Ενα μνημειώδες -σε έκταση, δημιουργούς, στόχευση- πρόγραμμα παρουσίασε η ΕΕθνική Λυρική Σκηνή για το 2021. Με πυλώνα την Επανάσταση, κορυφαία ονόματα της όπερας, δυνατές συνέργειες με εικαστικά και κινηματογράφο και εκπλήξεις -όπως μια εγκατάσταση για τα δεινά των Εβραίων της Θεσσαλονίκης.
Μια κόκκινη λεπτή γραμμή τυλιγμένη πολλές φορές γύρω από ένα περίγραμμα που δημιουργεί το σχήμα του άπειρου. Ή ίσως το 8 που κύλισε και πήρε το σήμα του άπειρου (το 8 του 1821...) Με αυτό το σήμα, αιμάτινο και σε διαρκή ροή η Εθνική Λυρική Σκηνή (ΕΛΣ) παρουσίασε το πρόγραμμα της για το 2021 που προφανώς έχει κεντρικούς πυλώνες τον εορτασμό των 200 ετών από την Επανάσταση του 1821. Αλλά το δομεί με τρόπους που θα επιχειρήσουν με γενναιότητα να διαρρήξουν κάθε καθαγιασμένη, γνώριμη, ασφαλή αφήγηση για την Επανάσταση, όπως διαφάνηκε από την ομιλία του διευθυντή της ΕΛΣ Γιώργο Κουμεντάκη. Βάζοντας για παράδειγμα μέσα στον κύκλο του άπειρου ως αφηγητές τους «ηττημένους» Τούρκους. Τόσο απαραίτητο.
Το Δικαίωμα του Εδάφους και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις
Υπάρχουν τα προφανή, τα αναμενόμενα, ναι. Υπάρχει όμως και η θέληση να εορταστεί η επέτειος αυτή με μια ευρεία ανοιχτή ματιά στην Ιστορία και τη Δημοκρατία. Και μάλιστα το τολμά αυτό η Εθνική Λυρική Σκηνή -ένας οργανισμός του Δημοσίου- σε ένα έτος φορτισμένο με προσδοκίες και αγκάθια, λόγω της στάσης της Τουρκίας στο Αιγαίο και της έναρξης των εύθραυστων διερευνητικών επαφών Αθήνας -Αγκυρας.
Ετσι, στα μη προφανή, σε αυτά που θα είναι βέβαιο ότι θα κάνουν φρύδια να ανασηκωθούν ή και θα προκαλέσουν φλογισμένες αντιδράσεις (ήταν προφανές ότι ο κύριος Κουμεντάκης είναι προετοιμασμένος για αυτό) θα είναι η απόφαση να προσκληθούν διακεκριμένοι Τούρκοι δημιουργοί να μιλήσουν για την Επανάσταση από την πλευρά του «ηττημένου». Επικεφαλής ο σπουδαίος συνθέτης της Καμράν Ιντζέ με τον λιμπρετίστα Ιζεντίν Τσαλισλάρ, που θα παρουσιάσουν το έργο τους με τον εύγλωττο τίτλο «Jus soli». Δηλαδή το Δίκαιο του Εδάφους. Δεν είναι τίποτα λιγότερο από το δικαίωμα κάθε ανθρώπου που γεννιέται σε μια χώρα να λάβει υπηκοότητα ή ιθαγένεια. Είναι προφανές ότι πρόκειται για ένα δικαίωμα που διαπερνά καταλυτικά το κυρίαρχο επίσης θέμα του προσφυγικού.
Ο Γιώργος Κουμεντάκης ήταν σαφής: «το επετειακό μας πρόγραμμα για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση έχει στόχο να θέσει ερωτήματα και να ανοίξει συζητήσεις και καλλιτεχνικές ζυμώσεις γύρω από το διαχρονικό νόημα της επετείου του 1821. Η δική μας οπτική δεν βλέπει την Ελληνική Επανάσταση ως ένα τοπικό αλλά ως ένα διεθνούς εμβέλειας ιστορικό γεγονός, το οποίο συνδέεται με τις κορυφαίες επαναστάσεις που οδήγησαν στη δημιουργία των μεγάλων ανεξάρτητων εθνών-κρατών του σύγχρονου κόσμου, όπως για παράδειγμα η Γαλλική και η Αμερικανική Επανάσταση. Η επιθυμία μας είναι να δώσουμε αφορμές για σκέψη και αναστοχασμό, ακόμα και για διαφωνίες. Δεν θα αναπαραγάγουμε τα στερεότυπα των εθνικών επετείων, αλλά, μέσω του καλλιτεχνικού μας έργου, ελπίζουμε να φωτιστεί η σπουδαία αυτή στιγμή της ιστορίας μας, με τρόπο ψύχραιμο και ενωτικό».
Τριπλή παρουσία στο Ηρώδειο: Ριγολέττος, Τόσκα, Κάουφμαν
Το 2021 -που μάλλον δύσκολα θα μας φέρει μέσα στις αίθουσες το πρώτο εξάμηνο του έτους, άρα η GNO TV θα αναλάβει το μεγάλο βάρος της πρόσβασης στο και από το κοινό- περιλαμβάνει πέρα από τις περί Επανάστασης παραγωγές, σημαντικές δράσεις που δεν υλοποιήθηκαν πέρυσι. Κάποιες από αυτές με μεγάλη διεθνή εμβέλεια μάλιστα. Πρόκειται για τη δεύτερη ανάθεση του πρότζεκτ The Artist on the Composer της ΕΛΣ και του ΝΕΟΝ με τη νέα δημιουργία του Γιώργου Λάνθιμου όπου πρωταγωνιστεί η Εμα Στόουν τον Σεπτέμβριο, για τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς που παρουσιάζει τους Επτά θανάτους της Μαρίας Κάλλας μετά το θρίαμβο στο Αμβούργο, ενώ το Μπαλέτο της ΕΛΣ φέρνει τον κλασικό Δον Κιχώτη σε νέα παραγωγή (η Μαίρη Κατράντζου υπογράφει τα κοστούμια), και ο Ριγολέττος του Βέρντι θα ανέβει στο Ηρώδειο σε μουσική διεύθυνση του σπουδαίου Φιλίπ Ωγκέν. Ο κορυφαίος τενόρος της εποχής μας Γιόνας Κάουφμαν θα παρουσιάσει γκαλά όπερας για πρώτη φορά στο Ηρώδειο, ενώ η διάσημη σοπράνο Σόνια Γιόντσεβα θα δώσει ένα υψηλών προσδοκιών ρεσιτάλ στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος.
Από την «Σταύρος Νιάρχος» ως το προαύλιο της Μητρόπολης
Στο πλαίσιο αυτό του προγράμματος για την Επανάσταση, θα παρουσιαστούν σημαντικές όπερες της Επτανησιακής Σχολής –όπως η Δέσπω και η Κυρά Φροσύνη του Καρρέρ–, σπουδαία έργα του παγκόσμιου ρεπερτορίου της όπερας –όπως ο Αντρέα Σενιέ του Τζορντάνο, οι Γάμοι του Φίγκαρο του Μότσαρτ, η Λαίδη Μάκβεθ του Μτσενσκ του Σοστακόβιτς–, την μπαρόκ όπερα του Βιβάλντι Ο θρίαμβος της Ιουδίθ, τους Ελληνικούς χορούς του Σκαλκώτα και τον Ζορμπά του Θεοδωράκη από το Μπαλέτο μας, έργα κινηματογραφικής μουσικής για την Αμερικανική Επανάσταση και την όπερα για όλη την οικογένεια Τα μαγικά μαξιλάρια. Παράλληλα, το εμβληματικό έργο του Καλομοίρη H συμφωνία της Λεβεντιάς θα παρουσιαστεί σε μια μοναδική συναυλία στο προαύλιο της Μητρόπολης Αθηνών, ενώ το πρόγραμμα συμπληρώνεται με την Τόσκα του Πουτσίνι στο Ηρώδειο τον Ιούλιο.
Ο Γιώργος Κουμεντάκης τόνισε «θα ήθελα να σημειώσω πως είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος γιατί, στο πλαίσιο της επετείου της Ελληνικής Επανάστασης, προσπαθήσαμε και θεωρώ ότι καταφέραμε να κάνουμε μια μεγάλη ρετροσπεκτίβα σε κορυφαίους Έλληνες συνθέτες, διαφορετικών σχολών και ιδιωμάτων. Για πρώτη φορά στο πρόγραμμα της Λυρικής θα έχουμε την ευκαιρία να παρουσιάσουμε σπουδαία έργα των Μανώλη Καλομοίρη, Παύλου Καρρέρ, Νίκου Σκαλκώτα, αλλά και νεότερων, όπως, μεταξύ άλλων, των Καλλιόπης Τσουπάκη, Γιώργου Δούση, Νίκου Ξυδάκη, Μάρθας Μαυροειδή, Γιώργου Τσοντάκη, Αλέξανδρου Μούζα, Δήμητρας Τρυπάνη κ.ά. Τον Σεπτέμβριο θα παρουσιαστούν και τα αποτελέσματα του Διαγωνισμού Σύνθεσης Λυρικού Τραγουδιού με θέμα «1821, Ελληνική Επανάσταση και μελοποιημένη ποίηση», τον οποίο συνδιοργανώνουμε με την Ένωση Ελλήνων Μουσουργών». Επιπλέον με τη στήριξη της δωρεάς του ΙΣΝ αγοράστηκε από ιδιωτικό αρχείο η μοναδική σωζόμενη χειρόγραφη παρτιτούρα καθώς και το δίγλωσσο σπαρτίτο της όπερας Η Κυρά Φροσύνη του Παύλου Καρρέρ, εμπλουτίζοντας έτσι το αρχείο της Λυρικής.
Βάζοντας οριστικά τέλος σε έναν κύκλο συζητήσεων και γκρίνιας, η Εθνική Λυρική Σκηνή προχωρά από φέτος σε ένα τριετές πρόγραμμα που θα τιμήσει τον Μίκη Θεοδωράκη. Το 2021 θα παρουσιαστούν στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος τα έργα Άξιον Εστί, Ζορμπάς, η Δεύτερη συμφωνία: Το τραγούδι της Γης, η συναυλία Τραγούδια του Αγώνα, ενώ στην Εναλλακτική Σκηνή οι κύκλοι τραγουδιών Ασίκικο Πουλάκη και Τραγούδια για παιδάκια και παιδιά. Ο κύκλος θα συμπληρωθεί το 2021 με την παρουσίαση έργων Θεοδωράκη στα επόμενα διαδικτυακά φεστιβάλ, αλλά και από την ΕΡΤ, η οποία θα προβάλει τη συναυλία των έργων Διόνυσος και Επιτάφιος που βιντεοσκοπήθηκαν τον περασμένο Νοέμβριο στην Εναλλακτική.
Εικαστικότητα, φιλμ, οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης
Φυσικά η Εναλλακτική Σκηνή έχει αναλάβει μεγάλο μέρος του προγράμματος, συνεργαζόμενη ουσιαστικά με τον ανθό των Ελλήνων δημιουργών. Στο πρόγραμμα που παρουσίασε ο Αλέξανδρος Ευκλείδης, ξεχωρίζουμε τα «Ο Κολοκοτρώνης ατενίζει το μέλλον. Γυναίκες προετοιμάζονται για την Επανάσταση. Κι εγώ κάτι θα σκέφτομαι» των Μιχαήλ Μαρμαρινού και Ακύλλα Καραζήση, «Το τραγούδι της κυρα-Δομνίτσας» των Μάρθας Μαυροειδή, Μάρως Βασιλειάδου και Μαρίας Μαγκανάρη, το «Μάρθα: Μια ιστορία από το Μεσολόγγι» των Νίκου Ξυδάκη και Διονύση Καψάλη και το «Καποδίστριας: Μονόδραμα μιας μυστικής ζωής» της Καλλιόπης Τσουπάκη.
Επίσης την κινηματογραφική ταινία-εγκατάσταση «Η πόλη και η πόλη» των Χρήστου Πασσαλή και Σύλλα Τζουμέρκα σε καλλιτεχνική επιμέλεια του Ορέστη Ανδρεαδάκη για τη ζωή και τα δεινά της εβραϊκής κοινότητας στη Θεσσαλονίκη με απολύτως avant garde τρόπο. Για πρώτη φορά γίνεται μια ταινία fiction oυσιαστικά για αυτό το θέμα, την πολυμεσική παρουσίαση «Set in Time in Space» του Γιώργου Πούλιου και τη συναυλία» Το φλάουτο του Ρήγα: Από την απολυταρχία στην Επανάσταση» των Δημήτρη Κούντουρα και Πάνου Ηλιόπουλου.
«Ο κύριος όγκος των επετειακών αναθέσεων της Εναλλακτικής Σκηνής εντάσσεται σε τρεις μεγάλους θεματικούς κύκλους» τόνισε ο Αλέξανδρος Ευκλείδης. «Ο πρώτος κύκλος, Ωδές στον Βύρωνα, σε επιμέλεια του συνθέτη Αλέξανδρου Μούζα, αποδίδει φόρο τιμής στον εμβληματικό ρομαντικό ποιητή και φιλέλληνα Λόρδο Μπάιρον. Ο δεύτερος κύκλος, Η Επανάσταση με τα μάτια των άλλων, σκιαγραφεί τις αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας στην Επανάσταση του 1821 και περιλαμβάνει το ορατόριο Jus soli του Τούρκου συνθέτη Καμράν Ιντζέ και τις μουσικοθεατρικές παραγωγές Μία τόσον ωραία και τόσον νόμιμος υπόθεσις: Αϊτή / Ελλάδα / 1821 και Περιηγητικά του Κωνσταντίνου Χατζή, ενώ στον νέο, τριετή κύκλο Μίκη Θεοδωράκη εντάσσεται ο κύκλος τραγουδιών Ασίκικο Πουλάκη».
Ξεχωριστή θέση στο επετειακό πρόγραμμα της Εναλλακτικής Σκηνής έχουν τα δύο μεγάλα επιμελητικά πρότζεκτ Synthesis, σε επιμέλεια της χορογράφου Τζένης Αργυρίου και του εικαστικού Βασίλη Γεροδήμου, και A Greek Songbook, σε επιμέλεια του συνθέτη Κορνήλιου Σελαμσή, που υλοποιούνται με τη συνεργασία δεκάδων δημιουργών, ερευνητών και ερμηνευτών, μεταξύ των οποίων οι Μηνάς Αντύπας, Κωνσταντίνος Βήτα, Χριστιάνα Γαλανοπούλου, Σαβίνα Γιαννάτου, Φοίβος Δεληβοριάς, Σοφία Ζαφειρίου, Φάνης Ζαχόπουλος, Nalyssa Green, Αλκίνοος Ιωαννίδης, Coti K., Δημήτρης Καμαρωτός, Παύλος Κατσιβέλης, Άρμιν Κέρμπερ, Απόστολος Κίτσος, Πέτρος Κλαμπάνης, Χαρά Κότσαλη, Λόλεκ, Μπάμπης Μακρίδης, Ερμής Μαλκότσης, Σοφία Μαυραγάνη, Μιγέλ Άνχελ Μελγάρες, Έφη Μπίρμπα, Τζέιμς Ουάιλι, Δημήτρης Παπαγεωργίου, Χρήστος Παπαδόπουλος, Μιχάλης Παρασκάκης, Παύλος Παυλίδης, Φίλιππος Σακαγιάν, Εύη Σαουλίδου, Άρης Σερβετάλης, Σταυρούλα Σιάμου, Μιχάλης Σιγανίδης, Φώτης Σιώτας, Νάνσυ Σταματοπούλου, Κιτ Τζόνσον, Νικόλας Τζώρτζης, Πέτρος Τουλούδης, Μάρω Φασουλή, Νικολέτα Χατζοπούλου, Αργυρώ Χιώτη κ.ά.
To επετειακό πρόγραμμα του 2021 είναι μέρος της τετραετούς δωρεάς της εξωστρέφειας από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Χωρίς τη δωρεά αυτή, η Εθνική Λυρική Σκηνή θα ήταν ένας επαρχιακός εσωστρεφής οργανισμός. Αναλυτικά το πρόγραμμα της Λυρικής και όλη την ανθρωπογεωγραφία που θα δούμε τους επόμενους 11 μήνες να ανεβαίνουν στη σκηνή, να μπαίνουν στην ορχήστρα να συνθέτουν εικόνες, μπορεί κάποιος να το δει και να το μελετήσει (θα χρειαστεί να αφιερώσει τουλάχιστον δύο ώρες) στο νέο επετειακό σάιτ https://2021.nationalopera.gr/