθετήσεων επέμενε ότι το ζήτημα των Γλυπτών του Παρθενώνα αντιμετωπίζεται όπως κάθε άλλη υπόθεση δανεισμού αρχαιοτήτων ή άλλων αριστουργημάτων της παγκόσμιας Τέχνης, που ανήκουν στη συλλογή του Βρετανικού Μουσείου.
Γιατί τώρα προτείνει ο Οσμπορν μια κοινή κηδεμονία ουσιαστικά, βάζοντας στο νέο του αφήγημα το ρομαντικό επιχείρημα (ο ίδιος μπορεί να το θεωρεί και γενναιόδωρο) ότι σε κάθε χώρα τα Γλυπτά θα λένε μια διαφορετική ιστορία, θα αναπτύσσουν έναν διαφορετικό διάλογο;
Η κίνηση του Οσμπορν, αν και καλά μελετημένη επικοινωνιακά, είναι οπωσδήποτε σπασμωδική. Θα μπορούσαμε να τη χαρακτηρίσουμε ακόμα και απεγνωσμένη.
Το Βρετανικό Μουσείο αλλάζει τακτική διά στόματος του ίδιου του προέδρου του, καθώς η UNESCO, από τον περασμένο Σεπτέμβριο (2021) ήδη, αλλά και μόλις τον Μάιο (2022) έκανε μια κίνηση ιστορική για την υπόθεση διεκδίκησης των Γλυπτών από την Ελλάδα: αποφάσισε ότι το ζήτημα πρέπει να λυθεί μεταξύ των κυβερνήσεων ή ορθότερα διακρατικά, και όχι μεταξύ των μουσείων.
Αγαπημένη, πάγια γραμμή του Βρετανικού Μουσείου αλλά και της Downing Street ήταν πάντα ότι το θέμα αφορά τα δύο μουσεία. Αυτό είπε και ο Μπόρις Τζόνσον στον Κυριάκο Μητσοτάκη στην τελευταία τους συνάντηση.
Μενδώνη, λόρδος Πάρκινσον: τα πρόσωπα-κλειδιά
Τώρα, η UNESCO αναποδογυρίζει το τραπέζι. Ορίστηκε μάλιστα ότι την πλευρά της βρετανικής κυβέρνησης στις συζητήσεις θα εκπροσωπήσει ο υπεύθυνος υφυπουργός για θέματα Πολιτισμού, ο λόρδος Στίβεν Πάρκινσον. Αυτός, μαζί με τη Λίνα Μενδώνη θα πρέπει να αρχίσουν έναν διάλογο επίσημο, με όλα τα επιχειρήματα για το ζήτημα των Γλυπτών.
Μάλιστα, η αρμόδια επιτροπή της UNESCO είναι τόσο αποφασισμένη να μην αφήσει περιθώρια για ελιγμούς, που εξέδωσε και σχετική ανακοίνωση.
Ανέφερε χαρακτηριστικά:
«Το Ηνωμένο Βασίλειο ενημέρωσε τη Γραμματεία για την πρότασή του να οργανώσει συνάντηση μεταξύ της Ελληνίδας Υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη, και του Υπουργού Πολιτισμού, Μέσων και Αθλητισμού του Ηνωμένου Βασιλείου, Λόρδου Πάρκινσον, η οποία ελπίζει ότι θα λάβει θετική απάντηση των ελληνικών αρχών. Ως προς αυτό, η Ελλάδα ενημέρωσε τη Γραμματεία ότι η εισήγηση του Ηνωμένου Βασιλείου απεστάλη στην Ελληνίδα Υπουργό Πολιτισμού στις 29 Απριλίου 2022, έγινε αμέσως αποδεκτή και πρόκειται να γίνει συνάντηση μεταξύ των μερών».
Καθώς το Βρετανικό Μουσείο καλείται να σιγήσει λοιπόν, να υποχωρήσει κάτω από τον αρμόδιο υπουργό του, ο Οσμπορν κάνει μια απεγνωσμένη έξοδο στα media, προσφέροντας μια συμφωνία που αν μη τι άλλο προκαλεί συζητήσεις και θα μπορούσε να φανεί σαν τρικλοποδιά (μόνο που όλοι είδαν εγκαίρως το «πόδι να απλώνεται»).
Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες του iefimerida, οι σχετικές προσεγγίσεις από το Λονδίνο έχουν ξεκινήσει, υπάρχει αλληλογραφία, με την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη να σχεδιάζει τη στρατηγική αυτού του διαλόγου, χωρίς εκπτώσεις και κρατώντας το επιχείρημα του δικαίου και της ηθικής στην υπόθεση της Επανένωσης των Γλυπτών, αποφεύγοντας τρικλοποδιές -σαν και αυτή του Οσμπορν- και με σύμμαχο το για πρώτη φορά τόσο θετικό momentum.
Οταν ο Μπόρις Τζόνσον ζητούσε επιστροφή των Γλυπτών στην Ελλάδα
Μιλώντας στη Νέα Υόρκη, τον Απρίλιο, η Λίνα Μενδώνη τόνισε: «Πέρα από νομικό, επιστημονικό και ηθικό, το ζήτημα της επανένωσης των Γλυπτών του Παρθενώνα είναι και εξόχως πολιτικό και κυβερνητικό. Έως πρόσφατα, η βρετανική κυβέρνηση ισχυριζόταν ότι μόνο αρμόδιο να χειριστεί το ζήτημα αυτό είναι το Βρετανικό Μουσείο, μολονότι η πάγια στάση του τελευταίου υπαγορεύεται από την απόφαση του Κοινοβουλίου γνωστή ως “British Museum Act”, του 1963», σύμφωνα με την οποία το Βρετανικό Μουσείο δεν μπορεί να αφαιρεί από τις συλλογές του ευρήματα.
Τον Σεπτέμβριο του 2021, η Διακυβερνητική Επιτροπή της UNESCO για την Προώθηση της Επιστροφής των Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσης ή την Αποκατάστασή τους σε περίπτωση Παράνομης Ιδιοποίησης εξέδωσε μία πάρα πολύ σημαντική Απόφαση.
«Η απόφαση αυτή χαρακτηρίζει την υπόθεση καθαρά διακυβερνητική και την αποδίδει στην αρμοδιότητα της Βρετανικής Κυβέρνησης, την οποία καλεί να αναθεωρήσει τη στάση της και να προχωρήσει σε καλόπιστο διάλογο με την Ελλάδα επί της νόμιμης και δίκαιης απαίτησής της. Ταυτόχρονα, εκφράζει ανησυχία για το γεγονός ότι το ζήτημα παραμένει σε εκκρεμότητα, αλλά και απογοήτευση που οι έως τώρα σχετικές συστάσεις της δεν έχουν εφαρμοστεί. Το ζήτημα ετέθη μετ’ επιτάσεως και στη Βουλή των Λόρδων, πολλά μέλη της οποίας παραδέχθηκαν ότι η Βρετανία κατέχει το μεγαλύτερο αριθμό κλεμμένων πολιτιστικών αγαθών στον κόσμο και επισήμαναν ότι ο ίδιος ο πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον είχε στο παρελθόν αρθρογραφήσει με σθένος υπέρ της επιστροφής των Γλυπτών στην Ελλάδα», σημείωσε η Ελληνίδα υπουργός Πολιτισμού.
H κίνηση-ματ της Ιταλίας με την επιστροφή του θραύσματος Fagan
Δεν είναι όμως μόνον η απόφαση της UNESCO αυτή που έφερε την αντίδραση του Βρετανικού Μουσείου. Είναι και η συγκίνηση, ο βαρύτατος συμβολισμός και η ξεκάθαρη λύση που προσέφερε η απόφαση της ιταλικής κυβέρνησης να επιστρέψει μόνιμα στην Ελλάδα το θραύσμα Fagan, αυτό το συγκλονιστικό θραύσμα της θεάς του κυνηγιού, Αρτέμιδας, και να ενωθεί εκ νέου με τα Γλυπτά του Παρθενώνα στο Μουσείο της Ακρόπολης.
Η είδηση πήρε διεθνείς διαστάσεις, προκάλεσε συγκίνηση και ένα αιχμηρό βέλος στην επιχειρηματολογία για την επιστροφή των Γλυπτών από κορυφαίες προσωπικότητες στη διεθνή κοινότητα.
Το εύρημα του διαμοιρασμού, της κοινής κηδεμονίας των Γλυπτών ενέχει φυσικά την τεράστια παγίδα της αποδοχής ότι η κυριότητα των Γλυπτών που άρπαξε ο Έλγιν, ή έστω μέρος αυτής, ανήκει στη Βρετανία. Παγίδα στην οποία δεν πέφτει η Ελλάδα.
Η απάντηση είναι απλή, σαφής και καταλυτική: «Το ελληνικό κράτος δεν δύναται και δεν πρόκειται ποτέ να αναγνωρίσει στο Βρετανικό Μουσείο οποιοδήποτε δικαίωμα κυριότητος, κατοχής και νομής επί των Γλυπτών του Παρθενώνα. Το ελληνικό κράτος υποχρεούται συνταγματικά και νομιμοποιείται ηθικά να αξιώνει και να επιδιώκει με κάθε νόμιμο και πρόσφορο μέσο την οριστική, μόνιμη και αμετάκλητη επιστροφή τους προς επανόρθωση του δικαίου και της ηθικής τάξης, αλλά και αποκατάσταση της ακεραιότητας του μνημείου». Αυτό έλεγε στις 28 Απριλίου 2022 η Λίνα Μενδώνη σε ομιλία της στη Νομική Σχολή Cardozo, στη Νέα Υόρκη.
Τι γίνεται όμως με το άλλο επιχείρημα που έχει μπει εδώ και χρόνια στο τραπέζι, αλλά που εσχάτως επανέρχεται δυναμικά. Θα μπορούσε να είναι και μέρος ή διαφορετική διατύπωση της χθεσινής πρότασης Οσμπορν: μακροχρόνιος δανεισμός με αντάλλαγμα άλλες σημαντικές ελληνικές αρχαιότητες για μακροχρόνια έκθεση στο Βρετανικό Μουσείο. Και μόνον η λέξη «δανεισμός» ακυρώνει ή έστω αποδυναμώνει την έννοια της ελληνικής κυριότητας. Πώς ζητάς να δανειστείς κάτι που σου ανήκει;
Eχει ενδιαφέρον η προσεκτική τοποθέτηση, η αποφυγή συγκεκριμένων λέξεων στην πλέον πρόσφατη τοποθέτηση του πρωθυπουργού για το ζήτημα.
Μόλις την περασμένη Τρίτη δήλωσε στην ΕΡΤ: «Πιστεύω, όμως, ότι η βρετανική κοινή γνώμη, σε συνδυασμό και με την πίεση η οποία ασκείται και από την UNESCO, μας δίνει τη δυνατότητα να μπορούμε να πιέσουμε τη βρετανική κυβέρνηση και το Βρετανικό Μουσείο. Και να μπορέσουμε να προσφέρουμε και στο Βρετανικό Μουσείο ένα πλαίσιο περιοδικών εκθέσεων, το οποίο και το ίδιο το Βρετανικό Μουσείο πιστεύω ότι θα βρει μια πολύ ελκυστική πρόταση, προκειμένου να υποκαταστήσει ένα αναμφισβήτητα σημαντικό κομμάτι της μόνιμης συλλογής του».
Τα τρία πιθανά σενάρια για το μέλλον των Γλυπτών
Συνεπώς, τα σενάρια για το μέλλον των Γλυπτών, όπως έχει διαμορφωθεί η κατάσταση ως τώρα και τα νέα δεδομένα, είναι τρία...
Πρώτον: Δεχόμαστε τον δανεισμό (ή την κοινή κηδεμονία) και έτσι έχουμε τη δυνατότητα να τα δούμε στην Ελλάδα. Αρα, δεχόμαστε ότι είναι «περίπου» δικά μας τα Γλυπτά. Κάτι που μέχρι στιγμής δεν αποδεχόμαστε, ούτε έχουμε βάλει στο τραπέζι ως πιθανό θέμα συζήτησης.
Θυμίζουμε πάντως, το ίδιο βράδυ, αμέσως μετά τη συνάντηση του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Μπόρις Τζόνσον, η εφημερίδα «Independent» έγραψε ότι η Ελλάδα συζητά το ενδεχόμενο να έρθουν τα Γλυπτά στην Ελλάδα εφόσον δώσουμε ως αντάλλαγμα για μακροχρόνια έκθεση άλλες αρχαιότητες και συγκεκριμένα τη χρυσή μάσκα του Αγαμέμνονα ή το άγαλμα του Δία/Ποσειδώνα. Το υπουργείο Πολιτισμού διέψευσε το δημοσίευμα.
Δεύτερο σενάριο: Δεν δεχόμαστε τον δανεισμό. Μας ανήκουν, πού ακούστηκε να δανειστούμε κάτι που μας ανήκει. Θα ήταν σαν να παραχωρούσαμε μέρος της κυριότητάς τους. Αρα, τα Γλυπτά δεν επιστρέφουν ποτέ στην Αθήνα.
Τρίτο σενάριο: Οι πιέσεις των λαών, των κορυφαίων οργανισμών και η επίκληση της ηθικής σε ένα περιβάλλον όπου αποικιοκρατικές τακτικές του παρελθόντος που διαμέλισαν πολιτισμούς είναι πιο καταδικαστέες από ποτέ, πείθουν τη βρετανική κυβέρνηση να επιστρέψει τα Γλυπτά στην Αθήνα. Ο πρωθυπουργός που θα τολμήσει να το κάνει ακαριαία θα γίνει διεθνώς ένα σύμβολο, θα εξασφαλίσει μια θέση στην παγκόσμια Ιστορία και θα αναβαθμίσει σημαντικά το προφίλ της χώρας που τόσο βάλλεται μετά το Brexit και τις αλλόκοτες κυβερνητικές επιλογές. Μυθιστορηματικό σενάριο; Μάλλον ναι. Ομως η ζωή και η Ιστορία στο ζήτημα των διεκδικήσεων μας έχει εκπλήξει ευχάριστα πολλές φορές.
* Στις 18 Ιουνίου θα πραγματοποιηθεί συγκέντρωση υπέρ της Επανένωσης των Γλυπτών στο Βρετανικό Μουσείο. Η διαμαρτυρία διοργανώνεται από τη Βρετανική Επιτροπή για την Επανένωση των Μαρμάρων του Παρθενώνα.